Birazoku

Zihnin evren içindeki yeri nedir? Neden bazı varlıklar zihin sahibi iken diğerleri zihinden yoksundur? Nasıl olur da bir et parçası âşık olabilir veya depresyona girebilir? Zihnin nasıl çalıştığına dair sistematik bir teori geliştirmek mümkün müdür? Zihni çalışmanın yöntemi ne olmalıdır?

Zihin felsefesinin temel metinlerini içeren bu antoloji, zihnin evren içindeki yerine yanıt arayan en etkili metinleri bir araya getiriyor. Bu metinler, fikirlerini hakkıyla temsil eden, geniş çaplı bilinirliğe sahip filozoflar ve bilim insanları tarafından kaleme alınmıştır.

Bu kitap, Kartezyen ikicilik, davranışçılık, fizikselcilik, işlevselcilik ve yapay zekâ tartışmalarını temel metinler üzerinden okura sunuyor. Foster, Lowe, Watson, Skinner, Place, Feyerabend, Putnam, Turing, Searle ve Lewis’in zihin felsefesine yön veren bu çalışmalarını editör Erhan Demircioğlu’nun Girişiyle sunuyoruz.

İÇİNDEKİLER

Giriş 11
Erhan Demircioğlu
Birinci Bölüm
İkicilik
1
Kartezyen Görüşün Kısa Bir Savunusu 19
John Foster
2
Kartezyen Olmayan Töz İkiciliği ve Zihinsel
Nedensellik Sorunu
39
E. J. Lowe
İkinci Bölüm
Davranışçılık
3
Davranışçı Bakış Açısıyla Psikoloji 63
John B. Watson
4
Davranışçılık Elli Yaşında 83
B. F. Skınner
Üçüncü Bölüm
Fizikselcilik
5
Bilinç Bir Beyin Süreci midir? 109
U. T. Place
6
Duyumlar ve Beyin Süreçleri 121
J. J. C. Smart
7
Zihinsel Olaylar ve Beyin 140
Paul K. Feyerabend
Dördüncü Bölüm
İşlevselcilik
8
Zihinsel Durumların Doğası 143
Hılary Putnam
9
Delinin Ağrısı ve Marslının Ağrısı 160
Davıd Lewıs
10
Zihnin Nedensel Kuramı 175
Davıd M. Armstrong
Beşinci Bölüm
Yapay Zekâ
11
Otomatik Hesaplama Makinelerinin Düşündüğü
Söylenebilir mi?
194
Alan Turıng, Rıchard Braıthwaıte, Geoffrey
Jefferson, Max Newman
12
Beyin Dijital bir Bilgisayar mıdır? 223
John R. Searle
Derleme Üzerine Notlar 253
Dizin 254

Giriş

Yaşadığımız evrene yön veren doğa kanunlarının en sofistike ürünlerinden biri, hiç şüphesiz ki zihindir. Bir zihin –ya da en azından insan-tipi gelişkin bir zihin– kendisine sebep olan doğa kanunları ve içinde yer aldığı evren hakkında düşünebilir. Bu ise muazzam bir şeydir, çünkü evrenin bir parçası olarak evren hakkında düşünebilir olan bir zihnin varlığı, bir bakıma, evrenin kendi hakkında düşünebilir olması anlamına gelir. Bir zihnin evren hakkında soru sorabilir olması, evrenin “Ben neyim?” şeklinde bir öz-sorgulama becerisine sahip olması demektir ve bu durum ancak derin bir hayret uyandırabilir. Bunun yanında, sadece evren kendi çıktısı olan zihin vasıtasıyla kendi hakkında düşünebilir değildir; zihin de doğrudan kendi üzerine düşünebilir. Bir zihin –ya da en azından insan-tipi gelişkin bir zihin– kendine ‘yönelebilir’, kendi üstüne ‘eğilebilir’, kendisini araştırma nesnesi hâline getirebilir. Gerek evrensel ölçekte gerekse lokal ölçekte özdüşünümsel (kendine-dönüşlü) bir fenomen olarak zihin, kelimenin hakiki manasıyla ‘baş döndürücü’dür.

Zihnin kendisine ilişkin sorabileceği en can alıcı sorulardan biri, evrensel ve lokal öz-düşünümselliğin ortak kümesinde yer alır: Zihnin evren içindeki yeri nedir? Bilimsel gelişmelerin bizlere sunduğu hâliyle evren, ‘kör’/‘amaçsız’ şekilde işleyen doğa kanunlarına tabi bir maddi/fiziksel gerçekliktir. Sorun şu ki, zihnin varlığı bu maddi/fiziksel gerçeklik ile uyumsuz ya da çelişik görünmektedir. Zihin sahibi olan bir varlığı zihin sahibi kılan nedir? Neden bazı varlıklar zihin sahibi iken diğerleri zihinden yoksunudur? Bu satırları yazan ben ve okuyan sevgili okur sen; bizler zihin sahibi varlıklar olarak, düşünüyoruz, anlıyoruz, hissediyoruz ve algılıyoruz. Ancak şu anda parmaklarımı üzerinde gezdirdiğim bilgisayar tuşları ve elinde tutmakta olduğun kitap; zihin yoksunu varlıklardır. Zihin sahibi olan varlıkların neden zihin sahibi olduklarının yanında, zihin yoksunu varlıkların neden zihin yoksunu olduklarının da bir açıklaması olması gerekir. Zihnin maddi/ fiziksel gerçeklik içindeki yerinin saptanması, ancak bu açıklamaların sağlanabilmesiyle mümkün olacaktır.

Zihnin evren içindeki yerini saptamanın zorluğu işte tam da bu noktada bulunmaktadır. Zihin sahibi bir varlığın neden zihin sahibi olduğunu tatmin edici bir şekilde açıklayabilecek imkânlardan yoksunuz gibi görünmektedir. Zihin sahibi olduğunu varsaydığımız bu satırların yazarı olan beni –ya da herhangi bir insanı– ele alalım. Öyle görünüyor ki benim zihin sahibi olmama imkân veren şey, sahip olduğum beyindir. Fakat ne yazık ki neden zihin sahibi olduğumu beynime atıfla açıklama girişimi, oldukça umutsuz bir girişim gibi görünür. Beyin, makro-düzeyde bir et parçasıdır; bir kasap dükkanının vitrininde sergilenip satışa sunulabilecek türden bir şey… Nasıl olur da bir et parçası âşık olabilir ya da depresyona girebilir? Bunun yanında, beyin mikro-düzeyde bir ‘atom yumağı’dır ve bu hâliyle bir başka ‘atom yumağı’ olan bir kaya parçası ile asli olarak benzeşik görünür. Neden bir atom yumağı olarak beyin, zihnin ‘ev sahibi’ olabilirken, bir başka atom yumağı olan bir kaya parçası zihin yoksunu olsun ki?

Bu antolojide, zihnin evren içindeki yeri sorusuna yanıt arama girişimlerindeki en etkili örneklerden bazılarını bir araya getiriyoruz. Çalışmaları seçimimizde başlıca üç ölçüt belirleyici oldu. Bunlardan ilki, çalışmanın savunduğu pozisyonu temsil edebilme becerisi. Burada seçtiğimiz çalışmalar, savundukları pozisyonu hakkıyla temsil eden, geniş çaplı uluslararası bilinirliğe sahip filozoflar ve bilim insanları tarafından kaleme alınmıştır. İkincisi, çalışmanın daha önce Türkçeye çevrilmemiş olması. Tespit edebildiğimiz kadarıyla, okuyucular, buradaki çalışmaları Türkçede okuma fırsatına…