Birazoku

Kıyasın birinci zati unsuru önermelerdir. Kıyası bilmek önermelerin yapısını ve önermelere ait hükümleri bilmeye bağlıdır. Dolayısıyla önermeler bilinmeden kıyas kurmak mümkün değildir. Keşşî, çalışmamıza medar edindiğimiz Hadâiku’l-Hakâik isimli eserinin mantık kitabını bitirirken eserini daha önceki eserlerden dokuz noktada ayırmaktadır. Bunlardan dördü doğrudan önermeler ile ilgili iken geriye kalan beşi modal önermelerin bir araya gelmesi ile onların çıkarımdaki rolleri hakkındadır. Bu çalışmada bütün mantık konularını tüketmek yerine müellifin kendisinin ayırıcı özelliği olarak vurguladığı önermeler konusu incelenmiştir.

Ali Rıza ŞAHİN Lise öğrenimini Besni Anadolu İmam Hatip Lisesi’nde 1996 yılında tamamladı. 2002 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun oldu. 2005-2011 yılları arasında İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde çalıştı. 2011-2014 yılları arasında Dışişleri Bakanlığı bünyesinde Mısır Kahire Büyükelçiliği’nde güvenlik ataşesi olarak görev yaptı. 2014 yılında Besni Anadolu İmam Hatip Lisesine meslek dersleri öğretmeni olarak atandı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde 2017 yılında “Zeynuddin el-Keşşî’nin Hadâiku’l-Hakâik Adlı Eserinin Mantık Bölümünün Tasavvurat Kısmının Tahkîki, Tercümesi ve Değerlendirmesi” adlı tezi ile yüksek lisansını tamamladı. 2023 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde “Zeynuddin elKeşşî’nin Hadâiku’l-Hakâik Adlı Eserinin Mantık Bölümünün Tasdikler Kısmının Tahkîki, Tercümesi ve Önermeler Kısmının Değerlendirmesi” adlı tezi ile doktorasını bitirdi. Halen Besni Anadolu İmam Hatip Lisesi’nde meslek dersleri öğretmeni olarak görev yapmaktadır. Evli ve dört çocuk babasıdır.

İÇİNDEKİLER
TABLOLAR LİSTESİ ———————————————————————– 9
KISALTMALAR —————————————————————————- 11
ÖN SÖZ ————————————————————————————– 13
GİRİŞ —————————————————————————————– 15
ARAŞTIRMA HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER ——————————— 15
1. Araştırmanın Kapsamı ———————————————————- 15
2. Araştırmanın Önemi ve Amacı ———————————————- 17
3. Araştırmanın Metodu ve Kaynaklar —————————————- 20
4. Zeynuddin el-Keşşî’nin Hayatı ve Eserleri ——————————- 21
BİRİNCİ BÖLÜM
YÜKLEMLİ ÖNERMELER ————————————————————- 31
1.1. Söz/Mürekkep Lafız ———————————————————- 34
1.2. Önermenin Tanımı ve Kısımları —————————————— 37
1.3. Yükleme ve Türleri ———————————————————– 38
1.4. Yüklemli Önermenin Parçaları ——————————————– 43
1.5. Yüklemli Önermede Nitelik ve Nicelik ——————————— 45
1.6. Yükleme Nicelik Lafızlarının İlişmesi ———————————– 51
1.7. Madule ve Muhassala Önerme ——————————————– 57
1.8. Yüklemli Önermelerin Modalitesi —————————————- 63
1.9. Fârâbî’de Modal Kavramlar ———————————————— 66
1.10. İbn Sînâ’da Modal Kavramlar ——————————————- 70
1.11. Keşşî’de Modalite Konusu ————————————————- 77
1.12. Keşşî’de Basit ve Bileşik Modal Önermeler ————————– 90
1.13. Yüklemli Modal Önermelerin Birbirini Gerektirmesi ———- 101
İKİNCİ BÖLÜM
ŞARTLI ÖNERMELER —————————————————————- 111
2.1. Bitişik Şartlı Önermeler ————————————————— 116
2.1.1. Bitişik Şartlı Önermelerin Terkibi —————————— 125
2.1.2. Bitişik Şartlı Önermelerde Nitelik ve Nicelik ————— 127
2.1.3. Bitişik Şartlı Önermelerde Doğruluk ve Yanlışlık ——— 132
2.1.4. Bitişik Şartlı Önermelerde Gerektirme İlişkisi————– 137
2.1.5. Yüklemli ve Şartlı Önermelerde Hükmün Tekliği ve
Çokluğu ————————————————————————– 141
2.2. Ayrık Şartlı Önermeler —————————————————– 144
2.2.1. Hakîkiyye ————————————————————— 146
2.2.2. Mâniatu’l-Cem ——————————————————– 151
2.2.3. Mâniatu’l-Huluv —————————————————— 153
2.2.4. Ayrık Şartlı Önermelerin Terkibi ——————————- 158
2.2.5. Ayrık Şartlı Önermelerde Nitelik ve Nicelik —————- 163
2.2.6. Ayrık Şartlı Önermelerde Doğruluk ve Yanlışlık ———- 166
2.2.7. Ayrık Şartlı Önermelerin Gerektirdiği Önermeler ——– 168
2.2.8. Ayrık Şartlı Hakîkiye’nin Bitişik Şartlı Önermeyi
Gerektirmesi ——————————————————————– 169
2.2.9. Ayrık Şartlı Mâniatu’l-Cem’in Bitişik Şartlı Önermeyi
Gerektirmesi ——————————————————————– 170
2.2.10. Ayrık Şartlı Mâniatu’l-Huluvun Bitişik Şartlı Önermeyi
Gerektirmesi ——————————————————————– 171
2.2.11. Şartlı Önermelere Ait Hükümler —————————— 171
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YÜKLEMLİ ÖNERMELERE AİT HÜKÜMLER ——————————– 175
3.1. Üst Karşıtlık ——————————————————————- 175
3.2. Alt Karşıtlık ——————————————————————– 176
3.3. Çelişki ————————————————————————— 177
3.4. Düz Döndürme ————————————————————— 207
3.4.1. Olumlu Önermelerin Döndürülmesi ————————— 212
3.4.2. Olumsuz Önermelerin Döndürülmesi ————————- 224
3.5. Ters Döndürme ————————————————————— 239
3.5.1. Tümel Olumlu Önermelerin Döndürülmesi —————– 243
3.5.2. Tikel Olumlu Önermelerin Döndürülmesi ——————- 257
3.5.3. Olumsuz Önermelerin Ters Döndürülmeleri —————- 263
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İÇERİK BAKIMINDAN ÖNERMELER ——————————————- 269
4.1. İçeriği Bakımından Kesin Olan ve Olmayan Önermeler ——– 272
4.1.1. Evveliyât —————————————————————- 272
4.1.2. Mahsusât —————————————————————- 273
4.1.3. Mücerrebât ————————————————————- 273
4.1.4. Hadsiyyât ————————————————————— 275
4.1.5. Mütevâtirât ———————————————————— 276
4.1.6. Fıtriyyât —————————————————————– 276
4.1.7. Meşhûrat —————————————————————- 277
4.1.8. Müsellemât ———————————————————— 279
4.1.9. Makbûlât ————————————————————— 280
4.1.10. Maznunât ————————————————————- 281
4.1.11. Muhayyelât ———————————————————- 282
4.1.12. Vehmiyyât ———————————————————— 283
4.2. Övülen Bilgiler ve Ahlak İlmi ——————————————- 284
SONUÇ ————————————————————————————- 293
KAYNAKÇA —————————————————————————— 301

ÖN SÖZ

İslam kültür ve medeniyeti içerisinde yetişen birçok bilim adamı verdikleri yüzlerce eser ile bilim ve kültür hayatına katkıda bulunmuşlar ve bu anlamda tarihe yön vererek tarihteki yerlerini almışlardır. Ecdadımız tarafından yazılmış kütüphaneler dolusu el yazması kitap, belge ve evrak bulunmaktadır.

Bilim ve kültür, birikimli olarak ilerlediği için bu alanda yapacağımız çalışmalarda bu zengin kültür mirasımızdan faydalanılmasının gereği açıktır. Son yıllarda özelde ülkemizde genelde ise dünyada klasik metinlerin ortaya çıkarılıp incelenmesine ilişkin yoğun bir ilgi ortaya çıkmış görünmektedir.

Daha önce yüksek lisans tezi olarak Mantık, Tabiat ve İlâhiyat bölümlerinden oluşan Zeynuddin elKeşşî’nin Hadâiku’l-Hakâik isimli kitabının mantık bölümünün tasavvurlar kısmını “Zeynuddin el-Keşşî’nin Hadâiku’l-Hakâik Adlı Eserinin Mantık Bölümünün Tasavvurat Kısmının Tahkîki, Tercümesi ve Değerlendirmesi” başlığı altında çalışmıştık. Mantık konuları tasavvurlar ve tasdikler olarak iki kısma ayrıldığından ve bir bakıma tasavvurlar konusu tasdikler kısmına bir giriş ve hazırlık olduğundan Keşşî’nin Hadâiku’l-Hakâik isimli kitabından yola çıkarak tasdiklerin bir bölümü olan önermeler konusunu çalışarak onun önermeler ile ilgili görüşlerini ortaya çıkarmak istedik. Bu çalışma “Zeynuddin el-Keşşî’nin Hadâiku’l-Hakâik Adlı Eserinin Mantık Bölümünün Tasdikler Kısmının Tahkîki, Tercümesi ve Önermeler Kısmının Değerlendirmesi” ismindeki doktora çalışmamızın değerlendirme bölümünden üretilmiştir. Bu çalışmada Keşşî’nin önermeler mantığı ile ilgili görüşlerini ortaya koymaya çalıştık. Keşşî’nin görüşlerini ortaya koyarken bir karşılaştırma olması açısından yeri geldikçe Fârâbî, İbn Sînâ, Fahreddîn er-Râzî, Hunecî, Urmevî, Ebherî, Kâtibî ve Semerkandî gibi mantıkçıların görüşlerine de yer verdik.

Çalışmamız bir giriş ve dört bölümden oluşmaktadır. Girişte araştırmanın kapsamı, önemi, amacı ve Keşşî’nin Hayatı gibi konuları ele aldık.

Birinci bölümde yüklemli önermeleri, ikinci bölümde şartlı önermeleri, üçüncü bölümde yüklemli önermelere ait hükümleri ve dördüncü bölümde içerik bakımından önermeleri ele aldık. Bu vesile ile öncelikle beni hem yüksek lisans hem de doktora yapma konusunda teşvik eden, ihtiyaç duyduğum her zaman kendisi ile müzakerede bulunduğum danışman hocam Doç. Dr. Necmettin Pehlivan’a, her türlü desteği sağlayan hocam Prof. Dr. İsmail Köz’e teşekkür ediyorum.

Burada son olarak bu çalışmanın ortaya çıkması için rahat bir çalışma ortamı sağlayıp tarifsiz bir fedakarlık gösteren eşim Meryem Hanımefendiye ve çocuklarım Şevket Rıza, Büşra, Zeynep Rana ve Ahmet Baran’a teşekkür ediyorum.

Ali Rıza ŞAHİN
Besni/Adıyaman
…