Birazoku

NİÇİN YAZIYORUM? Çünkü… Çünkü: “Şiiri önce yaşamak gerek – yazılması fazlalıktır.” Çünkü: “Yazarlığım bir meslek değildir; yaşamak bir meslek değildir.” Böyle der, yirminci yüzyıl şiirinin öncülerinden, İsviçre doğumlu Fransız Blaise Cendrars. Gönüllü olarak gittiği Birinci Dünya Savaşı’nda sağ kolunu kaybedince daha büyük bir inatla yaşama ve yazına sarılan, şiir dışında roman, anı ve oyunlar da yazan Cendrars’ın, “Dostlarıma gönderdiğim kartpostallar” diye nitelediği, 1924’te yayımlandığında büyük polemiklere yol açan son şiir kitabının tamamı, Sinan Fişek’in çevirisiyle ilk kez Can Yayınları’nda. “Seviyorsan gitmek gerek Karını terk et çocuğunu terk et Kadın erkek dostunu terk et Kadın erkek yârini terk et Seviyorsan gitmek gerek”

İçindekiler

Önsöz ………………………………………………………………. 17
I. Formoza……………………………………………………….. 19
19.40 Ekspresinde ………………………………………………. 21
Uyanış ………………………………………………………………. 23
Gökten ve Denizden Daha Güzelsin …………………….. 24
Mektup …………………………………………………………….. 26
Ay Işığı ……………………………………………………………… 27
La Pallice ………………………………………………………….. 28
Bilbao ………………………………………………………………. 29
La Corunha ………………………………………………………. 30
Villa Garcia ………………………………………………………. 31
Porto Leixoes …………………………………………………….. 32
Portekiz Kıyılarında ……………………………………………. 33
Dakar Yolunda …………………………………………………… 34
35° 57’ Kuzey Enlem 15° 16’ Batı Boylam …………….. 35
Fuerteventura Adası Açıklarında …………………………… 36
Formoza Gemisinde ……………………………………………. 37
Okyanus-Mektubu ……………………………………………… 39
Rio de l’Ouro Açıklarında ……………………………………. 40
Ufukta Cap Blanc ………………………………………………. 41
Dakar ……………………………………………………………….. 42
Gorée ………………………………………………………………. 43
Yumurtanın Yapayı …………………………………………….. 44
Bubular …………………………………………………………….. 45
Bijou-Concert ……………………………………………………. 47
Leş Kuşları ………………………………………………………… 48
Dönence Bölgesinde …………………………………………… 49
Ornitiknit …………………………………………………………. 50
Maviler …………………………………………………………….. 51
Günbatımları …………………………………………………….. 52
Yıldızlı Geceler ………………………………………………….. 53
Beyaz Takım Elbise …………………………………………….. 54
6 No.lu Kamara ………………………………………………….. 55
Bagaj ………………………………………………………………… 56
Avcı …………………………………………………………………. 58
Ekvator …………………………………………………………….. 59
Çizgiyi Geçerken ……………………………………………….. 60
Yüzüyorum ……………………………………………………….. 61
S. Fernando de Noronha ………………………………………. 62
Amaralina …………………………………………………………. 63
Balinalar ……………………………………………………………. 64
Pazar ………………………………………………………………… 65
Karalar ……………………………………………………………… 66
Pedro Alvarez Cabral ………………………………………….. 67
Kara …………………………………………………………………. 68
Yumurtalar ………………………………………………………… 69
Kelebek …………………………………………………………….. 70
Rio de Janeiro ……………………………………………………. 71
Limanda …………………………………………………………… 72
İskele ……………………………………………………………….. 73
Ziyafet ……………………………………………………………… 74
Güzel Bir Akşam ………………………………………………… 75
Denizde Gece ……………………………………………………. 76
Paris …………………………………………………………………. 77
Şafak ………………………………………………………………… 78
Adalar ………………………………………………………………. 79
Santos’a Varış …………………………………………………….. 80
İskelede …………………………………………………………….. 81
Sancakta …………………………………………………………… 82
Yaşam ………………………………………………………………. 83
Guaruja Kumsalı ………………………………………………… 84
Muz Bahçesi ……………………………………………………… 85
Mictorio ……………………………………………………………. 86
Bastille’in Kenefleri …………………………………………….. 87
Sao Paulo Railway Co. …………………………………………. 88
Manzara ……………………………………………………………. 89
Trende ……………………………………………………………… 90
Paranapiaçaba ……………………………………………………. 91
Telgraf Hattı ……………………………………………………… 92
Geçitler ……………………………………………………………. 93
Vadinin Yüzü …………………………………………………….. 94
Piratininga …………………………………………………………. 95
Botanik …………………………………………………………….. 96
Cehalet …………………………………………………………….. 97
Sao Paulo ………………………………………………………….. 98
II. SAO PAULO …………………………………………………….. 99
Ayakta ……………………………………………………………. 101
Şehir Uyanıyor …………………………………………………. 102
Elektrikli Klaksonlar …………………………………………. 103
Kızartma Menüsü …………………………………………….. 104
Manzara ………………………………………………………….. 105
Aziz Pavlus ……………………………………………………… 106
III ………………………………………………………………………. 107
Gidiş ………………………………………………………………. 109
İskelede ……………………………………………………………. 110
Kamara 2 ………………………………………………………… 111
Sofrada …………………………………………………………… 112
Gecikme …………………………………………………………. 113
Uyanış …………………………………………………………….. 114
Esinti ……………………………………………………………… 115
Rio de Janeiro ………………………………………………….. 116
Şehirde Yemek …………………………………………………. 117
Sabahlar Benim ………………………………………………… 118
Yazmak …………………………………………………………… 119
Niyet Kötü ………………………………………………………. 120
Smokin …………………………………………………………… 121
Gece Oluyor ……………………………………………………. 122
Olaysız Bir Yolculuk …………………………………………. 123
Sıcak ………………………………………………………………. 124
Frie Burnu ……………………………………………………….. 125
Tebdilim Ayyuka Çıkıyor …………………………………… 126
Dadılar ve Spor ………………………………………………… 127
Tehlikeli Hayat ………………………………………………… 128
Daktilo Yanlışları ………………………………………………. 129
Bir Gün Gelecek ………………………………………………. 130
Günbatımı ………………………………………………………. 131
Bahia ………………………………………………………………. 132
Hic Haec Hoc ………………………………………………….. 133
Pernambuco …………………………………………………….. 134
Adrienne Lecouvreur ve Cocteau ……………………….. 135
Sıcak ………………………………………………………………. 136
Köpekbalıkları ………………………………………………….. 137
Güverte Arası ………………………………………………….. 138
Bir Çizgi …………………………………………………………. 139
Marangoz ………………………………………………………… 140
Ben Demiştim ………………………………………………….. 141
Kristof Kolomb ………………………………………………… 142
Gülmek ………………………………………………………….. 143
Kaptan Hoş Bir Adam ……………………………………….. 144
Fernando de Noronha ……………………………………….. 145
Mağara ……………………………………………………………. 146
Doruk …………………………………………………………….. 147
Kumsal ……………………………………………………………. 148
Mapus …………………………………………………………….. 149
Uygarlık ………………………………………………………….. 150
Yolcular ………………………………………………………….. 151
Mavi Kuş …………………………………………………………. 152
Niçin ………………………………………………………………. 153
Kuşlar …………………………………………………………….. 154
Jangada …………………………………………………………… 155
Dümen Suyu …………………………………………………… 156
Balo ……………………………………………………………….. 157
Adımsayar ……………………………………………………….. 158
Niçin Yazıyorum? ……………………………………………… 159

Önsöz

Yolculuk Notları şöyle bitiyor:
NİÇİN YAZIYORUM?
Çünkü…

Çünkü, diyor Blaise Cendrars, Philippe Soupault’yla bir konuşmasında, “Şiiri önce yaşamak gerek – yazılması fazlalıktır.” Başka bir yerde de şöyle diyor: “Yazarlığım bir meslek değildir; yaşamak bir meslek değildir.” Nice çağdaşı edebiyatçıyı etkileyen, Apollinaire’den Dos Passos’a, Cocteau’den Henry Miller’a birçok sanatçının yakın dostu Cendrars, sanatsal hareketliliğin en yoğun olduğu bir dönemde yazmaya başlamasına ve yazarlık serüveni yarım yüzyılı kapsamasına rağmen hiçbir akıma girmemiş, hep avantgarde şairlerden sayıldığı halde fütürizmi, dadaizmi, sürrealizmi reddetmiş, bütün “izm”leri ve getirdikleri kaçınılmaz hizipleşmeleri “çocukça (…) bir kafa karışıklığı” saymıştır. Blaise Cendrars, 1887’de İsviçre’de, Neuchâtel kantonunun La-Chaux-de-Fonds köyünde Frédéric Sauser olarak doğdu. Çocukluğu başarısız bir işadamı olan babasının peşinde Avrupa’yı dolaşmakla geçti, okulda kendisi de başarısız olunca çarlık Rusyasında saatçilik ve kuyumculuk yapan bir tanıdığın yanına çırak verildi ve gezginlik tutkusu ilk gençlik yıllarında içine yerleşmiş oldu. 1911’de, New York’tayken, ömrünü edebiyata adamaya karar verdi ve orada yazdığı, ertesi yıl yayımlanan ilk uzun şiiri “Paskalya” ile yazın dünyasına dikkat çeken bir giriş yaptı. 1924’te yayımlanan Yolculuk Notları da son şiir kitabı oldu. Bu on iki yıllık şiir serüveninin başlarında da –1915’te– hayatının belki en önemli olayı meydana geldi: Fransız Yabancı Lejyonu’na gönüllü yazılarak katıldığı Birinci Dünya Savaşı sırasında, Champagne bölgesindeki Navarin Çiftliği mevkiindeki şiddetli çatışmalar sırasında bir obüs sağ kolunu koparttı. Ama yılmadı, sol eliyle yazmayı öğrendi, aradan ancak bir yıl geçtikten sonra da (Fransız vatandaşı olduğu 1916 yılında) “Luxembourg’daki Savaş” kitabı yayımlandı. “Şiir yazan el”in kaybı yer yer karşımıza çıkacaktır bu kitapta – “Benim yıldızım” dediği, mitolojinin acımasız avcısı Orion’un adını taşıyan takımyıldızından söz eden “Avcı” şiirinde; daha ileride, gemiye gelen “el kadar” kelebek imgesinde; “Hic Haec Hoc” şiirindeki kahkahaya konu olan “ayak kadar (…) Bahia eli”nde (nazara karşı, tahtadan, başparmağın işaret ve ortaparmaklar arasından çıktığı yumruk heykelciği) vb. Bütün şiir kitapları birbirinden farklıdır Cendrars’ın; sanki her yeni kitap bir öncekiyle olan bütün köprüleri atar.

“Seviyorsan gitmek gerek” diyen, ömrü boyunca “serseriliği”yle övünen Cendrars, yine de, bu yol şiirlerinde, çektiği hasreti ve özlemleri gizlemez. Gittiği egzotik yerler bazen ona doğduğu coğrafyayı, Leman Gölü’nü, Como Gölü’nü anımsatır. Bir de vazgeçemediği, en çok sevdiği şehir olan, “Tek kuleli kent” dediği Paris çıkar sıklıkla karşımıza; unutamadığı dostları da: “Paris” şiirinde sözünü ettiği çok yönlü sanatçı Jean (Cocteau), besteci Erik (Satie), ressamlar Fernand (Légér)ve Francis (Picabia), oyuncu Marcel (Lévesque) ve film yönetmeni Abel (Gance)… en çok da hayatının kadını, âşık olduktan otuz iki yıl sonra evleneceği ve ölene kadar ayrılmayacağı Raymone belli eder varlığını. Bir söyleşisinde “Dostlarıma gönderdiğim kartpostallar” diye nitelediği Yolculuk Notları’nın, noktalama işaretlerinin yokluğuna rağmen göreceli olarak kolay okunan, neredeyse röportajı andıran biçemi, Cendrars’ın, yazın yolculuğunun bir sonraki aşamasına –Brezilya dönüşü birkaç hafta içinde, neredeyse bir çırpıda yazıverdiği “Altın”la başlayan– serüven romanı yazarlığına yapacağı zahmetsiz geçişi haber verir gibidir.

I. FORMOZA

19.40 EKSPRESİNDE

Yıllardır trene binmemiştim
Arabayla gezdim
Uçakla
Deniz yolculuğu yaptım ve gene yapacağım hem daha
uzun

İşte gene bu akşam bir zamanlar çok yakından tanıdığım demiryolu sesleri sarıyor çevremi Ve galiba eskisinden daha iyi anlıyorum onları Yemekli vagon Dışarısı seçilmiyor Zifiri bir gece Çeyrek ay kımıldamıyor bakınca Ama trenin bir solunda, bir sağında Ekspres saatte 110’la gidiyor Hiçbir şey görmüyorum Kulak zarlarını titreten – soldakini ağrıtıyor zaten – bu sağır edici tantana taş bir duvarın geçişi Sonra madeni bir köprünün şelalesi Makasların aksak sazı bir garın şamarı öfkeli bir tünelin çeneye çift kroşesi Tren sel yüzünden yavaşlayınca kuleden boşalan suyun sesi işitiliyor ve bulaşık ve fren gürültüleri arasında yüz tonluğun öfkeli pistonları Le Havre otobüs asansör Otel odasının jaluzilerini açıyorum Rıhtıma doklara ve yıldızlı bir gecenin muazzam soğuk ışıltısına eğiliyorum Gıdıklanan bir kadın kıkırdıyor iskelede Sonsuz bir zincir öksürüyor inliyor çalışıyor Penceremi bu çiftlik seslerine açıp uyuyorum Köydeymişim gibi.

UYANIŞ

Pencereler açık uyurum hep
Yalnızların uykusuyla uyudum
Buharlı ve hava basınçlı canavar düdükleri
uyandıramadı

Bu sabah pencereden sarktım
Baktım
Gökyüzü
Deniz
1911’de New York’tan geldiğimde indiğim iskele
Pilotaj kulübesi
Ve
Solda
Doğan güne karşı dumanlar bacalar vinçler neonlar

İlk tramvay titriyor buz gibi şafakta
Oysa bana çok sıcak geliyor
Elveda Paris
Merhaba güneş

GÖKTEN VE DENİZDEN DAHA GÜZELSİN 

Seviyorsan gitmek gerek
Karını terk et çocuğunu terk et
Kadın erkek dostunu terk et
Kadın erkek yârini terk et
Seviyorsan gitmek gerek

Kadın erkek zencilerle dolu dünya
Kadınlarla erkeklerle erkeklerle kadınlarla
Şu güzel mağazalara bak
Şu faytona şu adama şu kadına şu faytona
Şu güzelim mallara bak

Hava var rüzgâr var
Dağlar su gökyüzü toprak
Çocuklar hayvanlar
Otlar ve kömür topraktan fışkıran

Satmayı öğren satın almayı yeniden satmayı
Ver al ver al
Seviyorsan bilmek gerek
Şarkı söylemeyi koşmayı yemeyi içmeyi
Islık çalmayı
Ve çalışmayı öğrenmeyi bilmek gerek

Seviyorsan gitmek gerek
Sırıtıp ağlaşma
İki meme arasına sığınma
Soluk al git yürü bas git

Banyomu yapıyorum ve bakıyorum
O tanıdık ağzı görüyorum
Eli bacağı O gözü
Banyomu yapıyorum ve bakıyorum

Dünya âlem hâlâ orada
Hayat hayret verici şeylerle dolu
Eczaneden çıkıyorum
Baskülden yeni inmişim
80 kilo çekiyorum
Seni seviyorum

MEKTUP

Bana mektup yazarsan dedin
Her şeyi daktiloyla yazma
Elinden bir satır ekle
Bir sözcük ufacık bir şey önemsiz
Evet evet evet evet evet evet evet evet

Oysa Remington’um ne güzel
Onu çok seviyorum ve çok iyi çalışıyor
Yazım temiz ve okunaklı
Daktiloyla yazanın ben olduğum belli oluyor

Yapmasını bir benim bildiğim boşluklar var
Bak sayfam göze ne güzel görünüyor
Oysa gönlünü hoş edeyim diye
Bir iki sözcük ekliyorum dolmakalemle
Bir de mürekkepten koca bir leke
Okuyamayasın diye

…