Birazoku

Türk tarih ve kültürünün iyi anlaşılması için, araştırıcıların tarihimizi bir bütün olarak değerlendirmesini aksi takdirde, çok önemli konularda eksik ve hatalı sonuçların ortaya çıkabileceğine dikkat çeken Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk tarihinin Osmanlı devresi ile meşgul olanların Selçuklu ve İslam öncesi konularını da iyi bilmesi gerektiğine inanır, keza tarihimizin başlangıç noktası üzerinde çalışanların da bilhassa kültür mevzularında günümüze kadar mes’eleleri birbirine bağlayarak getirmesi gerektiğini düşünürdü.

Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun bu hassasiyeti gözetilerek, “Umumî Türk Tarihi Hakkında Tespitler, Görüşler, Mülâhazalar” başlığı altında bir araya getirilen makaleler, Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun son 25 yılda yayınladığı ilmî çalışmaların bir araya getirilmesi ile okuyucuların hizmetine sunulmuştur. Kitapta yer alan makaleler; Türk tarihinin en fazla tartışılan konularından tarihte “Türk” adından eski Türk dinine, Türk fütuhat felsefesinden Türk medeniyetinin Batı karşısındaki yerine, ilmî tarihçilik usulünden Cengiz Han’ın Türk olup olmadığı mevzularına kadar oldukça geniş bir yelpaze sunmaktadır. Cumhuriyet tarihi boyunca yetişen tarihçiler arasında Türk tarihini kesintisiz bir bütün olarak ele alan ender şahsiyetlerin başında gelen Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun bu makalelerinin Türk tarihçiliğine şümullü bir bakış kazandıracağı inancındayız.

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ
7
– I –
TARİHİMİZ ÜZERİNE TESPİTLER
VE UMUMÎ MÜLÂHAZALAR
1- Tarihte “Türk” Adı………………………………………………………………………..11
2- Türkmen Adı, Manası ve Mahiyeti …………………………………………………..26
3- Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri………………………………………..37
4- Yanlış Kullanılan Türk Kültür Terimlerinden Birkaç Örnek: Ulus, Yasa,
Kurultay………………………………………………………………………………………67
5- Türk Fütuhat Felsefesi ve Malazgirt Muharebesi …………………………………75
6- Eski Türk Dini………………………………………………………………………………89
7- Türk Devleti……………………………………………………………………………….119
8- Eski Türklerde Devlet Meclisi (Toy)………………………………………………..150
9- XII. Asra Kadar İstanbul’un Türkler Tarafından Muhasaraları……………..154
10- Türk-Bulgar’ların Tarih ve Kültürüne Kısa Bir Bakış ………………………..170
11- Bilge Kağan’ın Adı ve Lâkabı………………………………………………………200
12- Bilge Kağan ……………………………………………………………………………..204
13- Ortaçağın Türk Asıllı Tarihçileri I, Aynî………………………………………….215
14- Ortaçağın Türk Asıllı Tarihçileri II, Zehebî ……………………………………..221
15- Yiltavar Unvanı…………………………………………………………………………227
– II –
TARİH EĞİTİMİMİZ HAKKINDA
1- Tarih İlmi ve Bizde Tarihçilik…………………………………………………………237
2- Üniversite Tarih Öğretiminde Yeni Bir Plân …………………………………….250
3- Ziya Gökalp’de Tarihçilik……………………………………………………………..262
– III –
TÜRKLER VE MEDENİYET ÜZERİNE MÜLAHAZALAR
1- Eski Türk Medeniyetinin Tarihî Rolü………………………………………………271
2- Batı Medeniyeti ve Türkler……………………………………………………………274
3- Türk Medeniyeti ve Batıya Tesirleri………………………………………………..277
4- Ortaçağ Türk-İslâm Dünyasında İlim ve Batı’ya Tesirleri……………………286
– IV –
MOĞOLLAR VE CENGİZ ÜZERİNE
1- Türk Tarihinde Moğollar ve Cengiz Meselesi ……………………………………303
2- Türkler, Moğollar ve Cengiz’in Milliyeti …………………………………………..329
3- Cengiz Türk Müdür? ……………………………………………………………………333
– V –
UMUMÎ TÜRK TARİHİ İLE İLGİLİ İSLAM ANSİKLOPEDİSİ’NDE
YAYINLANMIŞ MADDELERİ
1- İbn Arabşâh ……………………………………………………………………………….339
2- İbn Battûta…………………………………………………………………………………345
3- İbn Dokmak……………………………………………………………………………….352
4- Kalkaşandî[ler]……………………………………………………………………………354
5- Kutbeddin………………………………………………………………………………….366
6- Mahmud Gaznevî ……………………………………………………………………….368
7- Tekiş…………………………………………………………………………………………385
8- Kuteybe …………………………………………………………………………………….392
9- Salur…………………………………………………………………………………………396
10- Sü-Başı……………………………………………………………………………………401
11- At …………………………………………………………………………………………..404
İNDEKS
409

SUNUŞ

18 Ağustos 1984 Cumartesi günü 70 yaşında Hakk’ın rahmetine kavuşan ve ömrünün 40 yılından fazlasını Türk tarihine hasreden, hocaların hocası Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun eksikliğini, aradan 30 yıl geçmesine rağmen hâlâ hissetmekteyiz. İbrahim Kafesoğlu’nun çalışmalarını iki ana noktada toplamak mümkündür: 1- İlmî dergilerde yayınlanan ilmî makale ve kitapları. 2- Kültür konularını ihtiva eden fikrî yayınları. Türk tarih ve kültürünün iyi anlaşılması için, araştırıcıların tarihimizi bir bütün olarak değerlendirmesini arzu ederdi. Bu şekilde hareket edilmediği takdirde, çok önemli konularda eksik ve hatalı sonuçların ortaya çıkacağına dikkat çeken Hoca, Türk tarihinin Osmanlı devresi ile meşgul olanların Selçuklu ve İslâm öncesi konularını da iyi bilmesi gerektiğine inanır, keza tarihimizin başlangıç noktası üzerinde çalışanların da bilhassa kültür mevzularında günümüze kadar meseleleri birbirine bağlayarak getirmesini beklerdi. Bu noktadan hareket eden İ. Kafesoğlu hoca, mesleğinin ilk 15 yılını Selçuklu devri Türk tarihi meselelerine hasretmiş idi. Kafesoğlu, ömrünün son 25 yılından fazlasını, talebeliğinden beri büyük merak duyduğu İslâmiyet öncesi Türk tarih ve kültürü mevzularına vermiştir. İşte elinizdeki Umumî Türk Tarihi Hakkında Tespitler, Görüşler, Mülâhazalar adlı bu eser, hocanın son 25 yılda yayınladığı ilmî makalelerinin bir araya getirilmesi ile, okuyucuların hizmetine sunulmuştur. Aslında yıllar önce yapmamız gereken bu çalışmada eksiklik ve ihmalkârlık şahsımdan kaynaklanmıştır.

Şunu rahatlıkla ifade edebilirim ki, hocanın ele aldığı konuları, bilhassa bu çalışmalarının ilmî bir semeresi olan Türk Millî Kültürü adlı eseri okumayan veya okuyup da değerlendiremeyen herhangi bir tarihçi, meselâ;

a- Türk devletlerinde veliahd kavgalarının sebeplerini;

b- Türk cihan hâkimiyeti düşüncesinin ana unsurlarını;

c- Türklerin fazla devlet kurmuş olmalarının sırrını;

d- Türklerin muhtelif kavimleri idare etmede gösterdiği mahareti;

e- Türklerde “ülke topraklarının hükümdar âilesinin ortak malı” olmadığı ve buna paralel olarak, Türklerde “ülke topraklarının” hânedan üyeleri arasında “paylaşılmasının” söz konusu edilemeyeceği hususunu;

f- Türk tarihinin hiçbir devresinde Türk hükümdarlarının “despot, diktatör” olmamasının kaynağını, vb. diğer konuları, anlatmakta güçlük çekecektir.

Eserin hazırlanmasında emeği geçen meslektaşlarım Muallâ Uydu Yücel, Kürşat Yıldırım ve Fatma Dıngıl’a; yayınını gerçekleştiren ÖTÜKEN Neşriyat’ın bütün yetkililerine ve çalışmanın rahmetli Kafesoğlu’nun tercih ettiği imlâ ve transkripsiyon ile hazırlanmasını sağlayan ve indeksini düzenleyen İskender Türe Beyefendi’ye, hususiyle bu ve diğer eserlerin yayınlanmasını yıllardır teklif eden, makalelerin tespit ve tasnifinde birinci derecede rol oynayan sevgili kardeşim Erol Kılınç Beyefendi’ye Kafesoğlu âilesi ve şahsım adına şükranlarımı sunarım.

Abdülkadir DONUK

– 1 –
TARİHTE “TÜRK” ADI
[Reşit Rahmeti Arat İçin’den ayrı basım, TTK., Ankara 1968]

Bugün ilim dünyasında, umumiyetle, “Türk” adının m. VI. yüzyıl ortasında Gök-Türkler tarafından kurulmuş olan devlet (552-744) ile ortaya çıktığı kabul olunmaktadır1 . Buna göre, “Türk” adı ilk olarak Çin yıllığı Çouşu’da, Gök-Türk birliğini göstermek üzere, 542 yılında2 ve Batı Wei imparatoru T’ai-tsu tarafından Gök-Türk şefi Bumın’a elçi gönderilmesi münasebetiyle de 545 yılında görünmektedir.

I-Türk adının eskiliği hakkında ileri sürülen görüşler

Türk adının eskiliği hakkında ileri sürülen g Türk adının eskiliği hakkında ileri sürülen görüşler: rüşler: rüşler: Türk adı Çin tarihî vesikalarında böyle ortaya çıkmakla beraber, Türk soyundan gelen ve Türkçe konuşan topluluklar şüphesiz çok eskiden beri mevcut bulunuyordu. Asya Hunları (Çin kaynaklarında, Hsiyung-nu), Batı Hunları (Avrupa Hunları), kuzey Çin’de Tabgaç’lar (Çin kaynaklarında, T’o-pa) ile aynı sahanın çeşitli bölgelerinde küçük devletler kuran “Hsiyung-nu imparatorları”na bağlı toplulukların ekseriyeti anadilleri Türkçe olan ve Türk soyundan gelen kütleler idiler4 . Türklerin böylece tarihte büyük yer tutan eski bir millet olduğu düşüncesi birçok tarihçi ve dilciyi “Türk” adının pek eski bir maziye sahip olabileceği hükmüne götürmüş ve bunlar “Türk” adını en eski tarih kaynaklarında aramak yoluna girmişlerdir. Meselâ ünlü tarihçi J. v. Hammer, Herodotos’un doğu kavimleri arasında zikrettiği Targita’ların Türk olduğunu tahmin etmişti ki, ona göre, “Türk” ismi ilk olarak bu kavmin adında geçmiş olmalı idi5 . Keza v. Hammer Tevrat’taki Togharma adını da “Türk” ismi ile ilgili görmekte idi6 . Herodotos’da “Türk” adını arayanlardan biri de Avusturyalı bilgin Tomaschek’dir. Bu da Grek tarihçisinin “İskit” arazisinde gösterdiği kavimlerden Tyrkae (Jyrkae)’i Türk kabul etmişti7 . Linguistique esasa dayanarak değil, fakat benzetme yolu ile “Türk” adının, pek eski devirlerde izlerini bulmağa çalışanlar daha çoktur. Meselâ bir Fransız şarkiyatçısı, Plinius ile P. Mela’da Turcae şeklinde geçtiği iddia olunan kavmi Türklerle aynı saymış8 , F.v. Erdmann, Thrak adını “Türk” ile aynîleştirmiş9 , V. de St. Martin ile meşhur J. Marquart eski Hind kaynaklarındaki Turukha veya Türüşka (yahut Turuşka) adını “Türk” ile birleştirmek istemişler10, Ön Asya çivi yazılı metinlerde ülke adı olarak görülen Tourki kelimesi ile ve Asurca çivi yazılı vesikalardaki Turukku okunabilen kavim adı ile “Türk” sözünün münasebeti düşünülmüş11, ayrıca “Türk” isminin Arabcadan uydurma Turkor kelimesinden çıktığı iddia olunmuştur.

…..