Birazoku

Bu eser Türklerin menşeine dair bir eserdir. Çingiz Han sülalesinden Havarezmli Arab Muhammed Han oğlu Ebu’l-Gazi Bahadır Han tarafından H.1074/M.1664 tarihinde yazılmıştır.
Bahadır Han, bir padişah olduğu halde milletinden liyakatli birini bulamadığından ve neslin zayi olmaması hususundaki hassasiyetinden dolayı, bu eseri bizzat yazmıştır. Mukaddimesinde diyor ki: “Hiç kimse zannetmesin ki, ben bu kitabı kendi neslimi yükseltmek için, hakikati bozarak yazdım. Zaten Hakk beni mümtaz yaratmıştır, buna ihtiyacım yoktur. Ben bütün hakikati olduğu gibi yazdım. Tanrı bana özel olarak üç şey verdi: 1-Askerlik fenni, kanun ve nizamları, orduya kumanda etmek sanatı, bir orduyu yürütmek ve harp nizamına sokmak, dostlar ve düşmanlarla söyleşmek;
2-Her türlü şiir ile Türk, Arap ve Acem dillerini;
3-Moğolistan, Turan, İran ve Arabistan’da hüküm süren padişahların tarihini bilmek.
İran, Irak ve Hindistan’da benim kadar şair yok dersem yalan söylemem; fakat gezdiğim ve ahvalini işittiğim yerlerin hiç birisinde Müslüman veya kâfir, benim gibi asker görmedim ve duymadım”.
Hive Hanları arasında en ünlüsü kabul edilen Ebu’l Gazi Bahadır Han, aynı zamanda şair, âlim ve tabiptir. Tıp konusunda Menâfîül Însân adlı bir eser kaleme almış olan Ebu’l Gazi Bahadır Han’ın çok daha meşhur ve halen kaynak olarak önemi yadsınamaz iki eseri ise Türk tarihi ile ilgili
Şecere-i Terakime ve Şecere-i Türk’tür.

İÇİNDEKİLER
Çevirenin Notu.
BAŞLANGIÇ .
BİRİNCİ BÖLÜM
Adem’den Moğol Hana Kadar
İKİNCİ BÖLÜM
Moğol Han’dan Çingiz’in
Doğusuna Kadar  .
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Cengiz Han’ın Doğumundan
Ölümüne Kadar
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Cengiz Han’ın Üçüncü Oğlu Ögeday Kaan’ın, Onun Oğullarından ve Cengiz Neslinden Diğerlerinden Bütün Moğolistan’da Hüküm Sürenlerin Tarihi
BEŞİNCİ BÖLÜM
Cengiz Han’ın İkinci Oğlu Çağatay Han ve
Evladından Maveraünnehr ve Kaşgar’da Padişahlık Edenler
ALTINCI BÖLÜM
Cengiz Han’ın Küçük Tuli Han Evladından İran
Yurdunda Hüküm Sürenlerin Tarihi
YEDİNCİ BÖLÜM
Cengiz Han’ın Ulu Oğlu Cuci Han
Neslinden Kıpçak’ta Hüküm
Sürenlerin Tarihi.
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Cuci Han’ın Beşinci Şeyban Han Evladından Turan’da, Kazan’da, Kırım’da, Maveraünnehr’de Hüküm Sürenlerin Tarihi.
SEKİZİNCİ VE DOKUZUNCU BÖLÜM.
DOKUZUNCU BÖLÜM
Seyban Han evladından Harezm’de
Hüküm Sürenlerin Tarihi

Çevirenin Notu

Dr. Rıza Nur’un Çağatayca’dan Osmanlı Türkçesi’ne kazandırdığı bu eser, Ebu’1Gazi Bahadır Han tarafından kaleme alınmıştır. Rıza Nur, bizim “Türk’ün Soy Ağacı” adıyla sadeleştirdiğimiz Şecerei Türk adlı bu eser ve Ebu’l Gazi Bahadır Han hakkında 1924’de kaleme aldığı Türk Tarihi adındaki kitabının I. Cildinde şöyle demektedir:
“Ebu’1Gazi, bundan 200 yıl kadar önce yaşamış bir Hive Hanı’dır. Bahatur; Çağatayca Bahadır şeklinde yazılır, “dır” hecesi ötre ile okunur. Türkçe bir kelimedir. Arkaik Türkçe’de “pağatur” olup, bahadur “bahadır”ın aslıdır. “Batur” şeklini de almıştır. Bu kelime, Türklerden “bahadır” şeklinde Acemlere, oradan aynı şekilde, bizim kelimenin aslının Farisî olduğu hakkındaki gafletimize sebep olmuştur. Ebu’l Gazi’nin bu eseri mühim bir eserdir. Çağatay şivesinden bizim şiveye naklettimse de henüz bastırmak nasip olmadı. Vaktiyle Vefik Paşa da nakletmiş ise de “Onunki yarım kalmıştır” demektedir.

BAŞLANGIÇ
Bu eser Türklerin menşeine dair bir eserdir. Çingiz Han sülalesinden Havarezmli Arab Muhammed Han oğlu Ebu’l Gazi Bahadır Han tarafından H.1074/M.1664 tarihinde yazılmıştır. Eserin Petersburg Asyaî Müzesi’nde “Dahil” ismiyle bilinen bir nüshasıyla Kazan, Berlin ve GÖtengin’de bulunan ve bu adlarla bilinen birer nüshası daha vardır. En mühim nüshaları bunlar olup Hive’de bulunan bir diğer nüshasıyla Petersburg Kütüphane i İmparatorîsi’ndeki “Yarçof” nüshası kusurlu ve hatalıdır.
Bahadır Han, bir padişah olduğu halde milletinden liyakatli birini bulamadığından ve neslin zayi olmaması hususundaki hassasiyetinden dolayı bu eseri bizzat yazmıştır. Mukaddimesinde diyor ki: “Hiç kimse zannetmesin ki, ben bu kitabı kendi neslimi yükseltmek için hakikati bozarak yazdım. Zaten Hakk beni mümtaz yaratmıştır, buna ihtiyacım yoktur. Ben bütün hakikati olduğu gibi yazdım. Tanrı bana özel olarak üç şey verdi: 1 Askerlik fenni, kanun ve nizamları, orduya kumanda etmek sanatı, bir orduyu yürütmek ve harp nizamına sokmak, dostlar ve düşmanlarla söyleşmek; 2 Her türlü şiir ile Türk, Arap ve Acem dillerini; 3 Moğolistan, Turan, İran ve Arabistan’da hüküm süren padişahların tarihini bilmek.
İran, Irak ve Hindistan’da benim kadar şair yok dersem yalan söylemem; fakat gezdiğim ve ahvalini işittiğim yerlerin hiç birisinde Müslüman veya kâfir, benim gibi asker görmedim ve duymadım.”
M.1871 tarihinde Petersburg Şark Lisanları Mektebi Müdürü Baron Desmaisons, Dahil nüshasını diğer nüshalarla dikkatle karşılaştırdıktan sonra Çağatay şivesi üzerine aynen bastırmış, M.1874 yılında aynı nüshayı Fransızca’ya tercüme edip Türkçesi ile beraber ve iki cildi bir kitap halinde ve “Moğolların Tatarlar Tarihi” (Histoire des Mogols et des Tatares) namıyla neşretmiştir. Desmaisons, bu çalışmada aşağıdaki eserlere de müracaat etmiştir.
1 Moğollar ve Çingiz Han Kabileleri Tarihi, Fazlullah Reşidüddin, Petersburg, 1861
2 Ravza’s safa. Mirâhund
3 Habibu’s seyyar. Hundmir.
4 Hulasatu’l ahbar.
5 Tarih i Cenabı.
6Nuhbetu’ttevarih ve’1ahbar, Mehmed Efendi oğlu Mehmed. Türkçe
7 Tarih i Reşidi, Mehmed Haydar.
8 Zafername, Şerefuddin Ali
9 El Kâmil fi’t târih, İbnü’1 Esir.
10 Tarih i Ebu’1hayr Hani.
11 Tarih i Mukim Hanı.
12 –Tarih i Timurî.
13 Matlau’s sa’deyn ve mecma’u’l bahreyn. Semerkandlı Abdurrezzak ibnu İshak.
14 Abdullahname.
i5 Biblioteque orientale d’herbelot.
16 Şerefname i Şahı. Hafız Daniş (Abdullah Zamanı ve Buna Abdullahname Derler).
17  Şerefname. Kürt Tarihi Bitlis “töre”si’ şeref.
18 Description de la Chine, panMailla.
…

Adem’den Moğol Han’a Kadar

İlk insan Adem, bin yıl yaşadı. Sağlığında zürriyetinden kırk bin kişi gördü. Vefatında Adem yerine oğlu Şis’i (Cheis) bıraktı. Şis peygamber oldu. Dokuz yüz on iki yıl yaşadı. O da ölürken oğlu Anouşi bıraktı. Anouşi dokuzyüz on iki sene yaşadı. Ölürken oğlu Kaynan’ı yerine bıraktı. Kaynan 840 yıl yaşadı. O da, ulu atası Adem’in yolunda yürüyüp oğlu Mehlail’i yerine bıraktı. Bu zamanda Adem oğulları çoğaldığından Mehlail Babil ülkesinde Sus (Sous) ismiyle bir şehir kurdu. Üstü örtülü evler ve etrafında köyler yaptırdı. Ondan evvel ev yoktu. İnsanlar dağlarda, mağaralarda ve ormanlarda otururlardı. İlk hüküm verip ahaliye yeryüzüne yayılın, uygun yerler buldukça ekin ekip köyler yapın dedi. Mehlail 920 yıl bu dünyada kaldı. O da ölürken oğlu Yared (Yard)’i yerine kodu. Bu da 960 yıl yaşadıktan sonra oğlu Ahnoh (Akhnokh)’u yerine bıraktı. Süryanice’de adı (Akhnokh) idiyse de insanlara din, hikmet ve tıp öğrettiğinden Araplar ona İdris dedi. Tanrı, Akhnokh’u o zamanki halka peygamber yaptı. Seksen iki yıl peygamberlik edip halkı doğru yola çağırdı ve nihayet Tanrı’nın emriyle Azrail gelip onu kanadının üstüne koyarak cennete götürdü. İdris’ten sonra oğlu Matuşalah yerine geçti. Halka adaletle muamelede bulundu. Çok uzun yıllar yaşa…