Birazoku

“Osmanlı İmparatorluğu gürültüyle ve aniden ortadan kalktı. Büyük imparatorluklar artlarında üç-beş yıllık değil, yüz yıllık sancılar bırakır.”

“İttihatçılar vatanseverdi, bu onların hem gücüydü, hem de hatalarının bir nedeni…”

“Türk toplumu yeryüzü tarihinin en büyük devrimini yaşayan yerkürenin devlerine karşı varlık mücadelesi vermiştir.”

“1924 Anayasası hem bizim tarihimiz hem de yakın tarih için Balkanlar Dünya Savaşı’ndaki ağır hatalar ve boş özlemler sebebiyle, İkinci Dünya Savaşı’na ihtiyatla yaklaşılmıştı.”

“6-7 Eylül olayları, Varlık Vergisi ile birlikte yakın tarihin en büyük sorun çıkaran iki tertibidir. Tertiplerin akışına sorumlular bile hakim olamamıştır.”

“Yassıada duruşmaları hiçbir hukukçunun onaylayamayacağı biçimdeydi.”

“Türkiye anayasaları boyuna yenileniyor. Yenilenmeyen politikanın örgütlenme biçimi ve eğitimidir.”

***

Türkiye’nin önde gelen tarihçilerinden İlber Ortaylı Türkiye’nin gündeminden düşmeyen anayasa tarihimizden seçimlere, Birinci Dünya Savaşı’nın acı sonuçlarından İkinci Dünya Savaşı’ndaki denge politikasına, Enver Paşa’nın komutanlığından İsmet İnönü-Adnan Menderes çatışmasına, komşu ülkeler Irak, Suriye, İran ilişkilerinden Abd, Rusya ve Avrupa Birliği politikasına, askeri darbelerden eğitim sistemimize kadar birçok konuda yakın tarihimizin dönüm noktalarını farklı bir bakış açısıyla ve sıra dışı analizleriyle ele alıyor.

Türkiye’nin Yakın Tarihi 20.yüzyılda Türkiye’nin geçirdiği değişimin arka planını merak eden okurlar için kaçırılmaması gereken bir kitap.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ

I. ANAYASA TARİHİMİZ

İKİ ASIRLIK ANAYASA TECRÜBEMİZ

1876 1908: ANAYASA TARİHİMİZİN İKİ DÖNÜM NOKTASI

23 NİSAN 1920: YENİ MECLİS. ESKİ ANAYASA

1923 1924: LAİKLİĞE GİDEN ANAYASAL SÜREÇ

1924TEN 1961’E ANAYASA SERÜVENİMİZ

1961 VE 1982 ANAYASALARI

II. YAKIN TARİHİMİZ ÜZERİNE NOTLAR

1915: ÇANAKKALE SAVAŞI VE SONRASI

1914 1918: BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI

1910: İZMİR’İN İŞGALİ

23 NİSAN 1920: YENİ MECLİS, YENİ RUH

30 AĞUSTOS 1922: DOĞU ANADOLU’NUN KADERİNİ

BELİRLEYEN SAVAŞ

İSTANBUL’UN KURTULUŞ GÜNLERİ

3 MART 1924: HİLAFET NE OLDU

HARF DEVRİM!

BEŞ BİN YILDIR DEĞİŞEN ALFABE

ERMENİ OLAYLARI VE ARŞİVİMİZ

1939 1945: İKİNCİ DÜNYA SAVAŞ I’N DA TÜRKİYE

1950: TÜRKİYE’DE DEMOKRASİNİN BAŞLANGICI

14 MAYİS 1950: DEMOKRASİNİN İLK GÜNÜ

1950LER DEĞİŞEN TÜRKİYE

6 7 EYLÜL 1955: SANCILI GÜNLER

27 MAYIS 1960: DARBENİN 50. YILI

ESKİ VE YENİ DEMOKRAT PARTİ

YAKIN TARİHİMİZDE SEÇİMLER

1960,1971, 1980: ASKERİ DARBELER

12 EYLÜL’E NASIL ÇELDİK?

12 EYLÜL NELER GETİRDİ

III. TÜRKİYE’NİN DIŞ POLİTİKASI

AVRUPA YOLUNDA TÜRKİYE

TÜRKİYE VE RUSYA

RUSYA’DA TÜRKLER

TÜRKİYE VE İTALYA

TÜRKİYE VE ALMANYA

TÜRKİYE VE AVRUPA

TÜRKİYE VE SURİYE

TÜRKİYE VE IRAK’IN CELECEGİ

NEO OSMANLILAR

ÖKÜMENLİK TARTIŞMASI

TÜRKİYE VE VATİKAN

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE HARİCİYE

IV. TARİHTEN MİRASLAR

TÜRKİYE ARKEOLOJİSİ

ANADOLU’DA ESKİ ESER GEZMEK

TÜRKİYE’DE ÇEVRE TAHRİBATI

KONSTANTİN SURLARI

MÜZEYE ÇEVRİLEN CAMİLER

SARAYLARIMIZ

SOKAK İSİMLERİ

V. EĞİTİM SİSTEMİMİZ

DEĞERLENDİREMEDİĞİMİZ MİRAS

EĞİTİM SİSTEMİMİZ VE SINAVLAR

ÖNSÖZ

19. yüzyılda modernleşen ve medeniyet çizgisini değiştiren üç tane imparatorluk vardır; Osmanlı, Rusya ve Iran. Uzaktaki Japonya’yı bu coğrafi çevrenin dışında kendine özgün şartlarıyla değerlendirmeye almamız doğru olmaz. Hem de bu daim uzmanı değiliz. Bunlardan Rusya, Hıristiyan dünyanın parçası olmasına rağmen Batı tarafından Bizans ve doğulu olarak görülmüştür. Rusya 18. yüzyıldan beri (ve mutlaka çok daha evvelinden} Batı medeniyetini benimsemiş ve bir asır sonra bu medeniyetin ana unsurlarından biri haline gelmiştir. Tüm bu gelişmelere rağmen Rusya İle Batı arasındaki gerilim sona ermemiştir.

Aynı şeyi Osmanlı Türkiyesi için de söylemek mümkündür. Osmanlı modernleşmesi askeri zaruretin sonucudur. Hayatın bütün kompartımanlardaki Batılılaşma bu temel gereksinmeyi ve zorunluluğu izlemiştir. Şüphesiz aynı şeyi İran için de söylemek mümkündür. Kendi geleneksel kültürünün zenginliğine rağmen bu üçü arasında sanayileşme ve üretim düzeyi bakımdan farklılıklar vardır ve İran özgün geleneksel kültürüne rağmen Batı dünyasının altyapısal modernleşmesi kadar Rusya’nın ve hatta Osmanlı’nın altyapısal modernleşmesine geç ayak uydurmaktadır.

Şüphesiz yeni Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu’nun devamıdır. Cumhuriyetin ideolojisi ve rejimi kendine özgün bir dünyada özgün sorunlarla ortaya çıkmaktadır. Bizim kuşak bu sorunlu hızlı değişim dönemini yaşamıştır. Türk çağdaşlaşmasının gözlemcileri, tanıkları olarak bazı değerlendirmeleri yapmak hakkımız ve görevimizdir.

Çağdaşlaşmamızdaki anayasal, dış politik ve kültürel kurumlardaki bazı sorunları burada kısa makalelerle ele aldık. Türkiye’nin yakın tarihi üzerine notlardan oluşan bu çalışma hiç şüphesiz ki bu alandaki diğer çalışmalarımın bir özet takdimidir Kitabın basımında ve düzenlenmesinde yardıma olan Timaş Yayınları’na ve Adem Koçal’a teşekkür ederim.

İlber Ortaylı

Topkapı Sarayı Müzesi

İKİ ASIRLIK ANAYASA TECRÜBEMİZ

Anayasalar siyasi bir kuruluş olan devletin ana örgütlenmesindeki doktrin ve ilkelerin yansıdığı belgelerdir. Belgelerden söz ettik ama belge halinde onaya çıkmayan anayasal sistemler de vardır; yeryüzünün en eski ve mükemmel demokrasisi Britanya için anayasa belgesinden söz edemeyiz fakat mükemmel isleyen bir anayasal mekanizması vardır. Bazı bükülmez kural ve kurumlar bir parlamento kararına, batta hükümdarlık ile meclis arasındaki bir sözleşmeye bile dayanmaz; tarihin akışı içinde oluşan adetler ve karşılıklı kabul edilen davranışlardır.

Amerikan devriminin ve Fransız ihtilalcilerinin beyanname ve sözleşmeleri çarpıcı anayasal belgelerdir. Hele Amerikan anayasası değişikliklerin ancak eklerine konduğu, orijinaline el sürülmeyen bir belgedir. Fransız anayasası kaç defa değişti; ruhunun aynı kaldığı iddia ediliyor, öyle mi?

Anayasaların toplumu ileriye götüren, öncülük eden belgeler mî, yoksa □ toplumun düzeyini yansıtan yapılanmalar mı olması gerekir, bu tartışılır. Sovyetler Birliği anayasası komünizm yolunda ilerleyen bir toplumun, o andaki durumunu ve yapılanmasını yansıtan bir belgeydi. Nitekim siyasî…