Birazoku

“Resmî tarih tezine göre, 1910’lu yılların İttihatçı hükümetleri ile Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran Kemalist rejim arasında kayda değer bir kopuş yaşanmıştır. 1980’li yıllara kadar modern Türkiye tarihi üzerine çalışan Batılı akademisyenler, özellikle Birinci Dünya Savaşı’nda alınan yenilgiden sonra, Anadolu’da yaşayan ve çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu nüfusun kurtarıcısı olarak Mustafa Kemal’in başarılarını vurgulamak amacıyla bu anlatının temel iddiasını desteklemiştir. Bu Cumhuriyetçi temel anlatıya karşı geliştirilen muhalefet ise çoğu durumda İslamcılıkla özdeşleştirilmiştir. Rejim muhaliflerini dindar ve modern gericiler olarak sunmaya hevesli olan ve kendilerini Batı yanlısı olarak tanımlayan Türk seçkinlerinin yaygınlık kazandırdığı başlıca klişe buydu. Her ne kadar bilim insanları ve Türk aydınları hâkim konumdaki bu anlatıyı sorgulamış olsalar da, bugüne kadar imparatorluktan cumhuriyete geçişi konu edinen alternatif anlatıları ortaya koyma amacındaki hiçbir mikro çalışma ortaya çıkmadı. Philliou imparatorluktan ulusa geçiş sürecine ilişkin tarihyazımına bağlı sorunları araştırmak amacıyla, yazdığı öykü ve romanlar modern Türkiye’de yaşayan insanların birçoğu tarafından bugün bile okunan etkileyici ve parlak bir yazar olarak Refik Halid Karay’ın özyaşam öyküsüne odaklanmayı seçiyor.” Cemil Aydın

19. yüzyıldan 20. yüzyıla uzanan siyasi ve toplumsal çatlakların izini muhalif Refik Halid Karay üzerinden okumaya davet eden Philliou, resmî tarihin dışarıda bıraktıklarını bize yeniden hatırlatıyor. İcat edilmiş tarihe rağmen orada duran geçmişe bakan bu kitap, Türkiye’nin siyasi kültürünü anlamak için yeni patikalar sunuyor.

İÇİNDEKİLER

Giriş
Ne Mutlu Türküm Diyenler Ne Kadar Mutlular? 13
Birinci Bölüm
Kuvvete (İktidara) Karşı? (1888-1909) 41
İkinci Bölüm
Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Meşrutiyet Rejiminin
Çelişkileri ve Muhalefetin Yeniden İnşası (1908-1913)
85
Üçüncü Bölüm
Şaka (1914-1918) 124
Dördüncü Bölüm
İstanbul’un İç Yüzü (1918-1922) 158
Beşinci Bölüm
Yurtdışından Muhalefet (1922-1927) 212
Altıncı Bölüm
Yeraltında Dünya Var (1928-1945) 262
Yedinci Bölüm
Hür Dünyada Muhalefet (1945-1965) 306
Sonuç
Muhalefet Üzerine Yeniden Düşünmek 333
Sonsöz 345
Teşekkürler 349
Kaynakça 355
Dizin 376

Giriş
Ne Mutlu Türk’üm Diyenler Ne Kadar
Mutlular?

Türkiye Cumhuriyeti’nin modern Ortadoğu tarihinde eşsiz bir örnek olduğu çoğu kez iftiharla dile getirilir. Türkiye’nin bu eşsizliğinin en önemli nedeni, ülkenin ortaya çıktığı kritik evredir. İttifak Devletleri’nin bir mensubu olarak Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik çıkmıştır. Ülke harap bir hâlde ve İtilaf Devletleri karşısında aciz bir konumda olsa da, Türk milliyetçileri Avrupalı güçler tarafından dayatılan şartları reddetmiştir; zira bu şartları kabullenmek egemen bir Türk siyasi varlığını hükümsüz kılıyordu. İşgal altındaki İstanbul’da bulunan Osmanlı hükümetinden kopan Türk milliyetçileri, kendi kaderini tayin etme hakkını ve bağımsızlığını talep etmiş ve ülkeyi, muzaffer İtilaf Devletleri tarafından uygun görülen sömürgeci manda idaresine (Arap Ortadoğu’sunun büyük bir kısmının yazgısını şekillendirecek bir idare biçimi) girmekten kurtarmayı başarmışlardır. Bu kayda değer başarı, Türk millî hareketini zafere taşıyan Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923’te Anadolu’da bağımsız tek partili bir Cumhuriyet kurmasıyla ve Osmanlı Saltanatı (1922) ile Hilafeti (1924) ilga etmesiyle resmiyete kavuşmuştur. Mustafa Kemal’in ulusların kendi kaderini tayin etme hakkı ve özerklik konusunda açtığı yol, sadece sömürgeci manda idaresine ya da doğrudan sömürgecilerin idaresine girmiş Suriyelileri ve Iraklıları değil, aynı zamanda savaştan mağlup ayrılmış Almanları ve Macarları da kıskandıracak bir nitelikteydi. Mustafa Kemal’in açtığı bu yol ayrıca, Türkiye’nin o dönemdeki anti-emperyalist..