Birazoku

Kaynağını ezoterik bilgilerden alan ve dünyanın hemen hemen bütün halklarında görülen mistik yapılı, gizemli dinî pratiklerden en yaygın olanı ve en çok araştırılanı şamanlık veya Batı bilim dünyasının kullandığı terimle şamanizmdir. Şamanlık coğrafi şartlarla, etnik yapılanmayla yeni bir özellik sergilemiş, tarihî süreç içinde farklı bir boyut kazanmış ve sonuçta her kültürün kendine özgü şamanlığı ortaya çıkmıştır.

Avcı toplayıcı Altaylı Türk boylarından tutun da bozkırda büyük cihan devleti kuran Türk kavimlerine kadar nüfuz etmiş şamanlığın felsefesinin, iç yapısının, temel özeliğinin, dinî-ritüel taraflarının, fonksiyonunun, düşünce sisteminin tam olarak öğrenildiğini söylemek güçtür. Antropologlar, folklorcüler tarafından esrime tekniği olarak bilinen şamanlık dinî-mistik bir fenomendir. Şamanlığın en belirgin özelliği bu dinî-sihirsel fenomenin yöneticisi olan şamanın kendi ruhunu başka dünyalara (yukarı ve aşağı âlemlere) transfer etmesinde gerçekleşir. Ezoterik bilgilerin doğrudan doğruya varisi olan şaman ve şamanlık hakkında doğru bilgi edinmenin esas yolu, şamanların kendilerinin ve onları gözlemleyenlerin anlattıkları efsane ve memoratlardır. Herhangi bir teorik bilgiye giden yolun, ampirik bilgiden geçtiğini unutmamak gerekir. O bakımdan Türk Şaman Metinleri -Efsaneler ve Memoratlar- adlı bu kitap, şamanlıkla ilgilenen herkes için faydalı olacaktır.

İÇİNDEKİLER
Önsöz …………………………………………………………………………………………………………….. 13
Türk Şamanlığı……………………………………………………………………………………………….. 15
BİRİNCİ BÖLÜM
İLK ŞAMANLAR
1. Kartaldan Türeyen Şaman……………………………………………………………………………. 35
2. Çingis-Hadjir-Bo-Tengrin Kubun………………………………………………………………….. 36
3. Tyangara …………………………………………………………………………………………………….. 37
4. Han Kızlarını Kaçıran Şamanlar……………………………………………………………………. 38
5. Öldürülemeyen İlk Şamanlar………………………………………………………………………… 38
6. Kötü ve İyi Şamanlar ……………………………………………………………………………………. 38
7. Dabayıı Şaman…………………………………………………………………………………………….. 39
8. Kadere Boyun Eğmeyen İlk Şaman……………………………………………………………….. 40
9. Tanrı’ya Kafa Tutan Şaman …………………………………………………………………………… 41
10. İlk Şaman………………………………………………………………………………………………….. 42
11. Yayuçi ……………………………………………………………………………………………………….. 43
12. Şamanın Kozmik Seyahati ………………………………………………………………………….. 45
13. Ongona Dönüşen İlk Şaman……………………………………………………………………….. 50
14. Kayrakan Şamanlık Yeteneği Verir ………………………………………………………………. 51
15. Elbiçi-Ham………………………………………………………………………………………………… 52
16. Hamile Kadın Şaman …………………………………………………………………………………. 52
17. Emegetler ………………………………………………………………………………………………… 53
18. Şamanın İnsan Yaratması …………………………………………………………………………… 53
19. Morgon Hara……………………………………………………………………………………………… 54
İKİNCİ BÖLÜM
ŞAMAN OLMA, PARÇALANMA VE ŞAMAN AĞACI İLE İLGİLİ ANLATILAR
20. Şaman Ruhunun Doğması ve Eğitilmesi ……………………………………………………… 57
21. Şamanların Doğumu Hakkında Efsane………………………………………………………… 59
22. Şamanın Üç Defa Dünyaya Gelmesi…………………………………………………………….. 63
23. Şamanın Yeniden Doğması …………………………………………………………………………. 63
24. Bakire Kızdan Doğan Şaman………………………………………………………………………. 64
25. Şamanı Doğuran Bakire Kız………………………………………………………………………… 65
26. İnek Ahırında Büyüyen Şaman…………………………………………………………………….. 66
27. Çocukken İneklerin Arasında Bulunan Şaman……………………………………………… 68
28. Şamanın Mucizevi Doğuşu………………………………………………………………………….. 68
29. İki Defa Doğan Şaman Hakkındaki Efsane …………………………………………………… 70
30. Şaman Bentleri………………………………………………………………………………………….. 76
31. Albıs Soyundan Olan Şaman……………………………………………………………………….. 76
32. Koruyucu Kadın Ruhun Şaman Adayını “Bulması” ……………………………………….. 77
33. Ruhların, Çocuğu Şaman Yapmaları ……………………………………………………………. 78
34. Kendi İsteğiyle Şaman Olmak……………………………………………………………………… 79
35. Şaman Olmak İsteyen Adamın Hikâyesi ………………………………………………………. 80
36. Şamanlığa Kabul Olunma Merasimi ……………………………………………………………. 80
37. Şaman Olma……………………………………………………………………………………………… 81
38. Şamanın Acılı Günleri…………………………………………………………………………………. 82
39. Şamanın Acı Çekmesi ………………………………………………………………………………… 83
40. Acı Çeken Şamanın Hikâyesi ………………………………………………………………………. 83
41. Hastalıkla Gelen Acılı Günler………………………………………………………………………. 84
42. Şamanın Kâbusları…………………………………………………………………………………….. 85
43. Şaman Spiridon’un Çektiği İşkenceler…………………………………………………………. 85
44. Şamanın Sayıklamaları………………………………………………………………………………. 86
45. Şamanın Dağa Götürülmesi ……………………………………………………………………….. 86
46. İnsanların Kurtarıcısı Olan Şaman………………………………………………………………. 87
47. Şamanın Bedeninin Yenilenmesi…………………………………………………………………. 88
48. Şamanın Vücudunun Parçalanması…………………………………………………………….. 89
49. Vücudu Parça Parça Doğranan Şaman………………………………………………………… 89
50. Parçalanan Şamanın Üç Günlük Rüyası ………………………………………………………. 90
51. Şamanın Parçalara Ayrılması……………………………………………………………………… 90
52. Şamanın Parçalanması………………………………………………………………………………. 91
53. Parçalanan Vücudun Ruhların Arasında Paylaşılması…………………………………… 91
54. Şamanın Vücudunun Kötü Ruhlar Arasında Paylaşılması……………………………… 91
55. Şamanın Vücudunun Pişirilmesi Ve Yenilmesi ……………………………………………… 92
56. Şaman Adayını Takip Eden Bedbahtlık…………………………………………………………. 93
57. Şamanın Ölüp Dirilmesi……………………………………………………………………………… 93
58. Ölüp Dirilen Şaman……………………………………………………………………………………. 94
59. Şaman Olmadan Önce Üç Gün Kendinden Geçme ……………………………………….. 95
60. Şamanın Üç Günlük Ölümü ………………………………………………………………………… 96
61. Üç Kez Ölüp, Üç Kez Dirilen Şamanlar ………………………………………………………… 97
62. Üç Günlük Ölüm………………………………………………………………………………………… 97
63. Şamanın Üç Günlük Ölümü ve Dirilmesi ……………………………………………………… 98
64. Yıldırım Çarpan Şamanın Hikâyesi………………………………………………………………. 98
65. Öldükten Sonra Dirilen Şaman………………………………………………………………….. 100
66. Şaman Hastalığı ………………………………………………………………………………………. 100
67. Şamanlık Görevine Çağrılanların Hastalanma Sebepleri …………………………….. 106
68. Şamanın Kendi Soyunun Azap Çekmesi …………………………………………………….. 107
69. Şaman Görevine Çağrılanların Ruhi Hastalığı…………………………………………….. 108
70. Şamanlık Görevine Çağrılan Adamın Bedeninin Parçalanması ……………………. 108
71. Şamanın Yeraltı Dünyası Ruhlarıyla Tanışması …………………………………………… 109
72. Gök Dünyası Ruhlarının Yanında………………………………………………………………… 110
73. Şamanın Göğe Götürülmesi ……………………………………………………………………… 111
74. Ben Nasıl Şaman Oldum ………………………………………………………………………….. 111
75. Bir Şamanın Anlattıkları …………………………………………………………………………… 117
76. Şaman Hastalığı ………………………………………………………………………………………. 123
77. Şamanın Ruhsal Hastalığı ………………………………………………………………………… 123
78. Şaman Görevine Çağrılma Arefesinde Hastalanma…………………………………….. 124
79. Şaman Bayılmaları…………………………………………………………………………………… 124
80. Aynaların Bir Kadını Şaman Yapmaları ………………………………………………………. 124
81. Sümenbay Bahşı………………………………………………………………………………………. 125
82. Hayvan Ananın Şaman Olmada Rolu………………………………………………………….. 125
83. Şaman Hizmetine Girmek İçin Yapılan Merasim…………………………………………. 125
84. Şamanın Kutsal ağaçı ………………………………………………………………………………. 126
85. Şamanın Kutsal ağaçı Hakkında ……………………………………………………………….. 126
86. Şamanı Koruyan Ağaç………………………………………………………………………………. 127
87. Şaman Ağacı……………………………………………………………………………………………. 127
88. Şaman Ruhunun Şaman Ağacında Eğitilmesi…………………………………………….. 127
89. Ruhların Göğsünü Emmeğe Zorlanan Şaman ……………………………………………. 128
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ŞAMANIN HAYVAN ANASI
90. Şamanın Hayvan Anası……………………………………………………………………………… 129
91. Şamanın Hayvan Anası – İne Kııl ……………………………………………………………….. 129
92. Büyük Şamanların Hayvan Anası ………………………………………………………………. 130
93. Şamanı Koruyan Hayvan Ana…………………………………………………………………….. 130
94. Boğa Donundaki Hayvan Ana…………………………………………………………………….. 130
95. Geyik Donlu Hayvan Ana …………………………………………………………………………… 131
96. Hayvan Ana ve Şamanın İki Köpeği ……………………………………………………………. 131
97. Avcı Şaman ve Hayvan Ana ……………………………………………………………………….. 132
98. Kanatlı Geyik ve Şaman ……………………………………………………………………………. 132
99. Şamanların Baş Ruhu………………………………………………………………………………. 133
100. Bahşıların Piri………………………………………………………………………………………… 133
101. Bahşı – Şeytan Münasebeti……………………………………………………………………… 134
102. Dağ Sahibi ve Şaman ……………………………………………………………………………… 134
103. Şamanın Dünyaya Gelmesi……………………………………………………………………… 135
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ŞAMANIN GÖSTERDİĞİ OLAĞANDIŞI OLAYLAR
104. Üç Kez Öldürülüp Üç Kez Dirilen ve Diri Diri Öteki Dünyaya Götürülen
Şaman……………………………………………………………………………………………. 137
105. Şaman Kyusteh………………………………………………………………………………………. 139
106. Büyükbaş Hayvanlara Ölüm Getiren Şaman……………………………………………… 140
107. Şamanın Göğe Yükselmesi ……………………………………………………………………… 141
108. Işıklı Ruhların Şamanı…………………………………………………………………………….. 141
109. Suyun Üzerinde Yürüyen Şaman ……………………………………………………………… 141
110. Yemek Bulmak……………………………………………………………………………………….. 142
111. Şamanın Gizli Oku ………………………………………………………………………………….. 142
112. Şamanın Irmağı Geçmesi ……………………………………………………………………….. 142
113. Şaman Çuuçugus …………………………………………………………………………………… 143
114. Kaçarak Kaybolan Atları Geri Getiren Şaman …………………………………………… 144
115. Şamanların Kerametleri …………………………………………………………………………. 145
116. Şaman Caarın………………………………………………………………………………………… 147
117. Şamanın Uluu Toyo’nun Yanına Gitmek İçin Göğe Yükselmesi ………………….. 148
118. Şaman Çocukus …………………………………………………………………………………….. 150
119. Şaman Bergeseleh…………………………………………………………………………………. 157
120. Yardımcısı Kötü Ruh Olan Şaman…………………………………………………………….. 162
121. Ayna………………………………………………………………………………………………………. 162
122. Şamanın Aynası……………………………………………………………………………………… 163
123. Ateşte Yanmayan Şaman…………………………………………………………………………. 163
124. Şamanın Göğün Üçüncü Katına Yükselmesi …………………………………………….. 164
125. Barlıbay Bahşının Kopuzu……………………………………………………………………….. 164
126. Şaman Kendi Oğlunu Kurtarıyor ……………………………………………………………… 165
127. Korkunç Şaman……………………………………………………………………………………… 166
128. Şaman Kadın Tokpan’ın İntikamı……………………………………………………………… 168
129. Üç Gözlü Şaman…………………………………………………………………………………….. 169
130. Şamanın Tütün Bulması …………………………………………………………………………. 170
131. Tostogaşla Gazır-gam…………………………………………………………………………….. 170
132. Şaman Tostogaş …………………………………………………………………………………….. 171
133. Şamanları Sınavdan Geçirme………………………………………………………………….. 172
134. Şaman Soyu…………………………………………………………………………………………… 173
135. Kendi kendine hareket eden kızaklar……………………………………………………….. 173
136. Şaman Kadının Gücü………………………………………………………………………………. 174
137. Şaman Huren Ool…………………………………………………………………………………… 174
138. Balta Yutan Şaman…………………………………………………………………………………. 175
139. Yıldızı Yerinden Koparan Şaman………………………………………………………………. 175
140. Şaman Aptis’in Gazabı…………………………………………………………………………….. 176
141. Şamanın Yasağı ……………………………………………………………………………………… 177
142. Şaman Sat Soyzul’un Mucizesi………………………………………………………………… 178
143. Şamanın Seli Durdurması……………………………………………………………………….. 179
144. Aynı Anda Yedi Yerde Olan Şaman ……………………………………………………………. 179
145. Cengiz Han’ın Şamanı…………………………………………………………………………….. 179
146. Şaman Mahunay’ın Mucizeleri ………………………………………………………………… 180
147. Doğuran Şaman …………………………………………………………………………………….. 180
148. Boğa Donuna Giren Şaman …………………………………………………………………….. 181
149. Şaman ve Büyücü…………………………………………………………………………………… 181
150. Şamanın Kuşa Çevrilmesi……………………………………………………………………….. 182
151. Çuonah’ın İntikamı …………………………………………………………………………………. 183
152. Kılıçla Oynayan Şaman……………………………………………………………………………. 184
153. Şamanın Hastayı Kurtarması…………………………………………………………………… 184
BEŞİNCİ BÖLÜM
ŞAMANIN HASTAYI İYİLEŞTİRMESİ
154. Şamanın Hastayı İyileştirmesi …………………………………………………………………. 185
155. Cin Çarpan Hastanın İyileşmesi ………………………………………………………………. 187
156. Cin Çarpan Hasta ve Şamanlar ……………………………………………………………….. 188
157. Şamanın Ölen Kadını Diriltmesi ………………………………………………………………. 189
158. Ölüyü Dirilten Çocuk Şaman……………………………………………………………………. 190
159. Ölünün Dirilmesi ……………………………………………………………………………………. 193
160. Şamanın Hastayı Kurtarabilmek İçin Yeraltı Dünyasının Ruhlarının Yanına
İnmesi …………………………………………………………………………………………………… 194
161. Kötü Ruhlara İnsan Kurban Etme ……………………………………………………………. 196
162. Bahşı’nın Hastayı İyileştirmesi ………………………………………………………………… 197
ALTINCI BÖLÜM
ŞAMANIN DİĞER RUHLARLA SAVAŞINI ANLATAN EFSANELER
163. Şamanın Çiçek Hastalığı İle Çarpışması…………………………………………………… 199
164. Şaman ve Çiçek Ruhu …………………………………………………………………………….. 202
165. Boğa Şamanın Boğa Donunda Olan Çiçek Ruhuyla Savaşı ………………………… 202
166. Boğa Donuna Giren Şamanın Çiçek Ruhuyla Savaşı………………………………….. 203
167. Şamanın Çiçek Ruhuyla Savaşı ……………………………………………………………….. 204
168. Şaman Suor Uola’nın Çiçek Ruhu İle Savaşı …………………………………………….. 205
169. Şamanın Çiçek Ruhuyla Savaşı Hakkında…………………………………………………. 208
170. Şaman ve Aza Ruhları…………………………………………………………………………….. 209
171. Hayvan Görünümlü Ruhlar ……………………………………………………………………… 209
172. Şamanların Birbirini “Yemesi”…………………………………………………………………. 210
173. Şaman Topçan ……………………………………………………………………………………….. 210
174. Gök Şamanı……………………………………………………………………………………………. 211
175. Balık Şaman ………………………………………………………………………………………….. 212
176. İki Şamanın Birleşerek Güçlü Bir Şamanı Yenmeleri…………………………………. 212
177. Gazayag Şaman……………………………………………………………………………………… 213
178. Şaman Kavgaları Hakkında Efsane………………………………………………………….. 216
179. İki Kardeş Şamanın Efsanesi…………………………………………………………………… 217
180. Pehlivan Ata Şaman ……………………………………………………………………………….. 219
181. Geyik Donlu Ana Ruhlar………………………………………………………………………….. 220
182. Şamanların Münakaşaları ………………………………………………………………………. 221
183. Şaman Ruhlarının Savaşı………………………………………………………………………… 222
184. Şamanın Oğlu Babasının İntikamını Alıyor ……………………………………………….. 224
185. Korkunç Görünüşlü Şaman …………………………………………………………………….. 228
186. Şamanın Bey’le Savaşı …………………………………………………………………………… 230
187. Şamanın Kabilenin Lideri İle Düşmanlığı …………………………………………………. 233
188. Şamanın Savaşı ……………………………………………………………………………………… 234
189. Şaman Segbe’nin, Şaman Şalçimu ile Dövüşü………………………………………….. 235
190. Şaman Şookar ……………………………………………………………………………………….. 235
191. Şaman Boolanır’ın Şaman Ham Urug’la Kavgası ……………………………………… 237
192. Şamanların Birbiriyle Düşmanlığı……………………………………………………………. 238
193. Dokuz Kargası Olan Şaman…………………………………………………………………….. 239
194. Şamanın Kendi Yerine Atını Kurban Olarak Sunması…………………………………. 239
195. Üç Oklu Savaşçı Şamanlar………………………………………………………………………. 240
196. Ok Atan Şaman Ruhu……………………………………………………………………………… 241
YEDİNCİ BÖLÜM
ŞAMAN DEFİNLERİ HAKKINDA ANLATILANLAR
197. Ölmüş Şamanın Kemiklerinin Kaldırılması ………………………………………………. 243
198. Ölmüş Şamanın Kemiklerinin Defnedilmesi …………………………………………….. 244
199. Şaman Ak Baş ……………………………………………………………………………………….. 244
200. Şamanın Defin Merasimi ………………………………………………………………………… 246
201. Ruhu Hiçbir Yere Kabul Edilmeyen Şaman……………………………………………….. 246
202. Şamanın Gömülmesi………………………………………………………………………………. 246
203. Şaman Timir Çarapçılaah……………………………………………………………………….. 247
204. Şamanın Gömülmesi Hakkında……………………………………………………………….. 248
205. Ölen Şamanın Ruhunun Kendi Soyunu Koruması……………………………………… 249
SEKİZİNCİ BÖLÜM
ÇEŞİTLİ ŞAMAN HİKÂYELERİ
206. Yukarı ve Aşağı Dünya Şamanları…………………………………………………………….. 253
207. Beyaz ve Siyah Tanrıların Oğulları……………………………………………………………. 254
208. Şamanın Çocuk İsteme Ritüeli ………………………………………………………………… 260
209. Çocuk İsteme Merasimi………………………………………………………………………….. 261
210. Cinsi Hevesi Oyatmak İçin Yapılan Merasim……………………………………………… 263
211. Dağ Sahibinin Kızgınlığı ………………………………………………………………………….. 265
212. Bir Bahşının Söyledikleri…………………………………………………………………………. 265
213. Şamanın Ölen İnsanı Öteki Dünyaya Göndermesi ……………………………………… 267
214. Üç Gün Ağaca Bağlanan Şaman………………………………………………………………. 269
215. Şamanın Koruyucu Gök Kızları………………………………………………………………… 270
216. Gök Kızları……………………………………………………………………………………………… 270
217. İki Şaman Köpeği …………………………………………………………………………………… 270
218. Şamanın Yardımcı Köpek Ruhu ……………………………………………………………….. 270
219. Köpek Ruhları İle Beraber Şamanın Diğer Hayvan Ruhları………………………… 271
220. Şaman Ruhlarının Tasviri………………………………………………………………………… 271
221. Şamanın Ölümüyle Sonuçlanan Doğa Olayı ……………………………………………… 272
222. Şamanın Ruhlara Yalvarışı ………………………………………………………………………. 273
223. Ev İnşası Sırasında Yapılan Şaman Merasimi……………………………………………. 275
224. Babalarının İntikamını Alan Şaman Oğulları…………………………………………….. 277
225. Şaman Tebiries ve Kutuyah……………………………………………………………………… 278
226. Karnı Delik Şaman …………………………………………………………………………………. 279
227. Beyaz Şamanlar …………………………………………………………………………………….. 280
228. Gök Cisimlerini Doğrayıp Kesen Şaman…………………………………………………… 280
229. Cinsiyetini Değişen Şamanlar………………………………………………………………….. 283
230. Ölen Ağaç………………………………………………………………………………………………. 283
231. Imay Tartar…………………………………………………………………………………………….. 283
232. Bir Şaman Merasimi ………………………………………………………………………………. 284
233. Şaman Ergis ………………………………………………………………………………………….. 286
234. Şaman Ergis’in Ölümü ……………………………………………………………………………. 286
235. Şaman Ergis, Kendi Mezarını Yeniliyor……………………………………………………… 287
ŞAMAN METİNLERİNİN ALINDIĞI KAYNAK ESERLER……………………………………… 289

ÖNSÖZ

İslam öncesi kültürümüzde Türk ezoterik bilgilerini yaşatan tek kişinin şaman olduğu sadece bilimsel araştırmalarla değil, aynı zamanda şaman memoratları ile tasdik olunur. Şaman ve onun kamlığı, tedavi seansı, şamanlık süreci ve dünya görüşü hakkında doğru bilgi edinmenin esas yolu şamanlar hakkında olan anlatılardır. O bakımdan üçüncü baskısı gerçekleştirilen genişletilmiş şaman memorat ve efsaneleri, şaman kültürü ve şamanlıkla ilgilenen herkes için yararlı olacaktır. Altay’da ve Uzak Sibirya’da yaşayan Türk boylarından tutun da bozkırda büyük cihan devletleri kuran Türk kavimlerine kadar nüfuz etmiş olan şamanlık, azımsanmayacak ölçüde araştırılmıştır. Şamanlığın temel özelikleri, dinî ritüelleri, iç yapısı, fonksiyonu, düşünce sistemi ve felsefi boyutu incelenmiştir. Bütün bu ilmî verilere giden yolun şaman metinlerinden geçtiğini bir kez daha anımsatmak gerekir. Türk şaman metinlerinin derlenmesine XIX. yüzyılın ortalarında başlanmıştır. Bu işin öncülleri Batılı seyyahlar, Rus vatandaşlığını kabul eden Batılı bilim adamları, Rus asıllı misyonerler, bilim adamları ve konuyu merak edenler olmuştur. Ancak sonradan, özellikle XX. yüzyılın başlarından itibaren Türk soylu Hakas, Yakut, Altay, Beltir halkları ile birlikte bilim adamları da kendi kültürlerini öğrenmeye başlamışlardır ayrıca derleyip Rusçaya aktardıkları şaman metinlerini çeşitli dergilerde yayımlamışlardır. Bu kitap hem yabancı hem de Türk asıllı araştırmacıların derlemeleri dahil edilmiştir. Kitapta yalnız Türk şamanlığıyla ilgili efsane ve söylemlerin (memorat) yer alması vurgulanması gereken önemli bir noktadır. Hatta Türklerle aynı coğrafyayı paylaşmalarına, etkileşim halinde olmalarına rağmen Moğol, Buryat, Tunguz, Eskimos, Çukçi, Koryak vb. halkların şaman efsanelerini kitaba dâhil etmedik. Bunun yanı sıra şiirsel bir tarzda söylenen şaman alkışlarına (dualarına) da yer verilmemiştir. Orijinalleri mevcut olan bu duaları (Bunlara şamanın dua-alkış şeklindeki şarkıları da demek mümkündür.) ayrıca yayımlamak gerekir. Bilim adamları tarafından bu metinler, esasen Yakut, Altay-Sayan, kısmen de Orta Asya Türklerinden derlenmiş, o zamanın şartlarıyla Rusça yayımlanmıştır. Orijinalleri elimize ulaşmayan ve dağınık halde bulunan Şaman metinlerini, çeşitli kaynaklardan tercüme ettikten sonra, daha anlaşılır olması için sekiz bölüm halinde ve numaralandırarak gruplandırdık. Bazı şaman terim ve kavramların kısa açıklamasını metnin altında dipnot olarak vermeyi uygun bulduk. Kitapta şamanlığın iç ve dış yapısıyla ilgili bir yazının yer almasının da yararlı olacağı düşüncesine dayanarak, Türk şamanlığı adlı bir yazı sunulmuştur. Günümüzde şamanlık terimi adı altında çok geniş bir saha kastedilmektedir. Sihir, büyü, tabiplik gibi ilkel kültür unsurlarıyla mistikleri Şamanizm ve şaman olarak öğrenilip bununla da şamanlık kavramına bir hayli yük yüklenerek kavramın dışına çıkılmaktadır. Bütün bunların ortaya çıkmasının sebebi, şaman metinlerine ve şaman şarkılarına gereken önemin verilmeyişi veya bunların bilinmemesidir. Türk, daha geniş anlamda Sibirya şamanlığı hakkında yazılan onca araştırmanın bir yönüyle eksik veya yanlış olmasının sebebi şaman memorat, efsane ve alkış şarkılarına dikkat çekilmemesidir. Son olarak şaman efsanelerini ve memoratlarını derleyerek yazıya aktaran rahmetli olmuş bilim adamlarının payına en büyük teşekkürün düştüğünü söylemeyi borç bilirim. Ayrıca bu kitabı yayımlayan Ötüken Neşriyat çalışanlarının emeği hiçbir zaman unutulmayacaktır. Türk milletine hizmetlerinden dolayı Ötüken’e içtenlikle teşekkür ederim.

Fuzuli Bayat

TÜRK ŞAMANLIĞI

Hem yabancı kaynaklara hem de Türk kaynaklarına bakılınca Eski Türklerin tek tanrılı bir inanç sistemi içinde yaşadığı bilinmektedir. Bu inanca eski Türk dini, Gök dini, Gök Tanrı dini, Tek Tengri dini denilmiştir. Tanrıcılık adı ile de bilinen bu din kitapsız, tapınaksız, özel din adamlarının olmaması ile dikkat çekmektedir. Gök Tengri dini1 , kaynakların da şahitlik ettiği kadarıyla büyük devletler kuran Türk kavimlerinde yaygın olmuştur. Oysa Sibirya ve Altay-Sayan civarında yaşayan avcı ve ren geyiği besleyen Türklerin kullandıkları şamanlık denilen özel ve pratik icraat formları vardı. Bir tarafta resmi devlet dini, Tanrıcılık, diğer tarafta milletin (bazen de devlet erkânının) başvurduğu inanç ve Türk boylarının yaşattığı şamanlık vardı. Zamanla Türklerin arasında yayılan pratik inanç ve uygulama sistemi Gök Tengri dinini ve onun esas tapınma objesi olan tek yaratıcıyı arka plana itmiş, Tanrı deus otiosus konumuna getirilmiştir. Devlet kuran Türkler zamanla kitabı, tapınma kültü ve tapınakları olan Buda dinini (milleti birleştirme ihtiyacı da duyduklarından olabilir) IV. yüzyılın sonlarından itibaren (Tabğaç dönemi) kabul etmeye ve yaymaya özen gösterdiler. Bu süreç Yaglakar sülalesinin idareyi ele almasıyla (Uygur dönemi) durmuş oldu. Bu defa da ülkenin bütün merkezlerinde Mani tapınakları inşa edilmeye başlandı. ster Buda ister Mani dini olsun, yalnız yönetici sınıf arasında yayılmasına karşılık halk yine de Tanrıcı-şamancı olarak kalırdı. Daha sonra IX-X. yüzyıllarda Türkler slamiyet’i kabul ettiler ve cihan devletlerini Türk-slam bayrağı altında kurdular. Ancak bugün Altaylı Türklerin bir kısmının Lama dininde olmasının ve Altay-Sayan şamanlığının Lamaizm tesirinde kalmasının başlıca sebebi IV. yy.dan itibaren Budizm’in yayılması ile ilgiliyse de Yakutların ve diğer Altaylı kavimlerin Hristiyan dinine girmesi de XVIII-XIX. yüzyıllarda Sibirya’nın işgali ile alakalıdır.. O hâlde slamiyet’ten önceki sosyo-ideolojik alanın idare edici ve yönlendirici fonksiyonunu üstlenen şamanlık2 felsefî pratik bir akım olup Türk kültürünün birçok yönünü kapsamaktadır. Nitekim Türk kültüründe şamanlar hiçbir zaman bütün dini-pratik ritüelleri yöneten bir statüye sahip olmamışlar. Tarihi etnografik bilgilerden de görüldüğü kadarıyla şamanlar üç yılda bir defa Gök Tengriye verilen kurban merasimlerine, tigir tayığ ritüeline ve Tağ eezi ayinine katılmazlardı. Katılanlar da baygınlık geçirir, kendinde olmazdı. Bu tür ritüelleri kağan, bey, boy başkanları, aksakallar vb. yönetirdi3 . Türklerin zamanla kabul ettikleri dinler de (Maniheizm, Budizm, sevilik, Musevilik, slamiyet) Şamanlığa karşı açık veya gizli mücadele etmiş, onu mahvetmek için her yolu denemiştir. Bütün bu olumsuzluklar Şaman öğelerini Türk şuurundan ve Türk kültüründen silip atamamıştır4 . Şamanlık yeni kültür çevresine ayak uydurarak yaşamını şu veya bu şekilde sürdürebilmiştir. Takip ve yasaklar5 şaman unsurlarını gizli şekilde yeni dinlerin alt yapısına itmiştir ki bugün bunlar Türk geleneksel inancını oluşturmakta ve resmi dini literatürlerde batıl inanç adıyla bilinmektedir. Şamanların büyük bir kısmı da kendini gizlemek veya yeni dini kabul etmek zorunda kalmıştır. Şaman dünya görüşünün en karakteristik özelliklerinden biri tabiat ile cemiyetin birbirinden ayrılmaması, bir bütünlük oluşturmasıdır. Şamanlığın felsefesi de doğa hadiselerine ve doğaüstü varlıklara bağlanmaktadır ki bunlar bölgeden, coğrafi yerleşimden kaynaklanan bazı farklarla birlikte bütün Türk şamanlığında aynıdır. O bakımdan şamanlığı sistemsiz, doğaçlama bir inanç, uygulama adlandırmak doğru değildir. Sistemsiz gibi görünen sistemli özellik kendini şaman hastalığında, vücudun doğranması ile gerçekleşen ritüel ölümde, akrabaların ölmesi ile azapların bağışlanması düşüncesinde, şamanın kutsal ağacında, şamanın hamisi olan hayvan anada, şaman ruhunun yeniden doğması ve şaman ağacında terbiye edilmesinde gösterir. Şaman bir fert olarak doğa ile cemiyet, maddiyat ile maneviyat, reel âlemle öteki dünya, toplumla ruhlar arasında bir medyatör olarak yeniden doğar. Burada şaman olmanın üçlü bir merhale izlediğini gözlemlemek mümkündür:

…