Birazoku

François Georgeon, Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri-Yusuf Akçura’da yalnızca bir biyografi sunmuyor, Türk Derneği’nin kurucuları arasında yer alan, Türk Yurdu dergisinin de yöneticiliğini yapmış Akçura’nın düşünce dünyasının izlerini çocukluğundan başlayarak sürüyor, Birinci Dünya Savaşı’ndaki çabalarından, Cumhuriyet kurulduktan sonra Meclis’te yürüttüğü çalışmalara dek bu izlerin eyleme nasıl dönüştüklerini inceliyor. Akçura’nın düşünce hayatına katkılarının, özgün fikirlerinin altını çiziyor. Döneminin diğer Türkçü düşünürlerinden farkını ortaya koyarak pantürkizmin mucidi Yusuf Akçura’yı, kendi eserleri ve düşünce hattı üzerinden değerlendirerek ihmal edilmiş eleştirel, modern ve yenilikçi yönünü ortaya çıkarıyor.

“İslâm ülkelerinde yüzyıllardan beri egemen olan fikrî tutum geleneklere saygı gösterme ve tefsir anlayışıydı. Geleneğin ve tefsirin iktidarının yerine, tarihin ve eleştirinin egemenliğini getirmeye çalışmak; şüphesiz ki bu bir düşünsel devrim niteliğindedir. Akçura, bu, tarihe ‘dönüş’ olgusunda ön planda yer alanlardan biriydi; tarih onu açık düşünceli, yaşadığı dünyayı en iyi anlayan aydınlardan biri kılmıştı. Akçura, dünya sahnesine yeni toplumsal, ekonomik ve siyasal güçlerin çıktığını kavramıştı. Türk toplumu er geç bu güçlerle karşı karşıya gelecekti.”

İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ……………………………………………………………………………………………………………………… 7
ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 9
İKİNCİ BASKI HAKKINDA………………………………………………………………………………………..11
YENİ BASIMA ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………………………13
GİRİŞ ……………………………………………………………………………………………………………………………………….17
BİRİNCİ BÖLÜM
TATAR KÖKENLİ BİR AİLEDEN PANTÜRKİZME (1876-1904)………..23
Türkler ve ulusal sorun…………………………………………………………………………………………………..24
Biyografinin verileri …………………………………………………………………………………………………………34
Entelektüel etkiler……………………………………………………………………………………………………………44
Üç Tarz-ı Siyaset………………………………………………………………………………………………………………….62
İKİNCİ BÖLÜM
PANTÜRKİZM İÇİN MÜCADELE (1905-1914)…………………………………………….79
Akçura Rusya’daki milli hareketin başında (1905-1908)……………………………80
Akçura Türkiye’deki milliyetçi hareketin başında (1908-1914)………………90
Tarihin anlamı…………………………………………………………………………………………………………………..105
Toplumsal devrim…………………………………………………………………………………………………………..120
Tatar modeli………………………………………………………………………………………………………………………136
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
PANTÜRKİZMDEN KEMALİST TÜRKİYE’YE (1914-1935)………………..157
Türk milliyetçiliğinin stratejisi ……………………………………………………………………………….157
Kemalist Türkiye’deki Yusuf Akçura……………………………………………………………………172
SONUÇ…………………………………………………………………………………………………………………………………185
EK I
METİNLER…………………………………………………………………………………………………………………………..191
EK II
BELGELER……………………………………………………………………………………………………………………………255
KAYNAKÇA………………………………………………………………………………………………………………………… 274
DİZİN……………………………………………………………………………………………………………………………………..287

KISALTMALAR
C.M.R.S. Cahiers du Monde Russe et Soviétique
EI1 Encyclopédie de l’islam, 1. bas.
EI2 Encyclopédie de l’islam, 2. bas.
M.E.A. Middle Eastern Affairs
M.E.J. Middle East Journal
M.E.S. Middle Eastern Studies
O.M. Oriente Moderno
R.M.M Revue du Monde Musulman
S.M. Sırat-ı Müstakim
T.Y. Türk Yurdu

ÖNSÖZ 

Bu çalışmanın Türkçe baskısına ilişkin olarak, özgün metinde kimi ayrıntı düzeltmeleriyle yetindim. Çalışmanın sonuna Akçura’nın yapıtlarının listesini ekledim ve kaynakçayı tamamladım. Eklere gelince, Türk Tarih Kurumu’nun Üç Tarz-ı Siyaset’i yeni harflerle Türk okuyucusuna sunmuş olmasını göz önüne alarak, bu yapıtın yeni bir çeviriyazımını vermek bana gereksiz göründü Buna karşılık, Yusuf Akçura tarafından kaleme alman ve özgün çalışmada yer almayan kimi metinleri, Türkçe baskı için ekledim. 

Söz konusu Türkçe çevirinin gerçekleştirilmesinde Zafer Toprak ve Şükrü Hanioğlu’nun bana çok değerli yardımları oldu. Onlara en içten teşekkürlerimi sunarım. 

FRANÇOIS GEORGEON

İKİNCİ BASKI HAKKINDA 

Bu yeni baskı için orijinal metinde bazı düzeltmeler yaptım, Ekler bölümüne daha önceki baskıda unutulan bazı belgeler ekleyip kaynakçayı tamamlamaya çalıştım.

 FRANÇOIS GEORGEON 

Savigny-sur-Orge (Fransa), Mayıs 1996

YENİ BASIMA ÖNSÖZ 

Bu eserin ilk basımı –Akçura’nın makalelerinden ve kitaplarından alınmış çok sayıda metinle zenginleştirilmiş eser, 1980’de Fransızca yayımlanan kitabımın çevirisiydi– o dönemki adıyla Yurt Yayınları tarafından 1987’de yayımlanmıştı. Olumlu eleştiriler ve Tarih Vakfı’nın kitabı çok kez tekrar basması, kitabın değerini iyice anlamamı sağladı ve günümüzde de yeni bir basımın yerinde olacağını düşündürdü. 

O zamandan beri Üç Tarz-ı Siyaset’in yazarının biyografisinin epey zenginleştiğini belirtmek isterim. İlk olarak Akçura’nın kendi metinleri var. Birçoğu Türkçe okuyan okur için daha ulaşılabilir hale geldi. Birkaç yıl önce Ötüken Yayınları’nın basımları, neredeyse eksiksiz bir külliyat oluşturdu: Bunlar, Latin harfleriyle hazırlanmış basımlardır ama genel olarak özgün kelime dağarcığını muhafaza ederken, günümüz okurlarına yazarın fikriyatına ulaşma imkânları da sağlar. Bu girişimi tebrik etmek gerekir, umarım önümüzdeki senelerde tamamlanır. Bu yayınlar arasında ulaşması zor ikisini belirtmeliyiz: Sürgünden İstanbul’a Dârülhilâfet Mektupları ve Suriye ve Filistin Mektupları. Aynı şekilde, Akçura’nın Ankara Hukuk Mektebi’nde 1926-1931 arası verdiği ve o dönemde sınırlı sayıda yayımlanan dersleri de aynı editör tarafından hazırlanmış ve iki büyük cilt halinde yayımlanmıştır. Kaynak Yayınları da yakın zamanda Akçura’nın birkaç eserini, dilini günümüze uyarlayarak yayımladı. Daha önce hiç yayımlanmamış eserleri arasından önemli bir tanesini, yazarın daha samimi bir vizyonunu sunan, Tek-Esin Vakfı’nın arşivlerinden alınmış Akçura’nın Ahmet Ferit’e yazdığı mektupları belirtmek gerekir.

Akçura’nın hayatı ve eseri üzerine çalışmalar, Ahmet Kanlıdere’nin iki kitabıyla derinlemesine yenilendiler: İlki Muallim, Muharrir, Müverrih Yusuf Akçura3 başlığını taşıyan bir biyografi. İkincisiyse, Akçura’nın hayatının ve eserinin bilhassa “Rus” boyutunu inceleyen Yusuf Akçura ve Rusya Türklüğü’dür.4 Bu iki esere, çok sayıda alıntı ve çok sayıda belge eşlik eder ve aynı şekilde Akçura’nın makalelerinin tamamını ihtiva eden bir listenin yanı sıra, zengin bir biyografi de yer alır. Aynı yazarın, birçok resim içeren ve başlığının düşündürdüğünün aksine Yusuf Akçura’nın hayatının canlı bir özeti olan kısa kitabını zikretmek gerekiyor.5 Çok yeni olan bu çalışmalara, daha eski ama çok kıymetli, 1976 tarihli ve o dönem kullanamadığım bir araştırmayı da dahil etmek isterim: David S. Thomas’ın yayımlanmamış tezi The Life and Thought of Yusuf Akçura (1876-1935)6 [Yusuf Akçura’nın Hayatı ve Fikriyatı 1876-1935]. Yakın bir tarihte İngilizce yayımlanmış, James H. Meyer’in İsmail Gasprinski, Ahmet Ağaoğlu ve Yusuf Akçura’ya yer verdiği Turks Across Empires-Marketing Muslim Identity in the Russian-Ottoman Borderlands, 1856-19147 başlıklı eseri de bir referans kitaptır.

Bitirmeden önce İletişim Yayınları’na, özellikle de bu kitabın tekrar basımı için teşebbüs eden ve gerekli tüm özeni gösteren Ahmet İnsel, Merve Öztürk ve Kerem Ünüvar’a teşekkür ederim. Aynı zamanda bu eserin, yakın zamanda kaybettiğimiz Zafer Toprak’ın desteğine ve cömert yardımlarına ne denli borçlu olduğunu da hatırlatmak isterim. 

FRANÇOIS GEORGEON 

Savigny-sur-Orge (Fransa), Ocak 2024 

ÇEVİREN Merve Öztürk

…