Birazoku

“Timaios Avrupa düşünce tarihinde büyük öneme sahip bir belgedir.”
Lee

“Timaios Platon’un yaratılış hikayesidir.”
Zeyl

“Platon Timaios’ta etik öğretisine kozmolojik bir yönelim verir ve böylece fizik öğretisine adeta Sokratesçi ruhun damgasını vurur.”
Apelt

“Platon’un yazılarının hiçbiri müteakip Yunan düşüncesi üzerinde bu kadar güçlü bir etkide bulunmamıştır; hiçbiri böylesine ciddi çalışılmamış, hiçbiri böylesine sürekli atıf almamıştır.”
Archer-Hind

“Timaios Platon’un diyalogları arasında en zor ve en iddialı olanlarından biridir.”
Paulsen ve Rehn

“Timaios, Platon’un diyalogları arasında, kozmoloji ve doğa bilimine adanmış olmakla tek başına durur.”
A.E. Taylor

Özgüç Orhan’ın Eski Yunancadan çevirdiği ve notlandırdığı bu değerli çalışmayı, George Grote’un Sunuş’u ve eser üzerine değerlendirme yazılarıyla sunuyoruz.

İçindekiler
Çevirenin Önsözü 11
Sunuş
Timaios Üzerine 30
george grote
Timaios 89
Birinci Bölüm
Giriş Sohbeti 91
İkinci Bölüm
Timaios’un Konuşması 106
1. Peşrev: Fiziğin Doğası ve Kapsamı 106
2. Aklın Eserleri 110
3. Zorunluluktan Doğan Şeyler 140
4. Akıl ve Zorunluluğun İş Birliği 184
Ekler
1
Platon’un Yer’in Dönüşüne Dair Öğretisi ve
Aristoteles’in Bu Öğreti Üzerine Yorumu
221
2
Timaios 41a7-8 Üzerine Not 259
3
Timaios 49c7-50b5’in Alternatif Bir Çevirisi 262
Dizin 265

Çevirenin Önsözü

Rafael’in ‘Atina Okulu’nda Platon’un elinde görülen Timaios’un Platon külliyatında özel bir yeri vardır. Bu eser Platon’un ‘doğa bilimi’ (doğanın bilgisi) diyebileceğimiz alana adanmış tek diyaloğudur. Öte yandan bu eser, Platon’un politikaya dair Devlet’iyle yakından ilişkilidir. İki eser arasındaki dramatik ilişkinin ne olduğu tartışmalı da olsa, Timaios’un Devlet’te anlatılan en iyi devlet örgütlenmesinin kısa bir özetiyle başlaması, politikanın Platon’un nazarında doğanın bilgisinden bağımsız olarak anlaşılamayacağını ima eder. Bu açıdan Platon, öğrencisi Aristoteles’in daha sonra benimseyeceği disiplinlerarası ayrımların aslında kesin ve mutlak olamayacağını ondan çok daha yüksek sesle ifade eder: İnsan bütünün (evrenin) bir parçasıdır ve parça bütünden bağımsız anlaşılamaz.

Timaios’un, yeni yayımlanan Platon’un Kozmolojisi (Cornford 2022) dışında, hâlihazırda ‘iki’ Türkçe çevirisi vardır ve bunların ikisi de günümüzde ciddi bir akademik çalışma için yetersizdir. İlki Hasan Âli Yücel’in Maarif Vekili olduğu dönemde öncülük ettiği çeviri projesi çerçevesinde 1943’te yayımlanmış olan Erol Güney ve Lütfi Ay çevirisidir.

Kitabın başına eklenmiş notta çeviri hakkında şu bilgi yer alır: “Bu eser; A. Rivaud’nun Fransızca (Belles Lettres) ve E. Chambry’nin (Garnier) Fransızca tercümeleri esas tutularak dilimize çevrilmiş, O. Apelt’in Almanca, Jowett’in İngilizce tercümeleriyle karşılaştırılmış ve Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Doçentlerinden Nusret Hızır tarafından görülmüştür.” Bu çevirinin yeni baskıları yapılmamaktadır.

Timaios’un ‘ikinci çevirisi’ Say Yayınları’ndan 2015’te yayımlanmış olan ve Furkan Akderin tarafından Loeb edisyonu kullanılarak Eski Yunancadan çevrilmiş olduğu iddia edilen metindir. Daha önce ifade ettiğimiz gibi, Akderin imzalı metinler eski çevirilerin üzerinde oynanmış hâlleridir ve bu değişiklikler esnasında yapılmış birçok hata içerirler. Bu örnekte de Akderin’in Güney ve Ay çevirisini esas almış olduğu açıktır. Aşağıda sunacağımız deliller bunun ispatı olacaktır. Deliller kesin olsun diye çeviri benzerliklerinden ziyade, aynı hataların veya eksikliklerin üzerinde durulmuştur. Özellikle dikkat çekilmek istenen ifadeler koyu olarak belirtilmiş ve yazım yanlışları düzeltilmiştir.

1. Örnek [18b] Τοὺς δέ γε οὕτω τραφέντας ἐλέχθη που μήτε χρυσὸν μήτε ἄργυρον μήτε ἄλλο ποτὲ μηδὲν κτῆμα ἑαυτῶν ἴδιον νομίζειν δεῖν…

Bundan başka böyle yetiştirilecek olanların altını, gümüşü, başka cinsten herhangi bir zenginliği kendi öz malları saymaları gerektiği söylendi. (Güney ve Ay)

Yine bu insanların değerli madenleri kendi malları kabul etmeleri gerektiği de söylendi. (Akderin)

Sunuş

Timaios Üzerine

George Grote

Her ne kadar Platon’un Devlet’i, planlanmış bir devam vaadi içermeyen, bağımsız bir eser olarak görünse de Timaios ve Kritias Platon tarafından Devlet’in bir devamı olarak tanıtılır. Lokrisli Pythagorasçı filozof Timaios, Atinalı Kritias ve Hermokrates, şimdi, Sokrates’in önce Thrasymakhos, ardından Glaukon ve Adeimantos’la 10 kitaptan oluşan uzun konuşmasını anlattığı dinleyiciler olarak tanıtılır. Bu konuşmanın model bir devlet teorisini tarif eden kısmı ana özellikleri itibarıyla yeniden özetlenir ve Sokrates şimdi iki dinleyiciden onlara sunduğu ziyafete bir karşılık talep eder. Eğitimlerini uzun uzadıya anlattığı ve yetişkinlik aşamasına getirdiği yurttaşların, bir başkası tarafından yaşıyor, eyliyor ve cesaret ve askerî disiplinin bazı parlak kanıtlarını sunuyor olarak sergilendiğini görmeyi arzu eder.1 Kritias, bir zamanlar Avrupa’yı Batı Okyanusu’ndaki uçsuz bucaksız Atlantis adasından akın eden sayısız ve neredeyse karşı konulamaz işgalcilerden kurtarmış olan eski Attika yurttaşlarının şanlı bir başarısını anlatarak Sokrates’in talebini yerine getirmeyi taahhüt eder. Bu büyük başarı yaklaşık 10.000 yıl önce gerçekleşmiş olmalıdır; Atinalıların kendilerinin hafızasından kaybolmasına rağmen, Mısır’daki Sais’in daha eski kayıtlarında anılmış ve hâlâ korunmuş ve Solon aracılığıyla bir aile geleneğiyle Kritias’a aktarılmıştır. Ancak Kritias ve Timaios,2 ilkinin Atlantis’in işgali hakkındaki yarı-tarihsel veya mitsel anlatısına girmeden önce, ikincisinin çok farklı ve çok daha büyük bir konuda açıklayıcı bir konuşma yapması konusunda anlaşmıştır. Ne yazık ki Kritias’ın vaat ettiği anlatı önümüzde sadece bir fragman olarak bulunmaktadır.3 Platon’un onu asla tamamlamadığına inanmak için sebepler var. Ancak Timaios’a görev verilen konuşma bitmiştir ve antik felsefenin değerli bir kaydı olarak hâlâ durmaktadır.

Platon’un Timaios’u biz modern okuyucular için, ne yazarının çağdaşları için ne de genel olarak Antik dünya için sahip olmadığı bir tür ilgiye sahiptir. İçinde, yazarın kendi sözleriyle bize ulaşmış en erken evrensel felsefenin bir sistemini –en azından bir sistem taslağını– okuruz. Daha eski ya da eş zamanlı diğer pek çok sistemden –Thales’e ve diğer İyon filozoflarına, Herakleitos, Pythagoras, Parmenides, Empedokles, Anaksagoras, Demokritos’a ait olanlar– hiçbiri orijinal yazarı ya da destekçileri tarafından ilan edildiği şekliyle elimizde bulunmaz. Bunların hepsini yalnızca fragmanlar hâlinde ve başkalarının eleştirileri aracılığıyla biliriz: fragmanlar her zaman yetersizdir –genellikle muhalif, çoğu zaman sert ve bazen haksız olan eleştirilere eleştirmen kendi karşıt öğretilerini açıklamak için başvurur. Ancak burada, Platoncu sistem bize bu parçalı ve yarı doğrulanmış biçimde değil, Platon’un kendisinin yeterli olduğunu düşündüğü tam açıklamayla bildirilir. Bu dikkate değer bir özelliktir.

Timaios, Sokrates tarafından bir devlet adamının karakterini bir filozofun karakteriyle birleştirdiği için övülür: Önde gelen politik görevleri icra ettiği memleketi Epizefir Lokris’te seçkin bir servet ve aileden gelmektedir ve ayrıca hem astronomi hem de doğa bilimde en yüksek mükemmelliği elde etmiştir.4 Onun Pythagoras okulundan olduğunu ….