Birazoku

İnsan, tarihe her istediğini söyletebilir, çünkü ölüler itiraz edemezler.
Cenap Şehabeddin

Ahmet Refik, popüler tarihçiliğin öncü isimlerinden biridir. Gerek anlatımındaki romansı üslup ve akıcılıkla, gerekse tarihe ait geniş birikimiyle çağdaşları arasında bile “hoca” olarak anılan Ahmed Refik; imparatorluğun sırlarını ortaya çıkarmak için arşivleri mekân tutanların başında yer almıştır.

“Atalarımızın vatanımıza nasıl hizmet ettiklerini bilmeliyiz. Müslümanlığı ilerleten, Türklük için uğraşan bütün adamlarımızı gözümüzün önüne getirmeliyiz.

Peygamberimizden sonra gelen, Müslümanlığa çalışan halifelerimizin büyüklüğünü, hatta bazen fenalık eden adamların hayatını öğrenmeli, onlardan ibret almalıyız” diyen Ahmed Refik, tarihi halka sevdiren bir yazar olarak da ün yapmıştır.

Bu kitapta Ahmed Refik’in kaleminden Türk-İslam tarihine dair ilginç anekdotlar bulacaksınız.

TARİH
OKU-
YORUM

***

İnsan, tarihe her istediğini söyletebilir, çünkü ölüler itiraz edemezler.

Cenap Şehabettin

Sunuş

POPÜLER TARİHÇİLİĞİN ÖNCÜ İSİMLERİNDEN BİRİ olan Ahmet Refik gerek anlatımındaki romansı üslup ile yakaladığı akıcılık, gerekse tarihe ait geniş birikimi ile çağdaşları arasında ve günümüzde önemsenen yazarlarımızdandır. Meşhur kitabiyat âlimlerimizden Muzaffer Gökman ona verdiği isim ile o Tarihi Sevdiren Adam‘dır.

Ahmet Refik’in bu kimliğinden dolayı yazmış olduğu Tarih Okuyorum adlı eseri 1333 (1917) yılında İstanbul’da Orhaniye Matbaası’nda doksan altı sayfa olarak basılmıştır.

Ahmet Refik’in Tarih Okuyorum adlı bu eserinde tarihsel kronolojiye aykırı bazı sıralamalar bulunmaktadır. Ancak çalışmamızda kitabın aslına sadık kalınarak herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir. Ahmet Refik’in 1918 yılında yayınladığı kitapta olması gerektiğini düşündüğümüz Sultan II. Abdülhamit hakkındaki bir yazı da esere eklenmiştir.

Eserin diline ve imlasına müdahale edilmemiştir. Anlamı bilinmeyen ya da açıklanma ihtiyacı duyulan kelime, kavram, yer ve şahıs adları gerek dipnotla, gerekse parantez içindeki açıklamalar ile izah edilmiştir.

Ahmet Refik’in Hayatı *1

TARİHÇİ, YAZAR VE ŞAİRDİR. TAM ADI AHMET Refik Altınay’dır. Darülfünun tarih müderrisi ve yüzbaşıdır. 1881 yılında Beşiktaş’ta doğdu. Kethüda Ürgüplü Ahmet Ağa’nın oğludur. İlk öğrenimini Vişnezâde İlkokulu’nda orta öğrenimini Beşiktaş Askerî Ortaokulunda ve Kuleli Askeri Lisesi’nde gördü. 1898 yılında Harp Okulu’ndan piyade birincisi olarak mezun oldu. Küçük yaşta teğmen çıktığı için kıtaya gönderilmeyip, öğretmen sınıfında bırakıldı. Toptaşı ve Soğukçeşme Askerî Ortaokullarında dört yıl süre ile coğrafya öğretmenliği yaptı.

1902 yılında Harp Okulu’na Fransızca 1908 yılında tarih öğretmeni oldu. Tercüman-ı Hakikat ve Millet gazetelerinde başyazarlık yaptı. 1909 yılında Genelkurmay Başkanlığı Yayın Şubesi’nde çalışırken Askeri Mecmua’yı yönetti. 1909 yılında kurulan Tarihi Osmanî Encümeni’ne üye seçildi. Fransa’ya tarihî araştırmalar için bir kurulla birlikte gitti. 1912 yılında Balkan Savaşı’nda askeri sansür müfettişi oldu. 1913 yılında gözleri bozuk olduğu için yüzbaşı iken emekliye ayrıldı.

1918 yılında İstanbul Darülfünun Osmanlı Tarihi öğretmenliğine 1919 yılında Türkiye Tarihi müderrisliğine atandı. Türk Tarih Encümeni’nde görev aldı. 1924-1927 yılları arasında bu encümenin başkanlığını yaptı. 1932 yılında I.Tarih Kongresi’ne katıldı. 1933 yılında üniversite hocalığından kadro dışı bırakıldı.

10 Ekim 1937 tarihinde İstanbul’da 56 yaşında iken zatürreden vefat etti. Mezarı Büyükada’da Tepeköy Mezarlığı’ndadır. 116 eseri vardır.

* * *

“Yaşıtları arasında “hoca”, “müverrih” olarak adlandırılan Ahmet Refik; imparatorluğun sırlarını deşmek için devlet arşivine el atanların başında yer almasının ve eski belgeleri ilk defa karıştırıp, özellikle Osmanlı tarihinin gerçek kimliğini ve yüzünü ortaya çıkarmaya çalışmasının yanısıra, tarihi halka okutan ve sevdiren bir yazar olarak da ün yapmıştır. Başka bir deyimle; yüzyıl önce halka okuma terbiyesi veren Ahmet Mithat Efendi’den sonra; tarih yolu ile kitap okutan kişi o olmuştur. Ahmet Refik’in hikayeleştirdiği tarih olayları, bir çok romandan fazla rağbet bulmuştur. Yarım yüzyılı aşan yaşantısı içinde, öğrencilik yıllarından başlayarak yüzü aşan kitap yayınlayan, gazete ve dergilerde el değmemiş konularda, her birine halkın beğendiği adlar bulan, binlerce araştırma dizisi, tarihî hikâye, tarihî tefrika yazan biridir. *2

Askerî ortaokul ve liselerde, harbiye mektebinde, Darülfünun’da binlerce öğrenci yetiştiren, onlara memleket sevgisiyle beraber tarih sevgisini de aşılayan hocayı, öğrencisi Ragıp Akyavaş; ‘Ahmet Refik Bey’i herkes severdi. O çağlarda genç bir yüzbaşı idi. Çok zarif ve çok nazik, hatırnaz bir insandı. Tertemiz giyinir, yeni kuşaklara örnek olurdu. Derslerinde; Efendiler! Türk Milleti yaşayabilmek için mazisinden kuvvet almaya mecburdur, buna en mühim çare terbiye-i tarihiyedir derdi. Onun sözleri öğrencileri için vecize olmuştur.’ *3 şeklinde tanıtmaktaydı.

Yayın faaliyetleriyle ve çıkardığı mecmualarla da gayesine ulaşmaya çalışmaktaydı. *4 İkdam gazetesinde tarih makaleleri yayınlanmakta ve kitapçılarda kitapları satılmaktaydı. Ahmet Refik’te bulunan tarih bilgisi, tarih okutma ve sevdirme gücü ona zamanla yazı hayatında ‘halk yazarı, tarih mimarı, tarihi halka sevdiren adam’ *5 sıfatlarını kazandıracaktır.” *6

**

Ahmet Refik’in Eğitim Hizmetleri *7

ASKERİ ORTAOKULLARDAN SONRA 1898’DE HARP okulundan piyade birincisi olarak mezun oldu. Küçük yaşta teğmen çıktığı için kıtaya gönderilmeyip öğretmen sınıfında bırakıldı. Askeri ortaokullarda dört yıl süre ile coğrafya öğretmenliği yaptı. Harp okuluna 1902 yılında Fransızca, 1908 yılında tarih öğretmeni olarak atandı.

Harbiye Mektebi’ni birincilikle bitirince askerî rüştiyeye öğretmen olarak atanan Ahmet Refik, öğretmenlik tecrübesini zaman içinde daha geniş kitlelere hitap etme ve okumayı sevdirme isteğine ve şevkine dönüştürmüştür.

Çeşitli gazetelerde başyazarlık yaptı. 1909 yılında Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Ceride Şubesi’nde görevlendirildi. Bu sırada Askerî Mecmua’nın yayımına nezaret etti ve burada askeri konularda makaleler yazdı. Aynı yıl kurulan Tarihi Osmani Encümeni’ne üye seçildi. Fransa’ya tarihî araştırmalar için bir kurulla birlikte

————

*1–    Hayatı hakkında geniş bilgi için: Muzaffer Gökman, Tarihi Sevdiren Adam: Ahmet Refik Altınay, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 1978.
*2–    Muzaffer Gökmen,Tarihi Sevdiren Adam Ahmet Refik Altınay, İstanbul, 1978, s. XI.
*3–    Muzaffer Gökmen, Tarihi Sevdiren Adam Ahmet Refik Altınay, İstanbul, 1978, s. 79.
*4–    Bu konuda ruhsat istekleri de görülmektedir. “Mecmua-i Tarihiyye ismiyle bir risale çıkarmak isteyen Harbiye Mektebi Tarih Öğretmeni Muavini ve Osmanlı Tarihi Komisyonu Azası Yüzbaşı Ahmet Refik Bey’in istediği ruhsatın verilmesine mahzur olup olmadığının bildirilmesi”, B.O.A. DH. MKT(Dahiüye Mektebi Kalemi)., 2868, gibi arşiv belgeleri bunu göstermektedir.
*5–    Muzaffer Gökmen,Tarihi Sevdiren Adam Ahmet Refik Altınay, İstanbul, 1978, s. 4.
*6–    İbrahim Caner Türk, Osmanlı Son Dönem Tarihçi – Eğitimcisi Ahmet Refik (Altınay) ve Tarih Eğitimi, Historian and Educator of the Last Period of Ottoman and History Education, Volume 3/3 2011, s. 355.356.
*7–    İbrahim Caner Türk, Osmanlı Son Dönem Tarihçi – Eğitimcisi Ahmet Refik (Altınay) ve Tarih Eğitimi, Historian and Educator of the Last Period of Ottoman and History Education, Volume 3/3 2011,s.355.356.