Birazoku

Kur’an, aklını kullanan, özgür iradesiyle seçimler yaparak mevcudu daha iyiye götürmeyi amaçlayan; herkesin yaşam hakkına, mutluluğu arama çabasına saygılı olan, toplumda var olan farklı kesimlerin yaşam ideallerine, beklentilerine saygı duyan insanı var kılma amacındadır. Böyle bir dinamizme kavuşturduktan sonra Allah insanı mevcut dünyayı ıslah etmeye davet eder.

Bu ıslah, her şeyden önce yanlış algıların ıslahıyla başlamalıdır. Bağrında cennet potansiyelleri taşıyan yeryüzünü ‘seküler’ ilan ederek tahkir eden ve insanı, imar ve ıslah edeceği bu dünyaya, arzulara, maddi olana yabancılaştıran bir düşünce geleneğini ıslah bu çabanın mihverini oluşturmalıdır. Ezeli hikmetin dışavurumu olarak dünyamızın; Tanrı’nın gözbebeği olarak da insanın hak ettiği muamele budur.

ÖNSÖZ ………………………………………………………………………… 11
BİRİNCİ BÖLÜM
GÖZÜN İÇİNDEKİ İNSAN ………………………………………………. 13
GÖZÜN İÇİNDEKİ İNSAN ………………………………………………. 15
1. İnsanı Hayat Irmağına Katan Değerler ……………………………….. 15
2. Kalbin Takvası ………………………………………………………………. 16
3. Varlığın Tespihi ……………………………………………………………… 17
4. Huşû/Haşyet …………………………………………………………………. 18
5. Varlığı Yaratan Amaç ………………………………………………………. 21
6. Hayatın Nabzı: Zorluklar ve İnsanın Direnci ………………………. 24
7. Mutluluk Nedir? ……………………………………………………………. 26
8. Hazda Altın Orta ……………………………………………………………. 31
9. Celal, Cemal ve Kemal ……………………………………………………. 32
10. Sağırlığın ve Dilsizliğin Yarattığı Karanlık …………………………. 37
11. Karanlığı Yaran Yıldız Yağmuru ………………………………………. 39
12. Allah’ın Mirasçıları ……………………………………………………….. 41
İKİNCİ BÖLÜM
İNSAN HALLERİ: KESİN ZİHİN,
MUTMAİN KALP VE DOĞRU EYLEM ……………………………….. 45
İMANIN DUYGUSAL, ZİHİNSEL VE
BEDENSEL FORMLARINA DAİR …………………………………….. 47
1. Hayatı Kuran Değerler Hiyerarşisi ve İman-İnkâr Diyalektiği … 47
2. Değerlere Hakkın/Hakikatin Köken Sağlaması ………………….. 49
3. Ahlakı ve İbadeti Gerektiren Bir Değer Olarak İman ………….. 51
4. Bir Yetkinleşme Arzusu Olarak İman ………………………………. 54
5. Fıtrî/Doğal Ahlakın İtici Gücü Olarak İman …………………….. 54
6. ‘Epistemik Kendine Güven’in Doğal Sonucu Olarak İman ….. 55
7. Sonuç Yerine: Kanıta Dayalı İman: İnancın Ahlaki Kanıtı …… 56
DİNÎ NORMLARI İNŞA ETMEDE İNSANIN YETKİNLİĞİ ……… 59
1. Kur’an’ın Temel İnsan Tasavvuru ………………………………………. 59
1.1. İnsanın Fıtrî/Doğal Yapısı ………………………………………….. 59
1.2. İnsanın Bilme (Epistemik) Yetenekleri ………………………. 64
Hidayet (Doğal Işık/Lümière naturelle) ………………………………. 64
2. İnsanı Yetkinliğe Hazırlayan Teolojik Paradigma:
Doğru Düşünce ve Doğru Eylem ……………………………………….. 65
3. İnsan Yetkinliğinin Teolojik Kökleri ………………………………….. 70
3.1. İnsana Açılan Alan: Dinin Tekâmüle Ermesi ve
Vahyin Sona Ermesi ………………………………………………………… 70
3.2. İlahî Metnin Gerekçeli Yapısı …………………………………… 72
3.3. Metni Yorumlama ve Uygulamada İnsanı Etkin Kılan
Yorum Aygıtları …………………………………………………………… 73
4. Yetkinliğe Köken Sağlayan Temel Kur’ani Kavramlar …………. 81
4.1. Kitap ve Hikmet ………………………………………………………. 81
4.2. Furkan ve İlham: Kitap ve
Hikmetle Geliştirilen Ölçütler ……………………………………….. 82
4.3. Emr Âlemi ve Halk Âlemi: Tarihin Etkin Aktörleri
Olarak Allah ve İnsan …………………………………………………… 83
4.4. Hidayet ve ‘Akd: İnsanın İç Gelişim Kanunları ve
Zihinsel Tekâmülü ……………………………………………………….. 85
Sonuç …………………………………………………………………………… 96
FELSEFİ-TEOLOJİK ROMAN GELENEĞİ VE ISSIZ ADADA
YALNIZ İNSAN MİTOSU ………………………………………………… 99
1. Felsefi Romanların Yeniden Yazımı ve İbn Nefîs’in
Fâdıl b. Nâtık’ı …………………………………………………………….. 101
2. Kahramanı Adlandırmak: Bir Doğu-Batı Karşılaştırması ……. 103
3. Doğu ve Batı’nın Kurgu Dünyası ve Orijinallik İddiaları …… 105
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DİNİN VE BİLİMİN DÜŞÜNCE EVRENİ ………………………….. 107
DİN VE BİLİMİN DİL, DÜŞÜNCE VE
ANLAM EVRENİNE DAİR …………………………………………….. 109
1. Giriş: Bilim-Din İlişkisinde Kırılma Noktaları …………………. 109
2. Metafizik Ön Kabullerin Dinsel ve Bilimsel Olanı
Kavramadaki Belirleyiciliği …………………………………………….. 114
3. Din-Bilim İlişkisinde Temel Postülalar ………………………….. 116
3.1. Birbirini Tamamlayan/Bütünleyen Alanlar Olarak
Din ve Bilim ………………………………………………………………… 116
3.2. Anlaşılabilir ve Açıklanabilir Bir Âlem: Anlam ve
Geçerlilik Tartışması …………………………………………………… 118
4. Bilimsel Dil ve Teolojik Dil Tartışmaları ………………………… 119
4.1. Dilin Varlığı Temsili: Nesneler Hakkında yahut
Nesnelerden Hareketle Konuşma …………………………………….. 119
4.2. Teolojik Dilin Enstrümanları Olarak
Analoji ve Metafor ……………………………………………………… 122
Sonuç ……………………………………………………………………………. 123
AKLIN VE İDRAKİN NESNESİ OLARAK TABİAT ……………… 125
1. Fizik ve Metafiziğin Konusu Olarak Tabiat …………………….. 125
2. Tabiat Teolojisi …………………………………………………………. 130
YARATMA: KAOSTAN KOZMOSA ………………………………….. 133
1. Kur’an’ın Yaratmaya İlişkin Ana Kavramları ……………………. 134
2. Yoktan Yaratma ya da Ezelî Yaratma Tartışmaları …………….. 135
3. Sürekli Yeniden Yaratma …………………………………………….. 136
4. Âlemin Yaratılışı ve Doğa Kanunları/Sebeplilik:
Kaostan Kozmosa …………………………………………………………. 138
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TEOLOJİ, METAFİZİK VE GERÇEKLİK …………………………… 143
MİTOLOJİK EVREN TASAVVURU VE KRİZ TEOLOJİSİ ……… 145
1. Hakikati Mitolojiye Çevirmek ……………………………………… 146
2. İnsan İçin Güvenli Bir Evren Tasarımı ……………………………… 150
Sonuç …………………………………………………………………………. 155
METAFİZİKSEL OLMAYAN BİR TEOLOJİNİN İMKÂNI ……… 157
Giriş ………………………………………………………………………………. 157
1. Teolojide Rasyonalite Sorunu ………………………………………. 158
2. Bilim Olma İddiasıyla Metafizik …………………………………… 160
3. Teoloji-Metafizik İlişkisi ……………………………………………… 167
4. Metafiziksel Olmayan Bir Teolojinin İmkânı ……………………… 170
5. Analitik Felsefe ve Teoloji ………………………………………………. 173
OSMANLIDAN CUMHURİYETE MODERNLEŞMENİN
SÜREÇ ANALİZİ …………………………………………………………. 177
Giriş ………………………………………………………………………………. 177
1. Geç-Osmanlı Modernliği: Problemin Tanımlanması ………… 179
2. Bilgi ve İktidar: Örgütlü Bir Yapı Olarak Ulema ve
Devlet İlişkileri …………………………………………………………….. 182
3. Ulema ve İslamcı Aydınlar ………………………………………….. 185
4. Medreseler ve ‘İkiz Kurumsallaşma Paradoksu’ ……………….. 190
5. Bir Husumet Mirası: Medrese Mücadelesi ………………………. 192
1933 ÜNİVERSİTE REFORMUNA KADAR
DARÜLFÜNUNLARIN SERENCAMI ………………………………. 195
1. Darülfünunlar ……………………………………………………………… 195
2. Cumhuriyet Döneminde Darülfünun ………………………………. 199
3. Cumhuriyetin İlanınından Sonra Darülfünun ve
Darülfünun İlahiyat Fakültesi …………………………………………. 200
4. Darülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası ……………………….. 201
5. 1933 Üniversite Reformunu Hazırlayan Ortam ………………. 203
6. Darülfünunu Yöneltilen Eleştiriler ……………………………….. 203
7. Türk Tarih Tezi’ne İlişkin Tartışmalar ……………………………. 203
8. Devrim Karşıtlığı İddiaları ………………………………………….. 204
9. Müderrisler ve Ders İçerikleri ……………………………………… 205
10. Albert Malche Reformu …………………………………………….. 206
DİZİN ………………………………………………………………………… 209

ÖNSÖZ

Yaşadığımız dünyayı bireysellik, özgürlük, çoğulculuk, tolerans, farklı yaşam biçimlerine saygı gibi değerlerin beslediği tartışmasızdır. Bu değerleri koruyarak insanın hak ve özgürlük alanını daha da genişleten, bireyi baskılayan otoritelere karşı onu koruyacak mekanizmalara ihtiyaç vardır. Bu korumanın gerçekleşmesi, toplumun kurucu unsuru olan dinin özgür, onurlu ve saygın birey yaratma arzusuyla başlar. Bir üstdeğer olarak din, ahlakî değerlere hayat veren, insan vicdanını canlı tutan, insanı hem birey olarak hem de toplumsal rolleri itibariyle hayatın yegâne amacı olarak konumlandıran ve bütün örgütlü yapıları insana göre tasarlayan bir ahlakı ön görür. Bu ahlakı var eden değerler, kaosa eğilimli toplumsal grupları derleyip toplayan, onları uçurumun kenarından alan ve yaşam enerjisiyle dolduran bir gerçekliğe sahiptir. İnsan aklının, sağduyusunun ve vicdanının kaynaklık ettiği böyle bir birliktelik ruhu, topluma yönelen her türlü ayrıştırıcı söylem ve eyleme karşı en doğal savunma mekanizmasıdır. Tek sesliliğin getirdiği daralmayı aşmak için özgür düşünce, adalet, hakkaniyet, liyakat, hukukun üstünlüğü, kamu yararı, toplumsal duyarlılık; insani değerlerin üstünlüğüne yer açabilmek için demokratik kültürü güçlendirecek unsurlara her zamankinden daha fazla ihtiyaç vardır. Dini değerlerin zihinsel kesinlik, duygusal tatmin ve kolektif eylem yaratma potansiyeli bu anlamda büyük bir öneme sahiptir.

Kur’an, aklını kullanan, özgür iradesiyle seçimler yaparak mevcudu daha iyiye götürmeyi amaçlayan, insanlığın hayrına girişimlere aktif katılım gösteren, kendisi için istediğini sam…