Birazoku

Tarihte sanatın sanatı yönettiği yegâne dönem, 1917 Devrimi’nden sonraki birkaç yıl. Bu birkaç yılda Rus İmparatorluğu’nun bütün sanat mirası, Avrupa’nın en zengin müzeleri ve koleksiyonları, akademiler, tiyatrolar, kurumlar avangard sanatçıların eline geçti. Ama onlar sanata karşıydılar; sanatı parçalamak, müzeleri yakıp yıkmak, akademileri kapatmak istiyorlardı. Peki, sanatın iktidarını ele alınca ne yaptılar? Sanatı nasıl yönettiler? Devrimle ve komünizmle nasıl bağlandılar?

En önce, sanatı, sanatın varlığıyla ilgili bir sorgulamaya dönüştürdüler. Bir bilgi ve iktidar siyasetine çevirdiler. Hayatla bütünleştirerek, sanat icrasını devrimci bir eylem gibi yaşadılar. Formun ve nesnenin “sıfır noktası”nı keşfederek sanatı tamamıyla kavramsallaştırdılar; soyutu icat ettiler. Müzeleri herkese açık atölyeler, forumlar,laboratuvarlar olarak örgütlediler. Bütün kenti bir enstalasyona, tiyatro sahnesine çevirerek, sanatın hayatını karnavallaştırdılar. Sanat enternasyonallerini başlattılar…

Sanatın kısacık iktidar dönemindeki deneyimleri, avangardın bir kehaneti sayılmalıdır. 20. yüzyıl sanatında eleştirel, çatışmacı ne varsa, işaretleri Rus avangardına çıkar. Bu sadece sanat için değil, mimarlık, tasarım, tiyatro, sinema için de doğrudur. Estetik için de geçerlidir. “Devrim sanatı”, yalnızca sanatın ontolojisi ve praksisiyle ilgili değil, sanatın yönetimiyle, eğitimiyle, müzecilikle, küratörlükle ilgili olarak da hâlâ sonsuz bir ufuk serer önümüze.

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ / Müze ve Devrim……………………………………………………………………………………..12
Modernleşme/Müzeleşme………………………………………………………………………………..13
• St. Petersburg’un İmparatorluk Müzeleri……………………………………………..13
Kunstkamera……………………………………………………………………………………………………………..13
Ermitaj…………………………………………………………………………………………………………………………..15
Rus Devlet Müzesi…………………………………………………………………………………………………..18
Akademi Müzesi ………………………………………………………………………………………………………19
• Moskova’nın Entelektüel Müzeleri…………………………………………………………….19
Tretyakov ve Rus Realizmi…………………………………………………………………………………..20
Şukin, Morozov ve Fransız Modernizmi………………………………………………………..22
Puşkin Müzesi …………………………………………………………………………………………………………..23
Malikâne Müzeleri …………………………………………………………………………………………………..25
Devrim Öncesinde Rus Avangardı……………………………………………………………..29
• Artel, Abramtsevo Kolonileri ve Rus Sosyal Realizmi…………………..29
• Sosyal Realizm, Anarşizm, Komünizm ……………………………………………………32
• Sanat Dünyası Cemiyeti ve Rus Modernizmi………………………………………34
• Rus Avangardının Karakteristikleri ………………………………………………………….39
• Rus Avangardı ve Ötekiler………………………………………………………………………………42
• Avangardın Sahnesi……………………………………………………………………………………………48
• Avangardın İki Kurucusu ve Soyut Sanatın Mucitleri…………………..51
Maleviç ve Metafizik Olarak Sanat………………………………………………………………….53
Tatlin ve Üretim Olarak Sanat……………………………………………………………………………59
1917 Ekim Devrimi, Rus Avangardı
ve Müzeler………………………………………………………………………………………………………………………….65
• Sanatın ve Siyasetin Devrimi ……………………………………………………………………….66
• Süprematizm-Komünizm…………………………………………………………………………………68
El Lissitzki ve Süprematizm………………………………………………………………………………..75
• Konstrüktivizm ve Devrim……………………………………………………………………………..79
Üretimin Makineleri………………………………………………………………………………………………..80
Tektonika-Konstruksiya-Faktura…………………………………………………………….83
Sergey Tretyakov, Walter Benjamin
ve “Üretici Olarak Yazar”……………………………………………………………………………..84
Üretimin Dili-Tasarım…………………………………………………………………………………………….87
Ütopya ve Mimarlık…………………………………………………………………………………………90
Tiyatro Olarak Kent………………………………………………………………………………………..95
Hakikat Sineması………………………………………………………………………………………………98
Avangardın Devrimci Sanat Düzeni………………………………………………………..105
Proletkült……………………………………………………………………………………………………………110
• Avangard Müzeler……………………………………………………………………………………………..113
Sanatsal Kültür ve Pentür Kültürü Müzeleri……………………………………………..116
Sanatsal Kültür Enstitüleri………………………………………………………………………..122
Vitebesk Sol-Kanat Modern Sanat Müzesi
ve Yeni Sanat Birliği …………………………………………………………………………………………….124
İmparatorluk Dönemi Koleksiyonlarının
Korunması ve Müzeleştirilmesi………………………………………………………………………128
Proleter Müzeleri……………………………………………………………………………………………130
Tarih ve Gündelik Yaşam Müzeleri……………………………………………………..132
Müzeye Dönüşen Sergiler…………………………………………………………………………………134
Avangard Sergiler…………………………………………………………………………………………..135
Tiyatro ve Mimarlık Olarak Müze………………………………………………………..139
‘Marksist’ Propaganda Sergileri …………………………………………………………………….140
Devletin ve Realizmin Egemenleşmesi……………………………………………….147
“Sosyal Realizm”in Restorasyonu…………………………………………………………………149
Realist Sapma, Maleviç ve Tatlin…………………………………………………………………..153
• Realizmin Resmîleşmesi ve
Avangardın Tasfiyesi……………………………………………………………………………………….158
• Komünist Enternasyonal ve
Sanat Enternasyonali………………………………………………………………………………………160
• Sanat İhracatı16 ………………………………………………………………………………………………..162
• Müze ve Savaş …………………………………………………………………………………………………….166
EPİLOG / Avangard Enternasyonalinin Kuruluşu
ve Çöküşü………………………………………………………………………………………………………………………..169
• Süprematist ve Konstrüktivist Enternasyonal……………………………….170
Kızıl Bauhaus…………………………………………………………………………………………………………..176
• Rus Avangardının Kaderi………………………………………………………………………………180
Dizin………………………………………………………………………………………………………………………………………..187

SUNUŞ
Müze ve Devrim

Rus avangardı, yakıp yıkmaktan bahsettiği müzeleri 1917 Devrimi’nden sonra ele geçirince ne yapmıştı? Ermitaj gibi muhteşem imparatorluk müzelerini nasıl yönetmişti? “Fransız Burjuva Devrimi”, saraylardan, kiliselerden el koyduğu koleksiyonlarla Louvre’u kurmuştu. Peki, “Rus Proleter Devrimi” müzeyle nasıl baş etmişti? Bu kitapla ilgili çalışmalar, daha ziyade müzeciliği ilgilendiren böyle meraklarla başladı. Bunlar müzeciliği belirleyen diğer konulara taştı: Devrim döneminde sanatın örgütlenmesi, siyaseti, felsefesi, üretimi… Sonunda bir makale çerçevesinde başlayan araştırmalar uzadıkça uzadı ve “sanatın iktidarı”na ilişkin böyle bir kitapçığa dönüştü. Yani, Sanatın İktidarı, Rus avangardıyla 1917 Devrimi’nin ilişkileri üzerine bir inceleme değil, Rus avangardının siyasal evreni üzerine bir çalışma da değil. Bir müzecilik profili. Ama bu profili tanımlayan öteki konulara da bulaşıyor.

1917 Rus Devrimi’yle iktidarını kuran Sovyet hükümeti, başta müzeler olmak üzere, bütün sanat kurumlarının yönetimini avangard sanatçılara teslim eder. Bundan sonraki dört-beş yıl boyunca yaşananlar, gerek müzecilik tarihinin gerek bütün sanat tarihinin en istisnai deneyimini oluşturur. Tarihte ilk kez sanatın iktidarı sanatçıların elindedir. Ne var ki onlar bu iktidar sayesinde devraldıkları mirası parçalamak üzere örgütlenmişlerdir. Yani sanat kurumlarını kurmayı değil, yıkmayı amaçladıkları için “avangard”dırlar. ,

Müzeleriyle, akademisiyle, koleksiyonlarıyla, sergileriyle, tarihi ve teorisiyle reddettikleri, ama Devrim’le birlikte sorumluluğu üstlerine kalan sanat, aslında iki yüz yıllık şaşaalı Rus modernleşmesinin ta kendisidir. O nedenle, Devrim arifesindeki sanat atmosferini incelemeye, 18. yüzyılda St. Petersburg’un* kurulmasıyla başlayan Rusya’nın modernleşme-müzeleşme atılımına değinerek başlıyorum. Bu atılımın bir ayağı Petrograd’ın imparatorluk müzeleri, diğer ayağı genellikle aristokrat malikânelerinde gelişen Moskova’nın “entelektüel müzeleri”. Ondan sonra, Rus avangardının Devrim öncesindeki ve ertesindeki düşünsel, estetik formasyonu üzerinde duruyorum. Devrim dönemi sanatı ve müzeciliği, bunun ardından geliyor. En sonra da, sanatın bu birkaç yıllık iktidarının sarsılmasına ve yıkılmasına değiniyorum. “Epilog” ise, süprematizm ve konstrüktivizmin dramıyla ilgili: Tam bir enternasyonali başardıkları sırada, İkinci Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş konjonktüründe nasıl ezildiklerini kaydediyor.

…