Birazoku

Rüya, İnşa, İtiraz ismi, kitabın amacının ne olduğunu ve içinde nelerden söz edildiğini açık biçimde özetliyor. Hatta güncel mimarlık düşüncesi ortamına ve onun işleme mekanizmasına bir teşhis koyuyor.

Şöyle ki, önce, mimari bilgilenme süreci burada ‘rüya’ metaforuyla özetlenen bir otomatizmle yaşanır. Mimarlık adına bilinegelenler çoğu zaman farkına bile varılmaksızın öğrenilir. Ardından ‘inşa’ metaforuyla anlatılan öğrenilenleri içselleştirme ve uygulama sürecinden geçilir. Onu izleyen ‘düşyıkımı’ rüyaların rüya, bilinenlerinse feda edilebilir olduğunu fark etmek anlamına gelir. Onlardan vazgeçebilme fırsatlarının bulunduğu böyle bir farkındalıkla kavranır. Son aşamaysa asıl verimli düşünsel imkânların yaratılacağı bir ‘itiraz’ etme ve o sayede yeni tasarımsal, kuramsal ve inşai imkânları ortaya koyma evresidir.

En azından öyle olması umulur ya da öyle bir olasılık vardır. Çünkü düşünmek demek, öğrenilenlerle sonradan gözlemlenenler arasında çelişmeler ve onlardan doğan gerilimler üretmek demek.

Dolayısıyla, okuyanın bildiği ve inandığı konulardan konuşurken, bilinegelenlerin gerçeğin ta kendisi olduğu konusunda kuşku uyandırabiliyorsa, bu kitabın bir işe yaraması mümkündür.

İçindekiler
Yenilenmiş Önsöz 13
Giriş:
Düş ve Düşyıkımı Nedir? 17
1
Kültür, bir gruba ait olma imkânı verir ama… 25
Bir Kültürel Eleştiri Projesi Olarak Mimarlık 27
Kültürel Süreklilik ve Mimarlık 31
Kültürel Yabancılaşma ve Mimarlık 35
Gecikmiş Bir Modernlik Tartışması: Kültür Otarşisi İlleti 39
Toplumsal ve Mekânsal Hafıza Diye Bir Şey Var mı? 61
Üretken Melezlenmeler ya da Hakiki Bir Kültür Devrimi 65
Yaşanmamış Geçmişin Resmi: Nostalji 85
2
Tarih, özneye kronolojik derinlik kazandırır ama… 89
Tarihi Yassılaştırma Saplantısı 91
Mimarların Hafızası ve Yassıltılmış Geçmiş 95
Patronaj Değil Banilik, Mesen Değil Hayır Sahibi 107
Tarihselciliğe Övgü 113
Dimitris Pikionis Neden Önemli? ya da İki Karşıt Tarihselcilik 117
Bir Çelişkiler Sistemi: Türkiye’de Mimari Koruma ve
İdeolojik Altyapısı 121
Tarihselden Nefret Edenler Tarihi Aşkla Severler 131
Atina’da Patina 135
Yeni Bir ‘Anıt Kültü’ Kavramı Lazım Ama Anıt Lazım mı? 139
3
İdeoloji, eylem alanında rotalar çizmeyi sağlar ama… 143
Mimarlığın Çöpevi: Meslek Camiasına Bir Temizlik Önerisi 145
Dönüşümün En Güzeli Değiştirmeyendir 149
Seçmesini Bilmeyen Topluma Seçmeyi
Öğreten Aydın 153
Evrensellik Hurafesi 157
Evrensel Olan Kim? 163
Hoşgörü İmparatorluğu 167
Önderlik Estetiği ve Sefaleti 171
Mimarlık Düşünmek İçin İki Yol:
Tolstoy’un Yolu, Dostoyevski’nin Yolu 175
Eski Yugoslavya’da Ulusalcılığın Sefaleti 179
Üniversite Kentten Niye Kaçar? 185
4
Teknoloji, sadece tekniğe ilişkinmiş gibi gelir ama… 189
Mimarlar Teknolojiden Neden Korkar? 191
Teknoloji Fetişinin İki Düşsel Görüntüsü:
Masum Yapıcılıktan Dehşetengiz Yıkıcılığa 195
Sayı Saplantılı Dünya ya da İrrasyonelleşen Rasyonalite 199
Gemi 203
Mimarlık Okulları Uygulama Öğretebilir mi? 207
Klasik Yapı Bilgisi Ne İşe Yarar? 211
5
Tasarım, dünyayı değiştirmenin aracıdır ama… 215
Düşünce İrkiltir, Tasarım Şaşırtır 217
Eskimiş Bir Kavramı Yenileme Denemesi 221
Sanat, Tasarım, Mimarlık Ne İşe Yarar? Yıkar, Tahrip Eder, Bozar 229
Söylem ve Kuram: Mimari Bilgi Alanının Sınırlarını Çizmek 233
Mimarlık ve Ekonomi Üzerine İleri Geri Laflar 245
Mimarlıkta Moda 251
Mimarlıkta Tutarlılık 257
‘Özgünlük’ Kavramını Rafa mı Kaldırmalı? 261
Tasarım / Lüks / Mimarlık / Marka 265
Prenses Dıana: Farklılıkların İçeriksizleşmesi 269
Değişimin Aracı Olarak Marjinal Mekân Üretimi 275
Jambon Müzesi 285
Resheymim Sanat ve Tasarımda Disiplin Sınırlarının Yıkılışı 289
Bedava Starı Kim Sevmez? 293
Hayvanat Bahçesinin Anlam ve Önemi Üzerine Üç Not 297
Anti ‘Anti-Object’ veya Kengo Kuma’ya Kesin Çözüm Çağrısı 301
Acıyı Tarif Etmeden Anmak 307
Yeni ‘Bir Mimarlığa Doğru’ mu? 311
6
Etik, doğruyla yanlışın ne olduğu üzerinde konuşmaktır ama… 315
Mimarın Ahlakı ve Etik 317
Bireysel Sorumluluk Bunalımı 327
Mimarlar Reklam Yapar mı? 331
Mimarlık ve Şöhret: Bir Aşk ve Nefret İlişkisi 335
Ben Bir Kozmopolitim 339
Türkiye’de Mimari Çeşitlilik 343
Berlage Borsası 349
11 Eylül’ün Bir Sonucu Daha 353
Pritzker Ödülü ve ‘Mimarlık’ 359
7
Modernlik, olumlu değer yargılarıyla düşünülür ama… 363
Modern Toplum Risk Toplumudur 365
Merkezde ve Periferide Avangart 369
Kamusal Mekânın Ümitsizliği mi, Yoksa Kamusalı İdealize
Etmenin Açmazı mı?
381
Tıtanıc Orkestrası: Deneyimin Batışı 385
Tayvan ve Doğu Asya’dan Modernlik Tartışmaları 389
Mimarlık Bağlamında Eleştirel Bir Baudrıllard Okuması 393
8
Kent, fiziksel bir gerçekliktir ama… 403
Kentin Biçimi Yok! 405
Kentin Aktörleri Kim? 409
‘Şehircilik Biliminin İlkeleri’ Efsanesi 419
Kaotik Denizdeki Düzen Adaları ya da
‘Organize Edilmiş Cinnet’ 423
Spekülatör Kimdir? 427
Türkiye’de ‘Flaneur’ 431
Bir Kent Efsanesi: Uyum 435
Köylüleşiyor muyuz, Kentlileşiyor muyuz? 441
Siz Şimdi Ruhsat da İstersiniz! 445
Komşunun Tavuğu 449
Mimarlar Kent Planlayabilir mi? 453
‘Dezurbanizm’in Türkiye Versiyonu 459
New York’u Düşünmek 463
Çekirdek Aile Çökünce Mimarlıkta Ne Olur? ya da Tokyo’da
Ne Oluyor? 467
İstanbul’u Gözleri Kapalı Sevmek 471
9
Sadece Türkler okusun diye ama… 477
Mimarlıkta Kimlik Üzerine İleri Geri 479
Her Türk’ün İçinde Bir Minik Oryantalist Yatar 483
Bir Kültür Politikası Olarak Abartı 489
Mimarlık Bağlamında Sağ ve Sol:
Bir Konum Belirleme Denemesi 493
Türkler Öğrenmez; Zaten Bilir 499
Kebapçılar, Balık Lokantaları, Meyhaneler vs. 503
‘Zorzilik’ ve Mimarlık Üzerine Güncel Gözlemler 507
Vecize Bağımlısı Toplumda Düşünmek 511
Görseller 514
Kaynakça 517
Dizin 524

Yenilenmiş Önsöz

Bu bir ‘toplama kitap’. Dolayısıyla, daha önce yayımlanmış yazıları bir araya getiriyor. O yüzden, başlangıçta öngörülmüş bir sistematiği yok. Olsa olsa kitaba sonradan uyarlanmış, eldeki malzemeye empoze edilmiş bir sistematiği olabilir; kısmen de öyle zaten… Yine de okuyanlar kitaptaki metinlerin bir derlemenin sarsaklığına sahip olmadığını ve ‘neredeyse’ bütünlük gösterdiğini kolayca anlayacaklar. Kuşkusuz bunun nedenlerinden en azından biri, çok sayıdaki yazı arasından sadece bazılarını seçip kullanmamdır. Daha önemli ikinci nedense, kitabın içerdiği metinlerin hep belirli bazı meselelere odaklanmasındaki ısrarla bağlantılı. Sürekli olarak o konularla ilişkili metinler yazıp duruyorum. O sürekliliğin temelinde, bu yazıların mimarlığın ‘içişleri’ni (kaldı ki, mimarlığın sadece uzmanları ilgilendiren içişleri de ancak kısıtlı bir oranda var) irdelemekten çok, kültürel eleştiri metinleri olması yatıyor. En geniş anlamda fiziksel çevre üretimi alanından bakıp, aslında toplumsallığı, onun mekânlardaki, düşüncelerdeki, pratiklerdeki, estetik duyuşlardaki tezahürlerini anlamaya çalışıyorum. Anlamaya çalışmak demek, ortamdaki vuku buluş ve düşüncelere mesafelenmek demek. Onları epey büyük bir eleştirel uzaklıktan izlemek demek. Böyle yapıyorum, çünkü itirazlarım var.

Şöyle ki beşeri çevreye ilişkin iyi niyetli olduğu besbelli pek çok inancın, mimarlık çevrelerini de aşan bir ölçekte bitimsizce yinelenen kimi görüşlerin gözüktükleri kadar masum olmadığına işaret ediyorum. Örneğin siyasi düşünce alanında edilmesi artık düpedüz seçkinciliğin, totaliter eğilimlerin ve çoğulculuğu lanetlemenin dışavurumu sayılabilecek sözler, mimarlıkta ve genelde tasarımda hümanist kisvelere bürünüp kolay sarf  edilebiliyor. Yalnız Türkiye’de değil, hemen her yerde sarf edilebiliyor ve onay görebiliyor. O yukarıda sözünü ettiğim eleştirel mesafeyi korumaktan bir an için bile vazgeçince, düşünme süreçlerimiz ‘Giriş’ metninde rüya metaforuyla anlatmaya çabaladığım bir otomatizm kazanıyor ve bilincin denetiminden çıkmaya başlıyor. Doğruluğundan hiç kuşku duymadan, bilinç alanında birikenlerin tortularıyla, ama bilinçdışı konuşmaya koyuluyoruz. Tam da o nedenle, düşünmeyi tatile gönderiyoruz. Bu kitap, rüyanın rüya olduğunun farkına varmayı öneriyor. Hiç rüya görmeden yaşamayı değil, arada sırada düşyıkımları yaşamanın olağanlığını ve daha önemlisi, gerekliliğini ortaya koymaya çalışıyor. Kimseye doğru yaşam vazetmeye kalkışmıyor. Hele hele ‘yanlış yaşam doğru mekânda yaşanamaz’ gibi, tüm modern çağ boyunca çeşitli biçim ve kılıklarda yinelenmiş –hatta hâlâ yinelenen– zırva mimari önermeler sıralamaya niyet etmiyor. Burada, hangi yaşamın ve hangi mekânın doğru olduğunu gösterme haddini bilmezliğinden olabildiğince uzak durulmaya çalışılacak. Tam aksine, herkes için geçerli doğrunun ve doğruluğun ne olduğunu bilmeyi, bildiğini sanmayı sorunlaştırmaya uğraştığım söylenebilir.

Yıllar önce İlhan Mimaroğlu bir kitabının önsözünde (Caz Sanatı, Yenilik Yay., İstanbul, 1958, s. 9) yaklaşık şöyle diyordu: “Önsözlerde şuna buna teşekkür etmek âdet olmuştur, ama ben burada kimseye teşekkür etmeyeceğim. Kimseden ne malzeme, ne de fikir bakımından bir yardım görmedim.” Benim de teşekkür etmekte ilgili epey bir tereddütüm var. Fakat ben kimseden katkı ve yardım görmeyişimden ötürü değil, aksine sayamayacağım kadar çok kişiye fikir ve tartışma başlığı borçlu olduğum için teşekkür edemeyeceğim. Bu kitapta yer alıp da dostlarımla, akademyadaki arkadaşlarımla, Arredamento’nun birkaç ‘kuşak’ boyunca çalışanlarıyla, lisans ve lisansüstü öğrencileriyle, dahası, oğlum ve eşimle daha önce tartışmadığım neredeyse hiçbir şey yok. Pek çok düşüncemi onlarla çekişe çekişe, söylediklerine katılarak veya canla başla karşı çıkarak…