Birazoku

Felsefe tarihine yön vermiş en önemli düşünürlerden Immanuel Kant, üç büyük eleştiri kaleme aldı: Saf Aklın Eleştirisi, Pratik Aklın Eleştirisi ve Yargıgücünün Eleştirisi. Bilgi felsefesi, etik ve estetik anlayışımızda devrim yaratan bu eserler genellikle üç soru ile ilişkilendirildi: “Ne bilebilirim?”, “Ne yapmalıyım?” ve “Ne umabilirim?” Ancak Kant felsefesinin sürekli atlanan ve görmezden gelinen dördüncü bir sorusu daha vardı: “İnsan nedir?”

Kant’ın yaklaşık yirmi beş yıl boyunca verdiği Antropoloji dersinin notlarından oluşan ve hayattayken yayına hazırladığı son yapıtı olan bu kitap, “İnsan nedir?” sorusunu merkezine alıyor. Antropolojinin görevi olarak insanı, tarih boyu oynadığı roller ve taktığı maskelerle ele alan empirik antropolojiden farklı olarak, insanın neliği ve ne olması gerektiğini araştırıyor; insanın kendi potansiyelini gerçekleştirme sorumluluğunu vurguluyor.

Felsefi antropoloji denilen insana bu yeni bakış, çağdaş felsefenin önemli isimleri Max Scheler, Ernst Cassirer, Martin Heidegger ve Michel Foucault tarafından farklı şekillerle de olsa alımlanarak büyük bir etkide bulunmuştur. Bu anlamda Antropoloji çağdaş felsefenin köklerine de ışık tutuyor.

Delilik ve dehâ, yatkınlık ve eğilim, haz ve tatmin ile birlikte bilişsel yetilerin ilişkisinin ele alındığı bu kitap, felsefi bir sistem olarak Kant felsefesini bütünlüklü bir bakışla anlama imkânı sunuyor.

İÇİNDEKİLER

Sunuş 19
Giriş 37
Birinci Kısım: 41
Antropolojik Didaktik:
İnsanın İçi ve Dışını Bilme Sanatı Üzerine
Birinci Kitap 41
Bilişsel Yeti Üzerine
1. Kendinin Bilincinde Olmak Üzerine 41
2. Egoizm Üzerine 43
3. Egoist Dilin Formalitesi Üzerine Not 46
4. İnsanın Kendi İdelerinin Keyfî Olarak Bilincinde
Olması Üzerine
47
5. Kendini Gözlemleme Üzerine 49
6. Farkında Olmadan Sahip Olduğumuz
İdeler Üzerine
52
7. Kişinin İdelerinin Bilincine İlişkin Seçiklik ve
Bulanıklık Üzerine
56
8. Anlama Yetisine Karşıt Olan Duyarlık Üzerine 60
9. Açıklama 63
10. Duyarlık Savunusu 66
[A.] Birinci Suçlama Karşısında Duyarlığın Gerekçesi 68
[B.] İkinci Suçlama Karşısında Duyarlığın Gerekçesi 69
[C.] Üçüncü Suçlama Karşısında Duyarlığın Gerekçesi 70
11. Bilişsel Yetinin Potansiyeli Üzerine 71
12. Duyusal Algılarla Oynanan Yapay Oyunlar Üzerine 75
13. Kabul Edilebilir Ahlaki Algı Üzerine 77
14. Beş Duyu Üzerine 80
[A.] Dokunma Duyusu Üzerine 82
[B.] İşitme Üzerine 83
[C.] Görme Duyusu Üzerine 84
[D.] Tat ve Koku Duyuları Üzerine 85
15. Dış Duyularla İlgili Genel Açıklamalar 86
16. Sorular 87
17. İç Duyu Üzerine 90
18. Duyusal Algıların Derece İtibarıyla Artmasının veya
Azalmasının Nedenleri Üzerine
92
A. Zıtlık 92
B. Yenilik 93
C. Değişiklik 94
D. Kalitenin Mükemmelliğe Doğru Artması 95
19. Duyu Yetisinin Azalması, Zayıflaması ve Bütünüyle
Kaybı Üzerine
96
20. Hayalgücü Üzerine 99
21. Tüm Dallarıyla Duyusal Üretici Yeti Üzerine 108
A. Resimsel Duyusal Üretken Yeti Üzerine 108
B. Çağrışımsal Duyusal Üretici Yeti Üzerine 109
C. Duyusal Üretici Yakınlık Yetisi Üzerine 111
22. Geçmişi ve Geleceği Hayalgücüyle Görselleştirme
Yetisi Üzerine
117
A. Bellek Üzerine 117
B. Öngörü Yetisi Üzerine 121
C. Kehanet Armağanı Üzerine 124
23. Sağlam Bir Zihinsel Durumda İstemsiz İcat Üzerine,
yani Rüyalar Üzerine
126
24. Gösterim Yetisi Üzerine 128
25. Ek 134
26. Anlama Yetisine Dayandığı Kadarıyla
Biliş Yetisi Üzerine
136
27. Üç Yüksek Bilişsel Yetinin Birbiriyle Antropolojik
Karşılaştırılması
137
28. Bilişsel Yeti Açısından Ruhun Zayıf Yönleri ve
Hastalıkları Üzerine
144
A. Genel Bölümleme 144
B. Bilişsel Yetideki Zihinsel Zayıflıklar Üzerine 147
C. Zihinsel Rahatsızlıklar Üzerine 157
29. Bağlantılı Açıklamalar 164
30. Bilişsel Yetinin Yetenekleri Üzerine 168
31. Karşılaştırmalı ve Tartışmacı Zekâ Arasındaki Özel
Farklılıklar Üzerine
169
A. Üretken Zekâ Üzerine 169
B. Basiret veya Soruşturma Armağanı Üzerine 173
C. Bilişsel Yetinin veya Dehanın Özgünlüğü Üzerine 174
İkinci Kitap 181
Haz ve Hazsızlık Duygusu Üzerine
1. Sınıflandırma 181
2. Duyusal Haz Üzerine 181
A. Haz Duygusu Üzerine veya Bir Nesnenin Duyumunda
Duyusal Haz Üzerine
181
3. Örneklerle Açıklama 183
4. Can Sıkıntısı ve Eğlence Üzerine 185
B. Güzel Duygusu Üzerine, yani Düşünümsel Algıda
Kısmen Duyusal, Kısmen Entelektüel Haz veya
Beğeni Üzerine
194
5. Beğeni, Ahlakın Dışsal Gelişimine Yönelik Bir
Eğilim İçerir
200
6. Beğeniye İlişkin Antropolojik Gözlemler 202
A. Modada Beğeni Üzerine 202
B. Sanatsal Beğeni Üzerine 203
7. Zenginlik Üzerine 207
Üçüncü Kitap 209
Arzu Yetisi Üzerine
1. Tutkuya Karşıt Olarak Duygu Üzerine 210
2. Özellikle Duygular Üzerine 212
A. Zihnin Duygulara Göre Düzenlenmesi Üzerine 212
B. Çeşitli Duygular Üzerine 213
3. Korkaklık ve Yiğitlik Üzerine 215
4. Amaçları Bakımından Kendilerini Zayıflatan
Duygular Üzerine
221
5. Doğanın Sağlığı Mekanik Olarak Güçlendirdiği
Duygular Üzerine
223
6. Genel Gözlem 226
7. Tutkular Üzerine 228
8. Tutkuların Sınıflandırılması 231
A. Bir Tutku Olarak Özgürlük Eğilimi Üzerine 231
B. Bir Tutku Olarak İntikam Açlığı Üzerine 234
C. Başkaları Üzerinde Etkili Olma Yeteneğine İlişkin
Eğilim Üzerine
236
a. Hırs 237
b. Otorite İhtirası 238
c. Tamahkârlık 238
9. Bir Tutku Olarak Hezeyan Eğilimi Üzerine 240
10. En Yüksek Fiziksel İyilik Üzerine 241
11. En Yüksek Etik-Fiziksel İyilik Üzerine 243
İkinci Kısım
Antropolojik Karakteristik:
Bir İnsanın Dışından Hareketle İçinin Nasıl
Bilineceği Üzerine
250
1. Sınıflandırma 250
A. Kişinin Karakteri 250
I. Doğal Yetenek Üzerine 251
II. Mizaç Üzerine 252
I. Duyguların Mizaçları 254
A. Sıcakkanlıların Demevi Mizaçları 254
B. Ağır Kanlıların Sevdavi Mizaçları 255
II. Faaliyet Mizaçları 255
C. Asabilerin Safravi Mizacı 255
D. Soğukkanlıların Balgami Mizacı 256
III. Bir Düşünme Biçimi Olarak Karakter Üzerine 259
2. Karaktere Sahip Olmak ya da Olmamaktan
Kaynaklanan Nitelikler Üzerine
260
3. Fizyonomi Üzerine 263
4. Doğanın Bizi Fizyonomiye Nasıl Yönlendirdiği
Üzerine
264
5. Fizyonominin Sınıflandırılması 266
A. Yüzün Yapısı Üzerine 266
B. Yüz Hatlarındaki Özellikler Üzerine 269
C. Yüz İfadelerindeki Özellikler Üzerine 270
6. Gelişigüzel Açıklamalar 271
B. Cinsiyetlerin Karakteri 273
7. Gelişigüzel Açıklamalar 277
8. Pragmatik Sonuçlar 280
C. Ulusların Karakteri 283
D. Irkların Karakteri Üzerine 295
E. Türün Karakteri Üzerine 296
9. İnsan Türünün Karakter Tanımıyla İlgili Temel
Özellikler
308
Dizin 314

Türkçe Basıma Not

Elinizdeki kitap Kant’ın Victor Lyle Dowdell tarafından çevrilen ve Hans H. Rudnick tarafından editörlüğü yapılan Anthropology from a Pragmatic Point of View (1996) ve Karl Vorlander’in editörlüğünü yaptığı Anthropologie in pragmatischer Hinsicht (5. Basım) çevirilerine dayanmaktadır. Gerek içerdiği notlar gerek metnin ruhunu yansıtma çabası nedeniyle Dowdell çevirisi büyük bir önem taşımakla birlikte, özellikle paragraf çizgileri ve italiklere metinde yer verilmemesi gibi önemli eksikler taşımaktadır. Bu nedenle Robert B. Louden (2016) çevirisiyle karşılaştırılarak Elyazmaları’ndaki eksik notlar ve Dowdell çevirisindeki eksiklikler tamamlanmaya çalışılmıştır. Hem ‘H’ hem de ‘MS’ kısaltmaları Elyazmaları’na işaret etmektir; ilki Dowdell tarafından okunamayan ancak Louden’in eklemelerle verdiği Elyazmaları’ndaki kenar notlarıdır. Robert B. Louden’e ait editoryal notlar ‘R. L’ kısaltması ile gösterilmiştir. Türkçe eserin yayına hazırlığı sırasında gerçekleştirilen bir diğer işlem ise Vorlander’in editörlüğünü yaptığı metin ile çevirinin karşılaştırılması sırasında Almanca kavram ve terimlerin eklenmesi olmuştur. Bunların bir kısmı düz anlamlarının dışında veya farklı yorumların takip edildiği yerde, okurun çevirideki tercihi görebilmesi için eklenmiştir.

Kitaptaki başlıkların Roma rakamları dışındaki rakamlarla düzenlenmesi tarafımıza aittir. Kant harflerle alt başlıklandırma yapsa da (A, B, C…) bunu tüm kitapta sistematik olarak uygulamamıştır. Bu nedenle aynı sistemi takip ederek harf kullandığımız kısımları köşeli parantezde verdik.

Ebubekir Demir