Birazoku

Nobel edebiyat ödüllü İzlandalı şair ve romancı Halldór Laxness, Özgür İnsanlar’da, bağımsızlığına düşkün bir halkı, bir çiftçinin destansı hayat mücadelesi üzerinden anlatıyor.

Bjartur, on sekiz yıl boğaz tokluğuna çalıştığı toprak ağasından satın aldığı çiftliğinde, karısı, çocukları, köpeği ve koyunlarıyla doğaya, tacirlere ve hurafelere meydan okuyan, adeta kendi dünya savaşını veren yoksul bir çiftçidir. İşler bir türlü istediği gibi gitmez ama her defasında ayağa kalkmayı, mücadeleye bıraktığı yerden devam etmeyi başarır.

Laxness’in, başına buyruk, inatçı Bjartur’a ve çevresindekilere duyarlı, sevecen bir dille hayat verdiği satırlar, Jomsviking baladlarından Eddalara, kadim İzlanda sagalarının izinden yürüyor. Özgür İnsanlar, her çeşit tahakküme başkaldıran, her zorluğu yenmeye kararlı bir insanın epik, kimi zaman da komik sergüzeştini anlatan, çağların ve mekânların ötesine uzanan, büyüleyici bir klasik.

“Laxness’ın hayalgücü, sembol ve anlatım konusundaki yeteneği büyük şairleri akla getiriyor… Bjartur, köylülerin özgürlüğünün karmaşık ve büyüleyici bir sembolü.”
The New York Times Book Review

İçindekiler
BİRİNCİ KİTAP
BİRİNCİ BÖLÜM
İzlandalı Yerleşimci…………………………………………………………………………………………….11
Kolumkilli……………………………………………………………………………………………………………………….11
Mülk…………………………………………………………………………………………………………………………………….16
Düğün………………………………………………………………………………………………………………………………..22
Düşünceli Bulutlar………………………………………………………………………………………………….35
Sırlar……………………………………………………………………………………………………………………………………..42
Rüyalar……………………………………………………………………………………………………………………………….44
Sinirler………………………………………………………………………………………………………………………………..50
Kuru Hava………………………………………………………………………………………………………………………55
Kırlarda Bir Gün……………………………………………………………………………………………………….57
Çobanlar Toplantısı……………………………………………………………………………………………….64
Eylül Gecesi…………………………………………………………………………………………………………………..78
Tıbbi Görüş…………………………………………………………………………………………………………………..87
Şair Hanım……………………………………………………………………………………………………………………..89
Vedalar……………………………………………………………………………………………………………………………….93
Koyun Peşinde…………………………………………………………………………………………………………….98
Baladlar……………………………………………………………………………………………………………………………104
Eve Dönüş……………………………………………………………………………………………………………………112
Rauthsmyri………………………………………………………………………………………………………………….114
Hayat………………………………………………………………………………………………………………………………..122
Görev………………………………………………………………………………………………………………………………..124
Cenaze Alayı……………………………………………………………………………………………………………….137
Karlar Arasında ………………………………………………………………………………………………………..145
Kar Alevleri………………………………………………………………………………………………………………….147
İKİNCİ BÖLÜM
Borçsuz Tasasız………………………………………………………………………………………………………151
Kış Sabahı……………………………………………………………………………………………………………………..151
Gün…………………………………………………………………………………………………………………………………….166
Akşam……………………………………………………………………………………………………………………………….181
Edebiyat………………………………………………………………………………………………………………………….186
Deniz İneği………………………………………………………………………………………………………………….189
Eşraf……………………………………………………………………………………………………………………………………195
Şarkılar…………………………………………………………………………………………………………………………….203
Dünyanın Şehirleri……………………………………………………………………………………………….210
İnsanın Zorbalığı……………………………………………………………………………………………………230
Büyük Olaylar…………………………………………………………………………………………………………..239
Ziyaretçi………………………………………………………………………………………………………………………….246
İnşaat…………………………………………………………………………………………………………………………………257
Bir Çiçek………………………………………………………………………………………………………………………..262
Savaş…………………………………………………………………………………………………………………………………..269
İlkbaharda Ölüm……………………………………………………………………………………………………273
İKİNCİ KİTAP
BİRİNCİ BÖLÜM
Zor Zamanlar…………………………………………………………………………………………………………..281
Taşlıkta…………………………………………………………………………………………………………………………………….281
Sıçanlar…………………………………………………………………………………………………………………………………….289
Sol Yanak……………………………………………………………………………………………………………………………….293
Yüksek Güçlerle Sohbetler……………………………………………………………………………………..296
Yürümek…………………………………………………………………………………………………………………………………301
Ruh Üzerine………………………………………………………………………………………………………………………..306
Adalet………………………………………………………………………………………………………………………………………..312
Sağ Yanak………………………………………………………………………………………………………………………………319
O Pure Optimi…………………………………………………………………………………………………………………325
Güzel Günler……………………………………………………………………………………………………………………..330
Şiir………………………………………………………………………………………………………………………………………………..341
Tanrı………………………………………………………………………………………………………………………………………….346
Dilek Zamanı…………………………………………………………………………………………………………………….351
Durdurulamayan…………………………………………………………………………………………………………….358
İnsanın Bir Çiçeği Varsa…………………………………………………………………………………………..365
İlkbahar Günleri………………………………………………………………………………………………………………371
Abla …………………………………………………………………………………………………………………………………………….374
Çocuk ve Ülkeler…………………………………………………………………………………………………………….377
Myrili Madam’ın Yenilgisi……………………………………………………………………………………..384
Benim………………………………………………………………………………………………………………………………………..390
İKİNCİ BÖLÜM
Bolluk Yılları……………………………………………………………………………………………………………..397
Ferdinand Vurulduğunda……………………………………………………………………………………….397
İnanç Meseleleri……………………………………………………………………………………………………………….404
Giriş Bileti…………………………………………………………………………………………………………………………….411
Dağların Puslu Örtüsü………………………………………………………………………………………………419
Rüyalar Ülkesi……………………………………………………………………………………………………………………422
Amerika…………………………………………………………………………………………………………………………………..428
Siyaset……………………………………………………………………………………………………………………………………….440
Yarış Atı…………………………………………………………………………………………………………………………………..449
Çağdaş Şiir……………………………………………………………………………………………………………………………462
Bekâr Bir Adam……………………………………………………………………………………………………………….468
Faiz………………………………………………………………………………………………………………………………………………474
Sonbahar Trolleri……………………………………………………………………………………………………………479
İdealden Pratiğe……………………………………………………………………………………………………………….484
Köpekler, Ruhlar, vs……………………………………………………………………………………………………489
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Sonuç…………………………………………………………………………………………………………………………………….493
Başkalarının Ekmeği…………………………………………………………………………………………………….493
Çar Düştü……………………………………………………………………………………………………………………………..503
Çimende Kan Var………………………………………………………………………………………………………….508

BİRİNCİ KİTAP

BİRİNCİ BÖLÜM
İzlandalı Yerleşimci
Kolumkilli

İzlanda kroniklerine göre eski çağlarda Batı Adaları’ndan bu topraklarda yaşamaya gelenler oldu, bu insanlar giderken arkalarında haçlar, ziller, büyücülükte kullanılan başka araçlar bıraktılar. Papalığın kurulduğu günlerde denizleri aşarak gelen bu ilk yerleşimcilerin isimleri Latince kaynaklarda mevcuttur. Liderleri olan Kolumkilli adındaki İrlandalı, namlı bir büyücüydü. O günlerde İzlanda toprakları çok bereketliydi. Ne var ki İskandinavların istilasından sonra, Batılı büyücüler adayı terk etmek zorunda kaldılar; eski metinlere göre, intikam almaya ant içen Kolumkilli, istilacıları lanetledi ve bu ülkede asla gelişip zenginleşmeyeceklerini, refaha kavuşamayacaklarını söyledi ki, görüldüğü kadarıyla bu kehanet, büyük ölçüde doğru çıkmıştır. Tarihin ilerleyen dönemlerinde, İzlanda’daki İskandinavlar inançlarından uzaklaştılar, kendileriyle ilgisi olmayan halkların putlarını benimsediler. Sonra ülke bir kargaşa ortamına sürüklendi; İskandinav tanrıları gözden düştü, Doğu’dan ve Batı’dan gelen yeni tanrılar ve azizler onların yerini aldı.

Kronikler, bu tarihlerde vadide Kolumkilli adına bir kilise inşa edildiğini anlatır. Daha sonra bu kilisenin yerinde, Kırların Albogastathiri denilen bir konut yükseldi. Bir kabile şefinin malikânesi olarak inşa edilen, 1750’de hayaletler sıkça ziyaret etmeye başladıkları için yıktırılan bu konutun bulunduğu vadi hakkında, Rauthsmyri yargıcı Jon Reykdalin epey bilgi toplamıştır. Yargıç buradaki muhtelif doğaüstü olaylara şahit olmuş, daha sonra bunları ünlü “Albogastathir Şeytanının Hikâyesi”nde ayrıntılı olarak anlatmıştır. Kış ortasından başlayarak, Beyaz Pazar’dan1 çok sonralara dek konutta bir hayaletin yüksek sesle şarkılar söylediği duyulur, yöre sakinleri kaçacak delik ararlarmış; hayalet iki kez Yargıç’ın kulağına adını fısıldamış, ama sorulan bütün sorulara “tuhaf Latince dizeler ve müstehcen laflarla” karşılık vermiş.

Vadideki bu yalnız konut üzerine anlatılan pek çok öyküden kuşkusuz en ilginci, Yargıç Jon’dan çok önceleri yaşandığı söylenen bir olaydır. Geçmiş yüzyılların atlarının çiğnediği, üstünü çoktan otlar bürümüş yolların yamaçlarından akan derelere yolu düşenler için ya da vadiden geçerken sazlıkların üstünde yükselen tepedeki kalıntıyı ziyaret edenler için bu öyküyü hatırlatmakta yarar var.

Başpiskopos Gudbrandur’un görev süresinin sonlarından daha geç olmayan bir tarihte, bir karı koca Kırların Albogastathiri’ni çiftlik evi olarak kullanmaya başlamış. Kayıtlarda kocanın adına rastlanmıyor, ama karısının adı Gunnvor ya da Gudvor imiş, güçlü bir tabiata sahip olan bu kadın gizli bilimler hakkında epey bilgi sahibiymiş, istediği zaman başka biçimler alabilirmiş. Pısırık ve biçare bir adam olduğu anlaşılan kocasının onun sözünden çıkmadığı, kendini tümüyle ona teslim ettiği söyleniyor.

Hayvancılıktan fazla bir şey kazanmıyorlarmış, yanlarında çok az işçi çalıştırırlarmış. Efsaneye göre kadın, yoksulluk içinde yaşadıkları ve çok çocukları olduğu için, kocasını bebeklerini alıp ıssız bir yere götürmeye ve orada ölüme terk etmeye zorlarmış. Adam çocuklardan bazılarını dağdaki düz kayaların altına bırakmış; bugün bile, ilkbaharın ilk günlerinde buzlar çözülürken, bu çocukların çığlıkları işitilir. Diğer çocuklarına taş bağlayıp, gölün derinliklerine atmış; bu çocukların inlemeleri de kış ortasında ay ışığında, özellikle fırtınadan önce ya da ayaz çıktığında duyulur.

Yıllar geçip de Gunnvor yaşlandıkça, insan kanı içmek, insan iliği emmek için önüne geçilmez bir arzu duymaya başlamış. Susuzluğunu gidermek için sağ kalan çocuklarının kanını bile içtiği söylenir. Evin arkasında büyü yapmak amacıyla kullandığı bir çardak varmış; sonbahar akşamlarında burada ateş yakar, çıkan dumanların arasından Kolumkilli’ye ağıtlar yakarmış. Kocası uzak diyarlara kaçıp onun kötülüklerini anlatmaya karar vermiş, ama Gunnvor kocasının izini sürmüş, Rauthsmyri’nin tepesinde yakalamış, taşlayarak öldürmüş ve cesedini parçalara ayırmış. Sonra kemiklerini çardağına taşımış, ama etini ve iç organlarını kuzgunlara yem etmiş; bölge halkına da kocasının kaçan koyunlarını ararken dağlarda kaybolduğunu söylemiş.

O günden sonra Gunnvor’un işleri düzelmiş, zenginleşmeye başlamış. Herkes bunu Kolumkilli’yle yaptığı şeytani anlaşmaya yormuş. Kısa süre sonra Gunnvor sağlıklı ve güçlü atlara sahip olmuş.

O günlerde bölgede yolculuk edenlerin sayısı oldukça fazlaymış; yazın insanlar Jokull’da balık tutmaya gider, ilkbaharda uzak yörelerden gelenler balık satın almak için Jokull’un yolunu tutarlarmış. Bir süre sonra, Gunnvor’un atları çoğaldıkça, bu yolculara kötülük yaptığı yolunda söylentiler yayılmış. Gunnvor o günlerde âdet olduğu üzere düzenli olarak kiliseye gidiyormuş, ama kayıtlara göre Beyaz Pazar gününde, kilisedeki törenden sonra, hava açık olsa bile güneşi göremezmiş.

Bu arada Gunnvor’un kocasının akıbeti hakkında dedikodular alıp yürümüş; kadının bazı erkekleri değerli eşyalarını çalmak, bazılarını da kanlarını içip iliklerini emmek için öldürdüğü, dağlarda at üstünde kovaladığı söyleniyormuş. Vadide, Gunnvor’un evinin biraz güneyinde, Igulvatn denen, bugün de aynı adla anılan, suları pis, durgun bir göl vardır. Gunnvor kurbanlarını gece yarısı öldürür ve şöyle bir yöntem kullanırmış: Onlara uykularında kısa bir kılıçla saldırır, boğazlarını kesip kanlarını içer, vücutlarını parçaladıktan sonra kemiklerini eğlence için kendine ve Kolumkilli iblisine ayırırmış. Kimi kurbanlarını kırlarda kovalar, boyunlarına inen kılıcı havada şimşek gibi çakarmış. Güç bakımından erkeklerden aşağı değilmiş, ayrıca Şeytan da onun yanındaymış. Tepelerde, özellikle Yule taraflarında, akıttığı kanların pıhtıları bugün de görülebilir. Kurbanlarının cesetlerini vadiden aşağı taşır, ayaklarına taş bağlayıp göle atarmış. Atlarını, paralarını, değerli eşyalarını, giysilerini çalarmış. Çocuklarının hepsi geri zekâlıymış; evin üstünden köpekler gibi havlar, budalalar gibi çömelip önlerinden geçeni ısırırlarmış, çünkü İblis onları basiretten mahrum bırakmış, dillerini bağlamış. Yüksek tepelerde, kırların her yanındaki evlerde bugün bile şu ninni söylenir:

Gunnvor’un konuğunun
Bir kısrağı vardı
Gunnvor kılıcıyla konuğun kalbini deşti
Ninni yavrum ninni

Kılıç kan kızıla kesti
Ninni yavrum ninni
Gunnvor’un konuğunun
Ne şans yanındaydı ne de Tanrı
Gunnvor kemiklerimi deşti
Ninni yavrum ninni

Kılıç kan kızıla kesti
Ninni yavrum ninni
Gunnvor beni çağırsa

Şöyle derdi:
Kemik ve kızıl kan, kemik ve kızıl kan
Geçti yavrum geçti,
Kanlar sel gibi akıp gitti
Ninni yavrum ninni

…