Birazoku

Hukukun bir doğası veya asli nitelikleri var mıdır? Hukuk kavramı olmadan hukuk düşünülebilir mi? Hukuk kavramına sahip olmayan bir toplumda hukuk var olabilir mi? Hukuk teorileri zorunlu olarak yerel midir? Hukuk teorisi hukuk pratiğinin bir parçası mıdır?

Çağdaş hukuk felsefesinin en önemli isimlerinden Joseph Raz, bu kitapta, hukukun doğasına ilişkin bir soruşturmaya girişiyor. Otorite, ahlakilik ve yorum bağlamında özgün yanıtlar sunmakla beraber, hukuk felsefecileri H.L.A. Hart ve Ronald Dworkin’in öğretilerini de kuşatan bir tartışma yürütüyor.

En temeline bakılacak olursa hukuk felsefesi, hukukun doğası ile hukuki kurum ve pratiklerin temel özellikleri hakkında bir soruşturmadır. Bu açıdan bu kitap, hukuk felsefesine ve alandaki çağdaş tartışmalara dair özgün bir bakış sunmaktadır.

İçindekiler
1
Giriş 11
Birinci Kısım
Metodolojik Sorunlar 29
2
Bir Hukuk Teorisi Mümkün mü? 29
1. Esas ve Kavram 31
2. Hukuk Doğasını Değiştirebilir mi? 39
3. Hukukun Asli Nitelikleri Var mıdır? 42
4. Yerel mi Evrensel mi? 48
5. Hukuk Kavramı Olmadan Hukuk Olabilir mi? 55
6. Yabancı Kültürleri Anlamanın İmkânsız Olduğu İddiası
Üzerine
62
3
Hukuk Teorisinin Mahiyeti Hakkındaki İki Görüş:
Kısmi Bir Mukayese
70
1. Hukuk Felsefesinin Hizmetindeki Dil Felsefesi 73
2. Hukukun Doğası Sorunu, ‘Hukuk’un Anlamı Sorunu
mudur?
78
3. Semantik İğne 86
4. Kriterci Açıklamalar ve Bireyselciliğin Reddi 91
5. Kriterci Açıklamaların Kompleksliği ve Transparan
Olmayışı
97
6. Hukuk ve Teorisi 110
7. Sonuç 123
İkinci Kısım
Hukuk ve Ahlakilik 126
4
Hukukun Doğası Üzerine 126
1. Otorite ve Cemaat 126
2. Otorite ve Yorum 147
5
Ahlakilik ve Hukukun Doğası 171
1. Zorunlu Bağlantı Ölçütü 171
2. Zorunlu İtaat Yükümlülüğü 175
3. Hukukun Sistemik Ahlaki Nitelikleri 184
4. Sonuç 190
Dizin 194

1
Giriş

Genel hukuk teorileri, hukukun barındırdığı çok sayıdaki ikiliğin hakkını vermeye çabalar. Hukuk daha pek çok ikiliğin yanında güç ile ahlakı, istikrar ile değişimi, sistemik veya doktrinel tutarlılık ile tekil davalara karşı hakkaniyet temelli duyarlılığı yan yana getirir. Bu ikilikler bir değil, iki katmanlı bir açıklama külfeti yaratır. Evvela hukuk teorisinde yaygın kullanımı olan kavramlar, bu ikilikler ile söz konusu ikiliklerin beraberinde getirdiği, hukuk anlayışımızdaki çatışma ve gerilimleri açıklama görevini yerine getirmek için yeterli midirler? İkincileyin; hukuki faaliyetler kendi mahiyetlerinin farkında olduğu ölçüde, söz konusu ikilikler bu faaliyetleri ve hukuku nasıl etkiler? Bu ikinci sorunun özel bir yönü, bazı aşikâr çatışmaların (özellikle de hukuk içerisinde güç ile ahlak ilişkisinin) ahlaki öneme sahip olmasından kaynaklanır. Hukuk teorileri kendi içinde ikiye ayrılır: Bir kısmı, hukukun mahiyeti itibarıyla ahlak ve güç ikiliğini başarılı bir şekilde uzlaştırdığını, diğer bir kısmı da, hukukun bunu yapmadaki başarısının olumsal olduğunu ve meselenin, hukuku tartışma konusu edilen toplumların siyasi gerçekliklerine dayandığını düşünür. İkinci eğilime mensup birisi olarak, hukukun, gücü kullanmasının ahlaki standartlara tabi olduğunu kabullenmesinin ve güç ile ahlakı uzlaştırma iddiasında bulunmasının hukuk bakımından esasa ilişkin bir husus olduğunu savunmuştum. Hukukun kendi iddialarını yerine getirebilmiş olması şart değildir.

Neyse ki, 1994’ten beri hukuk felsefesi alanında yayımladığım neredeyse her şey ile daha önce yayımlanmamış bir makaleyi ihtiva eden müteakip bölümler, yukarıdaki paragrafı açıklamakta.1 Kitaptaki makaleler, hukukun genel mahiyetine dair bir izahın pek çok unsurunu barındırıyor, böylelikle de konu hakkında daha önce yazdıklarımı geliştirerek tamamlıyor. Fakat bu makaleler eski yazılarımın yerine geçmiyorlar. Daha önce sunduğum izahın bazı kısımlarıyla bu kitapta hiç ilgilenilmiyor, bazı kısımlar ise başka yerlerde çok daha ayrıntılı bir şekilde ele alındı. Bu giriş yazısında, burada ele alınan meselelerin neden hukuk teorisi bakımından merkezî konumda bulunduğunu açıklayacağım. Açıklamama, hukuku bazı standartlara tabi tutmanın onun doğasının bir parçasını oluşturduğu şeklindeki yukarıda değindiğim ihtilaflı hususu dile getirerek başladım.

Hukuk teorilerinin bir özelliği (ki daha başka alanların yanında eylem, ahlakilik ve normatif siyaset hakkındaki felsefi izahat için de geçerlidir), mükemmel olmamakla birlikte, bir tür kendini anlama vasıtasıyla şekillendirilmiş faaliyetlerle, tutumlarla, kurumlarla ve bağlantılı olgularla ilgilenmeleridir. Basitçe söyleyecek olursak, bu, yargıçların hukuken bağlayıcı hüküm gücünde kararlar veren insanlardan ibaret olmadığı anlamına gelir. Yargıçların hukuken bağlayıcı kararlar vermesinin bir sebebi, bu kararları bağlayıcı olmalarını kastederek vermeleridir. Parlamento üyesi, ilan etmek suretiyle yasa yapan insan anlamına gelmez. Sadece bağlayıcı kurallar oluşturma kastıyla eylemde bulundukları takdirde yasa yapmış olurlar. Aynısı, hukuki alandaki diğer yetkililer ordusu için de geçerlidir: Eylemleri, ancak bağlayıcı olmayı kastettikleri takdirde hukuki sonuç doğurur. Gerçekten de gündelik hayattaki olağan pek çok hukuki muamele, buna dâhil olmuş insanların, muamelenin uygun normatif sonuçlarının doğmasını istemeleri hâlinde hukuki sonuç doğurur: Evlenenler, evliliğin geçerli olması hususunda anlaşmadıkça, evlilik hukuken geçerli olmayacaktır; vasiyetnameler, vasiyet edenler bu belgelerin ölümlerinden sonra mal varlıklarının paylaştırılma şeklini belirlemesini kastetmediği müddetçe hukuken geçerli olmayacaktır vb. Bir hukuk teorisi, hukuki eylemlerdeki kavramları teşhis edip…