Birazoku

Hukuki akıl yürütme nasıl işler? Yorum hukuk pratiğinin neden merkezindedir? Hukuk ve ahlak arasındaki sınırı nereye çizmeliyiz? Yorumun hukuk pratiğindeki önemi nedir? Yorumda otoritenin rolü nedir?

Çağdaş hukuk felsefesinin en önemli isimlerinden Joseph Raz bu kitapta, otorite, ahlak ve yorum kavramı temelinde hukuk teorisini ortaya koyuyor. Hukuk teorisinin mahiyeti, otoriteye dair hizmet anlayışı, hukuki yorumun anlamı, hukuki akıl yürütmenin işlevi eserde tartışılan temel konulardan.

“Hukuk nedir?” sorusu, “Hukuk nasıl yorumlanmalı?” sorusuyla iç içe geçmiş hâldedir. Bu açıdan eser, okura hukukun doğasına ilişkin farklı perspektifler sunmaktadır.

İçindekiler
Birinci Kısım
Hukuk ve Otorite
1
Kurallar Vasıtasıyla Akıl Yürütmek 13
2
Hukukun Ahlakı Kapsaması 36
1. Yargıçlar da İnsandır 37
2. ‘Kapsama’ Denilen Şeyin Yarattığı Bilmeceler 46
3. Kapsayıcı Pozitivizm ve Hukukun Sınırları 58
3
Otorite Sorunu: Otoriteye Dair Hizmet Anlayışına
Yeniden Bakış
64
1. Bazı Metodolojik Gözlemler 65
2. Ana Hatlarıyla Hizmet Anlayışı 75
3. Hizmet Anlayışının Ayrıntılandırılması ve İncelikle Hâle
Getirilmesi
85
4. Ehliyete İlişkin İtiraz 101
5. Rıza 108
6. Kolektif Kimlikler 112
İkinci Kısım
Yorum 117
4
Neden Yorum? 117
5
Bulup Çıkarmadan Yorumlamak 140
1. Anlam Düzeyleri 141
2. Niyetten İfade Etmeye 142
3. Kültürel Nesneler Olarak Sanat Eserleri 147
4. Sanat ve Edebiyatta Temel Anlam 153
5. Keşif Olarak Yorum 157
6. Yenilikçi Yorum 160
7. Yorumun İstikrarsızlığı 165
8. Bulup Çıkarmanın Reddi 168
6
Yorumda Niyet 171
1. Yorumun Bazı Genel Özellikleri 172
2. Niyet 181
3. Yorum ve Meşrulaştırma 198
4. Otorite Sahibinin Niyeti Tezinin Sınırları 203
7
Yorum: Çoğulculuk ve Yenilikçilik 216
1. Bazı Temel Özellikler 218
2. Çoğulculuk ve Yenilikçilik Muammaları 220
3. Yorumun Nesneleri: Kültürel İyiler 224
4. Göreli Kaçınılmazlık Argümanı 226
5. Sosyale Bağlılık Argümanı 231
6. Neden Yorum Yapılır? 234
7. Otoritenin Rolü 241
8. Yorumun Sınırları 244
9. Nasıl Yorumlamalı? 245
8
Anayasaların Otoritesi ve Yorumu: Başlangıç
Mahiyetinde Düşünceler
246
1. Ne Türden Bir Anayasa? 246
2. Anayasaların Otoritesi 253
3. Anayasaların Yorumlanması 284
Ek
9 309
Hukukun Özerkliği ve Kamusal Pratik Sebepler
Hakkında Postema: Eleştirel Bir Yorum
309
1. Özerklik Tezi 310
2. İş Birliği Argümanı (‘Jenerik Argüman’) 322
3. Kaynaklar Tezi Hakkında Postema 329
4. Zapt Etme Tezi Hakında Postema 333
Dizin 342

Birinci Kısım
Hukuk ve Otorite

1
Kurallar Vasıtasıyla Akıl Yürütmek

Hukuki akıl yürütmenin özel olan yanı nedir? Hangi açıdan ayrıksıdır? Tıptaki, mühendislikteki, fizikteki veya gündelik hayattaki akıl yürütmeden nasıl farklılaşır? Pek iddialı olanlarından gayet ılımlı olanlarına dek pek çok cevap var. İddialı cevap, özel ve ayrık bir hukuk mantığının veya akıl yürütmesinin hukuki yollarının, hukuku diğer disiplinlerden ayrı bir yere koyan akıl yürütme tarzlarının olduğunu savunur. Bunun karşısında ılımlı cevaplar yer alır. Bunlara göre hukuki akıl yürütme söz konusu olduğunda özel hiçbir husus bulunmamaktadır, akıl yürütme tarzı bütün disiplinlerde aynıdır. Ilımlı cevapları verenler, hukukun yalnızca içeriğinin diğer soruşturma alanlarından farklılaştığını, akıl yürütme tarzının ise bütün bu soruşturma sahaları için müşterek olduğunu savunurlar.

Bir miktar kinik bir mizaca sahip olanlar, iddialı görüşün avukatlar arasındaki yaygınlığına şaşırmayacaktır. Her şeyden önce, hukuk ne kadar özel olursa, pek çok ülkede hukuka sadece zenginlerin erişmesine sebep olan o yüksek ücretler de o kadar haklı olacaktır. Ne var ki, bu tip sosyolojik bir tefekküre dalmayacağız burada. Akıl yürütmenin özel hukuki tarzının varlığından veya yokluğundan kim kazanç sahibi olursa olsun veya kim kayba uğrarsa uğrasın, burada ele alacağımız yegâne soru, bu tip ayrık akıl yürütme tarzlarının olup olmadığıdır. Bekleneceği üzere, rakip görüşlerin her birinin tutunduğu bazı hakikatler var. Ilımlılar lehine dile getirilmesi gereken en önemli husus, mantığın özünün belli bir alana özgü olmadığı ve olamayacağıdır. Bu hususu kanıtlamaya yarayacak pek çok argüman bulunuyor. Ben de bunlardan sadece birine bakacağım. Çıkarım kuralları, ne anlam kurallarından ne de kavramlara ve önermelere içerik atfetmenin kurallarından bağımsızdır. Bilakis, terimlerin anlamlarını ve kavramların içeriklerini belirleyen faktörlerin bir parçasını teşkil ederler. Kavramların içeriği, kısmen, onlar için geçerli olan çıkarım ilişkilerince belirlenir. “A yeşildir”, “A renklidir”i zorunlu kılar. Bu, ‘renkli’nin ve ‘yeşil’in anlamını belirleyen şeyin bir parçasıdır. Dolayısıyla, mesela eğer hukuk, ahlak, fizik ve tıbbın her biri farklı mantık kurallarına tabiyseler, o takdirde ya ayrı bir terminoloji kullanıyorlardır yahut da aynı terimleri farklı anlamlarda kullanıyorlardır. Esasında bazı terimler belli alanlara has olsa da (ör. ‘kuarklar’, ‘tüzel kişilik perdesinin kaldırılması’) bütün alanlarda aynı dili kullanırız, dolayısıyla aynı kelimelerin doktorlar, hukukçular, biletçiler, muhasebeciler vs. tarafından kullanıldığında farklı anlamları olacağını söylemek saçma olur.

Bununla birlikte, akıl yürütmenin bütün tarzları mantığın özüne dâhil değildir. Mantığın özü haricindekilere baktığımızda, alanlar arasında bazı farklılıklar olabileceğini düşünmek daha makul olacaktır. Sıklıkla ‘endüktif akıl yürütme’ denilen şeyin büyük kısmı, belli bir alanla sınırlanmış deneyime veya belli bir alanla sınırlanmış olasılıklara dayanan kurallar yığınına uyulmasından mürekkeptir. Muhtemelen alana özel akıl yürütme tarzları bulunmaktadır ve bunlar dedüktif olmayan ispat kuralları içermektedir. Hukuk, hayatın bütün yönleri bakımından caridir. Dolayısıyla hukuki argümanlar düşünce alanlarının hepsinden akıl yürütme tarzını bünyesinde barındırır. Fakat bunlara ilavede de bulunabilirler. Hukuk düşüncesine has bazı ilave akıl yürütme tarzları olabilir.

Doğası itibarıyla hukuk, hukuki akıl yürütmenin karakterini ciddi ölçüde etkileyen özellikleri haizdir. Aklımda şu üç tanesi var: Her ülkenin hukuku bir hukuk sistemi teşkil eder; …