Birazoku

MÖ VII. yüzyılda yaşadığı sanılan Sappho, bireysel duyarlığın belki de ilk önemli şairidir. Ünlü İtalyan şair Salvatore Quasimodo, Sappho’dan söz ederken, “Kendisiyle ilgili her şeyi, hem iç titreşimlerini hem de bitip tükenmeyen aşk uğraşının kahramanlarını bize açıklamıştır,” diyor. Quasimodo’ya göre, “bir ten ve ruh öyküsü”nü anlatır onun dizeleri: “Hiç uyarmadan // Kasırga nasıl sökerse / meşeleri kökünden / öyle sarsıyor yüreğimi aşk.”Sappho’nun şiirleri zaman içinde, özellikle de tutucu çevrelerce erotik bulunduğu için korunamamış; ancak kimi parçalar kalmış geriye. XIX. yüzyıl sonunda bulunan papirüs yazmalarla birlikte Sappho şiirleri bugünkü sayısına ulaşmış. En azından 2.500 yıl öncesinin bu mücevher dizelerini Cevat Çapan’ın benzersiz çevirisiyle sunuyoruz.

İçindekiler
Sappho’nun bin kulaklı geceye anlattıkları / Cevat Çapan … 13
1 Söyleyin herkese …………………………………………………. 17
2 Biz tadını çıkaracağız …………………………………………… 18
3 Durup yatağımın başında ……………………………………… 19
4 Sordum kendime ………………………………………………… 20
5 Dedim ki …………………………………………………………… 21
6 Doğru ……………………………………………………………….. 22
7 Öğle üzeri ………………………………………………………….. 23
8 Aldım elime lirimi ………………………………………………. 24
9 Sadece ………………………………………………………………. 25
10 O ikindi …………………………………………………………….. 26
11 Türkülerini duyuyorduk ……………………………………….. 27
12 Ne yapsam boş …………………………………………………… 28
13 Dedikodu yapıyor herkes ……………………………………… 29
14 Sessizlik içindeydi gökler ……………………………………… 30
15 Eros’u gördüğümde …………………………………………….. 31
16 Sen akşamın çobanısın …………………………………………. 32
17 Uyu, yavrum ………………………………………………………. 33
18 Şapşal da olsa ……………………………………………………… 34
19 Yarın …………………………………………………………………. 35
20 Şu yazıtla yükledik ………………………………………………. 36
21 Kıbrıslı, düşümde ………………………………………………… 37
22 İlkyazın alacakaranlığında …………………………………….. 38
23 Ve gidip geliyor …………………………………………………… 39
24 Ürkerek görkeminden ………………………………………….. 40
25 Gelin siz de ………………………………………………………… 41
26 Akşam yıldızı ……………………………………………………… 42
27 Ey ince, tatlı gelin ……………………………………………….. 43
28 Onun adına ………………………………………………………… 44
29 Ey Hymen! Düğün Tanrısı! …………………………………… 45
30 Sağlığına içiyoruz ………………………………………………… 46
31 Gelin Türküsü I ………………………………………………….. 47
32 Gelin Türküsü II …………………………………………………. 48
33 Kapı kilitlendi üzerlerine, ah! ………………………………… 49
34 Kızlığa Ağıt ………………………………………………………… 50
35 Gecelerin Ecesi …………………………………………………… 51
36 Neden ağlıyorum? ………………………………………………. 52
37 Neresi biliyorsunuz: öyleyse ………………………………….. 53
38 Aphrodite’ye Yakarış ……………………………………………. 54
39 Bir yiğitten daha üstün o erkek ……………………………… 55
40 Evet, Atthis, inan ………………………………………………… 56
41 Sardes’li bir askerin karısına ………………………………….. 57
42 Bir satır olsun almadım ondan ………………………………. 58
43 Sen değil miydin, Atthis ……………………………………….. 59
44 Hiç uyarmadan …………………………………………………… 61
45 Geleceksen ………………………………………………………… 62
46 Sağ ol, sevdiğim ………………………………………………….. 63
47 Öyle mutluyum ki ………………………………………………. 64
48 Şimdi anlıyorum neden ………………………………………… 65
49 Ne güzel giyinmişti ……………………………………………… 66
50 Atthis, seni …………………………………………………………. 67
51 Göneniyordum seninle ………………………………………… 68
52 Bütün olanlardan sonra ………………………………………… 69
53 Dayanılmaz ……………………………………………………….. 70
54 Seni yitirmek korkusuyla ……………………………………… 71
55 Belli artık …………………………………………………………… 72
56 Gece demeden, gündüz demeden ………………………….. 73
57 Bak, diyeceksin …………………………………………………… 74
58 De bana …………………………………………………………….. 75
59 Sappho, yeter! dedim …………………………………………… 76
60 Belki de unutursun sen ………………………………………… 77
61 İşliyor içime acı …………………………………………………… 78
62 Bülbül ……………………………………………………………….. 79
63 Kıbrıslı ………………………………………………………………. 80
64 Bu gece ……………………………………………………………… 81
65 Peitho ……………………………………………………………….. 82
66 Ey altın taçlı Aphrodite ………………………………………… 83
67 Bu yaşımda ………………………………………………………… 84
68 O zamanlar başkaydı …………………………………………… 85
69 Bir o yana bir bu yana ………………………………………….. 86
70 Tatlı dostlarım benim …………………………………………… 87
71 Yalvarırım ………………………………………………………….. 88
72 Elbet seviyorum seni ……………………………………………. 89
73 Anladık ……………………………………………………………… 90
74 Duydum ki Andromeda ……………………………………….. 91
75 Eh! ……………………………………………………………………. 92
76 Bir öfke kasırgası …………………………………………………. 93
77 Ne garip! …………………………………………………………… 94
78 Bir yıldız gibi ……………………………………………………. 95
79 İnan, Gorgo ……………………………………………………… 96
80 Kıbrıslı, beni seviyorsan ……………………………………… 97
81 Gorgo’ya selam …………………………………………………. 98
82 Zengin de olsan ………………………………………………… 99
83 Niye giyeyim diye sorma, Kleis ………………………….. 100
84 Yalınayak dolaşma …………………………………………… 101
85 Su sızmazmış aralarından ………………………………….. 102
86 Yaşadıkça anlıyoruz …………………………………………. 103
87 Şu kadarını biliyoruz ……………………………………….. 104
88 Ne dersen de ………………………………………………….. 105
89 Savaşçı tanrı ……………………………………………………. 106
90 Sürgünde olanlara gelince …………………………………. 107
91 Balıkçı Pelago’nun anısına …………………………………. 108
92 Hatırlıyor musun …………………………………………….. 109
93 Bana iyi davran, Gongyla ………………………………….. 110
94 Bir zaman ………………………………………………………. 111
95 Yorulduklarında ………………………………………………. 112
96 Tanrılar korusun seni ……………………………………….. 113
97 Kaç kez ………………………………………………………….. 114
98 Esin Perilerine …………………………………………………. 115
99 Söylemem gerekir mi, Kleis ………………………………. 116
100 Yakındığım yok ……………………………………………….. 117
Şiirlerde sözü geçen özel adlar …………………………………. 119

Sappho’nun bin kulaklı geceye
anlattıkları

Şiir türlerinin geçirdiği evrime bakacak olursak, lirik şiirin epik şiirden sonra MÖ VII. yüzyılda Lesbos Adası’nda ortaya çıktığını görürüz. Bireyin duygularını ve düşüncelerini dile getiren bir tür olan lirik şiir lir eşliğinde söylendiği için bu adla anılagelmiştir. Bu türün ilk önemli şairleri arasında ise Sappho’nun özel bir yeri vardır. Çağdaşları arasında Alkaios ve Arkhilokhos gibi okurlarına kolayca ulaşabilmiş bir şair olduğu bilinir. Bizim Midilli dediğimiz Lesbos’un Mitilini şehrinde doğmuş. MÖ 610-580 yılları arasında yaşadığı sanılan Sappho’nun hayatı hakkında kesin bilgilere sahip değiliz. Ancak Sappho’yla ilgili çeşitli söylentilere bakılırsa, bu ufak tefek esmer kadın Andros Adası’ndan Kerkolas adlı zengin bir tüccarla evlenmiş. Kleis adlı bir kızı olmuş. Önemli bir aileden geldiği ve siyasal etkinliği olan bu ailenin Mirsilos ve Pittakos adlı tiranlar zamanında Pirha ve Siracusa’ya sürgüne gönderildiği biliniyor. Daha inanılır söylentilere göre de Sappho, Lesbos’ta bir kız okulunun yöneticiliğini yapmış ve bu okulda aşk tanrıçası Aphrodite inancının ilkelerini ve kurallarını evlenme çağına gelen kızlara öğretmiş. Şiirlerinde hep kişisel temaları işleyen Sappho’nun öğrencilerinden esinlendiği, onlar için düğün türküleri yazdığı gibi, kendisini unutanlara sitem eden şiirler yazdığı da biliniyor. Bu arada kendisi gibi şiir yazan ya da kız öğrenci gruplarına önderlik eden rakiplerine karşı yergi şiirleri de yazmıştır. Genç kızlar için yazdığı şiirlerde sevecenlikten cinsel tutkuya kadar değişik duyguları dile getiren Sappho özellikle bu ikinci tür temalar yüzünden Hıristiyanlığın yayıldığı dönemlerde ahlaka aykırı bir şair sayılmış ve şiirleri yasaklanmıştır. Oysa yaşadığı dönemde ve daha sonraki dördüncü ve üçüncü yüzyıllarda eski Yunan kültürünün yaygın olduğu yerlerde ona büyük hayranlık duyanlar Sappho’yu “onuncu esin perisi” olarak adlandırmışlardır. MÖ III. ve II. yüzyıllarda İskenderiyeli bilginler onun bilinen bütün şiirlerini dokuz lirik bir de ağıt kitabında bir araya getirmişler. Ama zaman içinde, özellikle de Hıristiyan kilisesinin bu şiirlerdeki erotik öğeleri onaylamaması yüzünden, Sappho’nun şiirleri korunamamış, ancak başka yazarların onun şiirlerinden yaptıkları alıntı parçaları kalmıştır. 1898’den sonra bulunan papirüs yazmalarındaki şiirlerle elimizdeki şiirlerin sayısı daha da arttı. Ne var ki Sappho’nun 28 dizelik “Aphrodite’ye Yakarış” şiiri dışında eksiksiz hiçbir şiiri günümüze ulaşmış değil. Buna karşın kalan eksik dizeler bile onun yaratıcı gücü konusunda klasik filologlara yeterince kaynaklık etmiş. Catullus gibi büyük şairler onu örnek alarak unutulmaz şiirler yazmışlar. Sappho’yla ilgili söylentilerden biri de onun Phaon adlı bir denizciye âşık olduğu ve ondan yüz bulamadığı için kendini Leukadia kayalıklarından denize attığı hikâyesidir. Ancak ne bu konu ne de Sappho ve Phaon’la ilgili Atina’da “orta komedya” döneminde yazılan oyunlarda anlatılanlar doğrulanmıştır. Denebilir ki, klasik Yunan şiirinin epik türdeki en önemli temsilcisi nasıl Homeros idiyse, lirik şiir türünün de en büyük temsilcisi Sappho’ydu. Onun yazdığı aşk şiirleri tarihin en saygın eleştirmenlerince ancak Catullus’un şiirleri ve Dante’nin Yeni Hayatı’yla aynı düzeyde sayıldı. Onun bireysel duyarlığın ilk sözcüsü olması dışında şiire biçimsel yenilikler getirdiği de unutulmamalı. “Sappho dörtlüğü” adı verilen onun bu kendine özgü şiir biçimi 11 heceli 3 dize ile 5 heceli 1 dizeden oluşur. Daha sonra Latin şairi Catullus da bu kalıbı kullanmıştır. Elinizdeki çeviriler çeşitli dillerdeki baskılar gözden geçirildikten sonra Mary Barnard adlı aynı zamanda klasik filolog olan bu şairin kitabından Türkçeye aktarıldı. Bu çalışma sırasında konunun unutulmaz uzmanlarından Azra Erhat’ın bilgisinden de yararlanıldı. Sappho’nun şiirlerini İtalyancaya çeviren Salvatore Quasimodo kişisel yaşantıyı yalın bir dille anlatan bu şiirleri gizli duyguları açıklayan birer mektuba benzetmişti. Sanırım bu mektuplarda dile getirilen duygular onun adının neden hiç unutulmayacağının en inandırıcı kanıtlarıdır.

CEVAT ÇAPAN

1

Söyleyin herkese

En güzel türküleri
çağıracağım bugün
dostlarım için

2

Biz tadını çıkaracağız

Beğenmeyen varsa
uğursuzluk
eksilmesin başından!

3

Durup yatağımın başında

Yaldızlı çarıklarıyla
birden
uyandırdı beni tan

4

Sordum kendime

Sappho, dedim,
elinden ne vermek gelir
her şeyi olan
Aphrodite gibi birine?

5

Dedim ki

Ak bir keçinin
semiz but kemiğini
yakacağım
sunağında o güzelin

6

Doğru

Beni okşayanı
seviyorum.
Bence

Aşkın da payı var
Güneşin
parıltısında
ve erdeminde

7

Öğle üzeri

Yeryüzü yanarken
Yalım yalım
gökten boşanan ateşle

tiz bir türkü tutturur
ağustosböceği
kanatlarıyla

8

Aldım elime lirimi

Gel, dedim, benim
kutsal deniz kabuğum
konuşan bir çalgı ol

….