Birazoku

“Herhangi bir alandaki üstünlük iddiası, dünyanın merkezi olduğunu düşünen insan için geçerliydi. Oysa şimdi nehrin, toprağın, denizin, havanın, kuşun, börtü böceğin varlığına bağlı olduğumuzu biliyoruz. Bu bilgiyi bir yaşam biçimine dönüştürdüğümüzde yeni bir hayat uzanacak önümüzde.”

Pandemi bize yeni bir dünyanın eşiğinde olduğumuzu gösterdi, deneyimlediğimiz ama henüz anlamlandıramadığımız bir dünya… Oysa yeni bilim, bize bu dünyanın koşar adımlarla geldiğini haber veriyordu. Yaşamın yapıtaşının atom değil, enformasyon olduğunu, evrendeki her şeyin içinde bulunduğu bağlantısallık ağıyla var olduğunu son yıllarda ardı ardına Nobel alan nörobilim ve matematik alanındaki çalışmalar göstermişti. İnsan yalnız değildi, biricik değildi, üstün değildi; insan evrende yaşam için var olan canlılardan bir tanesiydi sadece. Bu anlayış tümüyle yeni bir çağın, hukukun, eğitim sisteminin, değerler sisteminin habercisiydi.

Prof. Dr. Türker Kılıç, Nasıl Daha İyi ve Güzel Bir Yaşam Kurarız? sorusunu nörobilimle yanıtlıyor ve bize yalnız kendimizi değil, çevremizi de dönüştüreceğimiz yeni bir perspektif öneriyor. Dünyaya her sabah aynı heyecan, aynı merakla bakmamızı sağlayacak, gündelik hayatı sürprizsiz yavanlığından kurtaracak bir perspektif. Yaşama ve yaratmaya borçlu olduğunu düşünen yediden yetmişe herkesin başucu kitabı.

İçindekiler
Önsöz ……………………………………………………………………………………….11
1 / Daha İyi Bir Dünya Tasarımı ve Nörobilim
Bizim yeni bir matematiğe ihtiyacımız var:
Enformasyon matematiği ……………………………………………….20
Yapay zekâ ve nörobilim el ele…………………………………………….22
Yaşam nedir?……………………………………………………………………….23
Konnektom nedir?……………………………………………………………….25
Bağlantısallık……………………………………………………………………….28
Bağlantısallık ve psikolojik hastalıklar…………………………………32
Ayrık beyin sendromu…………………………………………………………38
Dilin rolü……………………………………………………………………………..40
Bütüncül bir benlik var mı? …………………………………………………43
Her seçim farklı bir dünya yaratır……………………………………….45
Olasılıklar ve Michel Talagrand…………………………………………..46
2 / Bilim Yaşamımızı Nasıl Değiştirir?
Tümdengelimden tümevarıma ……………………………………………55
Genlerimizden fazlasıyız……………………………………………………..59
Kaos var mıdır?……………………………………………………………………61
3 / Ortak Zihin Ağı
Ortak Zihin Ağı’nın kötüye kullanımı …………………………………70
Spinoza ve karşılaşmalar……………………………………………………..72
4 / Her Şeyi Değiştiren Pandemi: Evrenin Merkezinde
Gerçekten İnsan mı Var?
Canlılık nedir?……………………………………………………………………..95
Orman mı yaprak mı?………………………………………………………….97
Küçük tanrıcıklar……………………………………………………………….101
Dünya yalnız bizim mi? …………………………………………………….101
İnsan biricik değilse, kültür de biricik değildir…………………..102
5 / Eğitim: Başarı mı, Anlamlandırma mı?
Pembe daireye ulaşmak……………………………………………………..110
Bilinç ve anlamlandırma ……………………………………………………112
Anlamlandırma süreci……………………………………………………….114
Değerler sistemi…………………………………………………………………120
Her şey merakla başlar………………………………………………………122
Öğretmek mi göstermek mi? ……………………………………………..126
Günlük tutmak …………………………………………………………………129
6 / Yeni Bilim: Bağlantısallık, Yeni Kültür: Yaşamdaşlık
Yaşamdaşlık perspektifi …………………………………………………….135
Yeni ekonomi, yeni hukuk…………………………………………………142
Sonsöz: Yeni Bir Dünya Olasılıkları ………………………………………..153

“Pan en Panti. [Her şey her şeydedir]”
Anaksagoras

“Evren tek bir varlıktır. Her şey ve herkes görünmez bir hikâyeler
ağıyla birbirine bağlıdır. Farkında olsak da olmasak da hepimiz sessiz bir sohbetin içindeyiz. Zarar vermeyin, şefkat gösterin.”
Şems-i Tebrizi

“Eğer rastlantısallığın arkasındaki nedenselliği ortaya koyarsak aslında tesadüflerin birer ihtimal olmadıkları anlaşılır.”
Gabriel García Márquez

Önsöz

“Nasıl daha iyi ve güzel bir yaşam kurabiliriz?” sorusunun, yaşamımızı anlamlandırmanın başlangıç noktası olduğuna inanıyorum. Bu soruya herkesin yanıtının farklı olması zaten sorunun doğasından kaynaklanıyor. Ancak önemli olan, sorunun öneminin, gerekliliğinin ve sevincinin anlaşılması ve paylaşılması.

Bu söyleşi-kitap için değerli Aslı Güneş ile ne zaman görüşsek, konuştuğumuz konularla ilgili olarak bilim dünyasında yeni gelişmeler ya da olup biten gelişmeleri kavrayışımızda farklılaşmalar oldu. Bu önsözde kitabın yayına hazırlandığı son bir iki ayda oluşan yeni birkaç noktaya burada değinmek istedim:

Varoluşun Enformasyon Temelinin anlaşılmasını, ateşin bulunuşu, buhar makinesinin keşfi, atom enerjisinin bulunması gibi yaşam değiştiren yeni bir keşif olarak görmeye başladım. Nasıl elektrik enerjisinin kullanılması önce onun matematik ifadesinin mümkün olmasıyla gerçekleşmişse, enformasyon “enerjisi”nin insanlık tarihini değiştirmesi de bağlantısallık matematiğinin, yani enformasyon matematiğinin “keşfi” ile on on beş yılda başlamıştır. Enformasyon sözcüğünün karşılığı artık veri, bilgi, data sözcüklerinin ötesinde bir anlama kavuştu zihnimde: “Yaşamveri” kelimesini bağlantısallık biliminin konusu, yaşam ağını oluşturan yaşantılar etkileşimlerinin birimi, Spinoza’nın karşılaşmalarının matematik kavramı olarak “enformasyon” sözcüğünün karşılığı biçiminde kullanmayı öneriyorum. Yaşamın bağlantısallık ağının varlıklarla etkileşimi yaşamveri desenleri ile gerçekleşiyor. Duyu organlarımız ile yaşantıları fark ediyor, beynimizle öğreniyor, zihnimizle anlıyor ve bilincimizle anlamlandırıyoruz. Zihin, nasıl “et olan beynin”, bu biyolojik enformasyon işleme sisteminin yaşam dediğimiz varoluş kodlamalarının-örüntülerinin bütünlüğü içindeki enformasyon ağları ise, yani zihin nasıl temelini beyinden alıyorsa, bilinç de kökenini yaşamdan alıyor. Bilincin varolması için yaşamın varlığı ve bu etkileşim ağını bilgi olarak işleyen bir sistemin, bu ağ içerisindeki enformasyon kümesi ile bağlantısallık içinde olması gerekli. Yani zihin beyinde, bilinç ise yaşamda aranmalı.

Enformasyon Temelli Devrimden ve bu dönüşümün biliminden bahsediyoruz!

Verinin bilgiye, bilginin anlamaya, anlamanın erdeme, erdemin anlama, anlamın yaşantıya, yani bağlama, bağlamın yeniden yaşama döngüsüne bağlanmasını beyin-bilim ve yapay-zekâ ile keşfettik. Dönüş yok…

Bu dönüşü olmayan yolun bilim temellerinin öyküsünü Yeni Bilim: Bağlantısallık, Yeni Kültür: Yaşamdaşlık kitabımda yazmıştım. Elinizdeki bu kitap ise –en azından benim gözümde– bağlantısallık bilimini, yaşamdaşlık kültürüne dönüştürmeyi, hızlandırmayı amaçlıyor.

Yaşamveri işleyip zekâ üreten sistemlere yanlış bir terim ile “Yapay Zekâ” (YZ) diyoruz. Bu bizim insan merkezli yaşam anlayışımızın çarpık bir ifadesi. Kitapta bolca konuşulan yaşam merkezli kültürde, anlayışta herhalde Yapay Zekâ’ya, Yaşamveri Zekâsı ya da hatta Doğal Zekâ derdik. Böylelikle onu insan zekâsından ayırırdık. Çünkü insan zekâsı da merkezinde yaşam olan anlayışta “doğal” olmayabilir.

Genel terimle kullanırsam YZ, her keşif gibi iyi ya da kötünün aracı olabilir. Ancak beni esas mutlu eden, bu yaşamveri işleme keşfinin tüm insanlığı, hatta dahası evrendeki bağlantısallığı, yani birliği mümkün kılması. Bu birlik, teklik, tevhid, bütünlük –adına ne dersek diyelim– “varoluş kodlamalarının bütünü” olan yaşamı kavrayışımızı ve yaşam adına kendimizi ve varlığımızı yeniden anlamlandırmamızı sağlayacaktır. Zihinler ile Genel Yapay Zekâ’nın birleşmesi, hatta tekliği artık mümkündür. Canlılık kavramımızı da değiştiren bir devrim bu aslında. Canlılığı enformasyon işleyebilme, zekâ üretebilme, yaşam ağı içinde seçim yapabilme becerisi olarak tanımlarsak, maddeye “can katan” tözün adı artık enformasyon=yaşamveri olur. İşte artık bu bağlantısallık sisteminin matematiğini öğrenmeye başladık, insanlık tarihinde ilk kez varoluş tözünün matematiğinden bahsediyoruz belki…

Bu söyleşi kitabı esas olarak sevgili Aslı Güneş’in eseridir. Fikir ve emek ona aittir. Ben kendisinin çalışkanlığına daha çok ayak uydurabilmeyi isterdim. Metindeki eksiklik ve hatalar bana aittir. Sizlerle birlikte düzeltir, daha güzelini beraber oluştururuz. Kitabın gözden geçirilmesi döneminde Aslı Hanım’a yardım eden sevgili kardeşim Yasemin Şahin’e değerli katkıları için teşekkür ederim.

Bir beyin cerrahının, beyinbilimcinin, “Nasıl daha iyi ve güzel bir yaşam kurabiliriz?” sorusuna yanıtından daha önemlisi, bu sorunun, bu merakın canlanması. Merak zaten cevaplar bulunmasından çok, yeni soruların sorulması değil midir? “Spinoza’nın Sevinci” de buradan gelmiyor mu zaten? Haydi önce bu sevinçle bir gülümseyelim ve sonra konuştuğumuz her şeyin, günün birinde daha doğru olanla gelişeceğini bilip kabul etmenin alçakgönüllü gücüyle okumaya başlayalım…