Birazoku

Mitolojiyle ilgili genel kitaplardan farklı olarak soru-cevap şeklinde hazırlanmış olan “Mitologya”kitabı, sadece Yunan ve Latin mitologyasının temel niteliklerini ve iç bağlantılarını ortaya koymakla kalmıyor, aynı zamanda Türk edebiyatının mitolojiyle ilişkisini de sergiliyor.

Yine Behçet Necatigil’in hazırladığı “Küçük Mitologya Sözlüğü”ile birbirini tamamlar nitelikteki “Mitologya” kitabı, gerek Yunan ve Latin tanrılarının temel özellikleri ve karşılaştırılmaları, gerek farklı mitologyaların benzerlik ve farklılıkları, gerekse anlamayı ve akılda tutmayı kolaylaştırıcı tematik kategorilendirmelerle mitolojiye ilgi duyan okurlara rehberlik etme işlevini sürdürüyor.

İçindekiler
Bir İki Açıklama • 11
1. Mitos ve mitologya nedir? • 13
2. Yunan ve Latin mitologyasını bilmek niçin gerekli? • 13
3. İlk Türk mitoslarına hangi eserlerde rastlıyoruz? • 14
4. Bu kitapta Türk mitologyasından bahsedilecek mi? • 15
5. Şaman dininin inançlarına, yani Altay Türkleri’ne göre dünya
nasıl yaratılmıştır? • 15
6. İlk Türk destanları nelerdir? • 17
7. Türk mitoslarını, eski destanlarımızın hiç değilse özetlerini toplu
halde nerelerde bulabiliriz? • 17
8. Yunan ve Latin mitologyası ilk defa kimlerin, hangi eserlerinde
yazıya geçti? • 18
9. Homeros ve Hesiodos’un kimlikleri konusunda neler
biliyoruz? • 19
10. Eserlerinde mitologyayı da işlemiş ilk Latin şairleri
kimlerdir? • 20
11. Ya tragedya, komedya şairleri? • 20
12. Roma dininde etkileri olan Latin mitologyası nerede doğdu?
Yunan mitologyası ile Latin mitologyası arasında benzerlik var
mı? • 21
13. Yunan mitologyasına göre dünya, evren nasıl yaratıldı? • 22
14. Yunan ve Latin klasiklerinde ve başka Batı eserlerinde, mitolojik
isimlerden en çok Zeus ve İupiter isimlerine rastlıyoruz;
niçin? • 22
15. Zeus’un öbür iki erkek kardeşi Poseidon ile Hades mitoslara ne
şekilde geçtiler? Görünüşleri, kılıkları nasıldır? • 23
16. Zeus’tan olma tanrılar kimlerdir ve nedir öyküleri,
nitelikleri? • 24
17. Dionysos’u şarap tanrısı biliyoruz, Zeus’un oğulları arasında adı
geçmedi; Zeus’un oğlu değil mi? • 27
18. Peki, ya Herakles? O da Zeus’un oğluydu; Herakles de tanrı değil
mi? • 28
19. Zeus’un kız kardeşi Hera, mitoslarda nasıl bir kadın olarak
geçer? • 29
20. Zeus’un öteki kız kardeşi Hestia, mitoslarda yüceltilir mi;
nasıl? • 30
21. Zeus kızı tanrıçalar kimlerdir ve nedir öyküleri? • 31
22. Zeus’un, ölümlülerden olmuş kızları içinde en ünlüsü hangisidir? • 33
23. Zeus’un ölümlülerden olma oğulları Dionysos ile Herakles’ten
yukarda bahsedildi. Böyle, ölümlülerden, başka oğulları da var
mı Zeus’un? • 34
24. Aşk tanrıçası olduğuna göre Aphrodite, birçok aşklar yaşamıştır;
nasıl aşklardı bunlar? • 35
25. Zeus kızı Aphrodite’nin aşk tanrıçası olduğunu öğrendik. Bu
tanrıçanın yanı sıra Yunanlarda bir de aşk tanrısı var mıydı? • 36
26. Zeus’un karısı Hera’nın çok kıskanç olduğunu öğrendik; çok
mu çapkındı Zeus? • 37
27. Cevaplarda ara sıra “Olymposlu tanrılar” sözü geçiyor; bundan
tanrıların toplu halde Olympos’ta yaşadıkları anlaşılıyor. Belli
bir yer midir ve neresidir Olympos? • 38
28. Başlıca Roma tanrıları kimlerdir? Bu tanrılarla Yunan tanrıları
arasında özleşmeler, kaynaşmalar ne zaman oldu? • 40
29. Tanrıların yemekleri, içkileri nelerdir? • 42
30. 13. sorunun cevabında “ilk tanrıça Gaia ile Uranos’tan, Olympos
tanrıları dışında Titanlar, Hekatonkheirler ve Kykloplar meydana
geldi” denmişti; bunların kimliklerini açıklar mısınız? • 42
31. Yunan mitologyasında soyları ilk tanrılara bağlanan başka devler
de var mı? • 45
32. Homeros’un İlyada’sında anlatılan Troya Savaşı da mitolojik bir
savaş mıdır? Troya, bir hayal-şehir mi? • 45
33. Homeros’taki şekliyle Troya destanı İlyada’da nasıl
özetlenir? • 46
34. İlyada destanında olayların Akhilleus’un kahramanlıkları çevresinde toplandığı anlaşılıyor. Akhilleus’u daha etraflıca tanıtamaz
mısınız? • 47
35. Yunan savaşçılarından bazıları bir tahta at içine gizlenmişler de,
Yunan ordusunun Troya önünden çekildiğini gören Troyalılar atı
şehirden içeri almışlar. Atta saklı savaşçılar da tetikte bekleyen
yoldaşlarına kapıları açmışlar ve Troya bu şekilde zapt edilmiş,
derler. Özette bu efsaneden bahsedilmedi; niçin? • 49
36. Eski Yunanların İlyada destanı gibi, Latinlerin de bir destanı var
mı; varsa nedir konusu? • 50
37. Mitologyada Yeraltı Ülkesi nasıl bir yer, neler var orada? • 50
38. Yeraltı Ülkesi’ne kimler ve hangi suçlar yüzünden sürüldüler?
Cezaları neler oldu? • 53
39. Pan kimdir? • 55
40. Sağlık, hekimlik konusunda Eski Yunan ve Roma inançları, ne
gibi mitosların doğmasına yol açtı? • 56
41. Eski Yunanlar ve Romalılarda, Olympos tanrıları soyundan gelmeyip de soyut kavramların kişileştirilmiş şekilleri olan tanrılar
ya da tanrısal kuvvetler de var mı? • 56
42. Mitologyada Yunan ve Roma tanrıları dışında, ya da, yabancı
tanrıların, uzak ülkelerin de bahsi geçer mi? • 58
43. Homeros destanlarında Eski Yunanların isimleri nedir? • 59
44. Mitologyada adları geçen başlıca Yunan ada ve yarımadaları
hangileridir? • 59
45. Yunan mitologyasında adları geçen ünlü limanların, şehirlerin,
gerçek ya da hayal ülke ve bölgelerin isimleri, bunlarla ilgili
mitoslar nelerdir? • 61
46. Çanakkale ile ilgili mitoslar da vardır herhalde? • 64
47. Mitologyada ünlü denizler, ırmaklar, kaynak ve pınarlar hangileri? • 65
48. Önceki soruda, kaynak ve pınarlardan bahsedilirken Nympheler
sözü geçti; kimlerdir bu Nympheler? • 66
49. Mitologyada ünlü dağlar, tepeler hangileri? • 67
50. Mitologyada adları geçen belli başlı tapınaklar nerelerdeydi? • 69
51. Eski Yunan’da kâhinlik nasıldı? Mitoslarda en ünlü kâhinler,
kâhin kadınlar, gaipten haber veren ve büyücü kadınlar kimlerdir? • 70
52. Yunan mitologyasında tanrıların dünyaya gönderdikleri ilk kadın
kimdir? • 73
53. Yunan mitologyasında Nuh Tufanı’na benzer bir mitos
var mıdır? • 73
54. Yunan mitologyasında en ünlü kral kimdir ve nedir öyküsü? • 74
55. Yunan mitos ve eposlarında öbür ünlü krallar kimlerdir ve nelerdir öyküleri? • 75
56. İthaka Kralı Odysseus kimdir, Homeros’un Odysseia destanının
konusu nedir? • 78
57. Mitoslarda ünlü ikizler kimlerdir ve nelerdir öyküleri? • 79
58. Kral eşlerinin mitoslarda rolleri nedir? Bu kadınların (yani kraliçelerin) en meşhurları hangileri? • 81
59. Kral eşleri arasında Penelope sayılmadı. İthaka Kralı Odysseus’un
karısı değil miydi? • 82
60. Yusuf Kâmil Paşa’nın, Türkçede ilk çeviri roman olan, Tercemei
Telemak adlı kitabının mitologya ile ilgisi nedir? • 83
61. Evlatlarda ana baba sevgisini belirten başka mitoslar, efsaneler
de var mı Eski Yunan dünyasında? • 83
62. Mitologyada sadık dost temasını işleyen öyküler de yer alıyor
mu? • 84
63. Mitoslar, alçak ruhlu, basit insanları da tanıtır mı? • 85
64. Kral oğullarının mitoslardaki öyküleri nelerdir? • 86
65. Kral kızlarının mitoslardaki öyküleri nelerdir? • 91
66. Halktan kimselerin de mitoslarda yeri var mı, ne ölçüde? • 93
67. Kadınların ihanet, hainlik, merak, tecessüs, böbürlenme, kıskançlık ve intikam gibi türlü duygularını dile getiren; bu yüzden
tanrı ya da tanrıçaların gazaplarına uğrayışlarını, yaşamlarının
facialarla sona erdiğini anlatan mitoslar hangileri? • 94
68. Yeraltı Ülkesi’nde ebedi suçluların kimlikleri 38. soruda söylenmişti. Böyle, tanrısal düzeni bozdukları için, tanrıların hışmına
sağken uğrayan erkekler de var mı? • 97
69. Mitologyada hayvana, bitkiye, çiçeğe ve başka şeylere dönüşen
insanlar, periler kimlerdir ve nelerdir öyküleri? • 98
70. Mitologya bir yanıyla savaşlar, çekişmeler olduğuna göre en ünlü
silahlar, kimlerin hangi silahlarıdır? • 101
71. Mitos ve eposlarda başka ünlü eşyalar nelerdir? • 103
72. Damokles’in kılıcı diye bir söz vardır; Damokles de bir mitos
kahramanı mı? • 103
73. Mitoslarda hayvanların da yeri var mı, ne dereceye kadar? Hangi
hayvanların öyküleri mitoslara geçmiştir? • 104
74. İnsanların hayvana dönüştüklerini gördük (soru 69), hayvanların da insana dönüşmesi var mı mitologyada? • 105
75. Hayvanlardan insana, insanlardan hayvana dönüşmeler oluyor;
mitologyada yarı insan, yarı hayvan yaratıklar da vardır şu halde? • 105
76. Bazı Eski Yunan vazolarında atla insan karışımı yaratıklar görülüyor; onların adları nedir? • 106
77. Kentaurların savaştıkları Lapithler kimler? • 107
78. Mitoslarda hangi çalgılar var; bu çalgılarla söylenen şarkılara ne
gibi isimler verilirdi? • 108
79. Ünlü şarkıcılar, ozanlar var mı mitoslarda? • 109
80. Musalar kimlerdir; şarkı ile, çalgı ile ilgileri nedir? • 110
81. Eski Yunanların, Romalıların tanrılar, tanrıçalar için düzenledikleri şenlikler, törenler var mıydı; nelerdi bunlar? • 111
82. Orphik nedir, Mysteria nedir? • 115
83. Epos ve mitosların Akhilleus, Herakles gibi ünlü kahramanlarını
tanıdık. Başka yiğit savaşçılar yok mu? • 117
84. Mitosların şanlı, ünlü savaşçıları yanında fedakâr, sessiz delikanlıları da vardır herhalde? • 119
85. Erkeklerle birlikte ya da onlara karşı çarpışan savaşçı kadınlar
da var mı, kimler? • 119
86. Mitoslarda, Troya Savaşı gibi büyük savaşlar dışında, küçük
ölçüde toplu seferleri anlatanlar da var mı; hangileri? • 120
87. Eski Yunanlar ve Romalılarda bitkiler, bağlar bahçeler, toprağın
yeşermesi, bahar üzerine mitik ne gibi inançlar vardır? • 122
88. Çiftçiliğin, tarımın başlangıcını, uygarlığa doğru ilerleme aşamalarını anlatan mitoslardan en ünlüleri hangileridir? • 123
89. Mitologyada uçmayı deneyen ilk adam kimdir ve nedir
öyküsü? • 124
90. Yunan mitoslarında Tevrat’taki Samson ve Dalila efsanesini andıran bir öykü var mı, hangisi? • 124
91. Mitoslarda öyküleri anlatılan devler, canavarlar, canavar kadınlar,
ifrit ve haydutlar kimlerdir? • 125
92. Eski Yunan, Roma inancında gece, ay, güneş ve yıldızlarla ilgili
astronomi kavram ve mitosları nelerdir? • 127
93. Mitologyada rüzgârların adları nelerdir, rüzgârlarla ilgili mitoslar
hangileridir? • 129
94. Eski Yunanlar ve Romalılar, şehirleri, evleri koruyan tanrıların
varlığına da inanırlar mıydı? • 130
95. Hayvanlar tarafından emzirilerek büyüyen mitos kahramanları
var mı? • 131
96. Yunan ve Roma mitologyaları konusunda, Tanzimat’tan günümüze kadar, edebiyatımızda derleme, çeviri başlıca kitaplar nelerdir? • 131
97. Birçok mitosların özetinde Latin şairi Ovidius’un Metamorphoslar [Dönüşümler] adlı eseri kaynak diye gösterildi; bu kitap
dilimize çevrildi mi? • 132
98. Yunan ve Latin mitologyaları bizim şair ve yazarlarımızdan hangilerini ne derecede ilgilendirdi; kimler bu mitoslardan faydalandılar? • 132
99. Yunan klasiklerinden çeviriler yapmış olan Azra Erhat ile hikâye
ve romanlarının konularını daha çok Ege kıyılarından, Akdeniz’den alan Halikarnas Balıkçısı’nın mitologya ile ilgili telif
eserleri yok mu? • 133
100. Hiç değilse şiirlerden bazı örnekler üzerinde uygulama
yapsak? • 134
Kitapta Adı Geçen Yazar ve Şairler • 135
Kaynakça • 136
Dizin • 139

Bir İki Açıklama

Yunanca kelimelerin, başta tanrı, insan ve yer isimlerinin imlaları; bilim kitaplarındaki şekliyle, asıllarına uygun yazılmıştır. Eski Yunan-Latin metinlerinin ve klasiklerin, Milli Eğitim Bakanlığı’nca çevrilmesine başlanmadan, yani 1940’tan önce Yunanca kelimeler, Fransızcadan gelme bir alışkanlıkla, Türkçeye hep Latince söyleniş ve yazılışlarıyla geçer, Yunanca “k, ai, ei”ler çokluk “c, ae, i” ile gösterilir; Aisopos, Sokrates yerine Aesopus ya da Esop, Socrates ya da Socrat der, öyle yazardık. Bu noktaya dikkat edilmelidir. Yunanca kelimelerdeki y’ler ü gibi okunur. Mesela Odysseus sözcüğü Odüsseus, Enyo kelimesi Enüo okunmalıdır; Kh: h, ph: f, i: y okunacaktır. Örnekler – Akhilleus: Ahilleus, Aias: Ayas, Aineias: Ayneyas, Mykenai: Mükenay, Oreithyia: Oreytüya, Phoiniks: Foyniks, Phrygia: Frügya… Yunanca bir isim Latincede değişik olabilir. Mesela Akhilleus Latinlerde Achilles (Aşil), Odysseus, Latinlerde Ulixes’tir (Ulysses: Ülis). Aynı kişiyi, aynı kavramı belirten bir kelimenin iki dilde değişmeler gösterip göstermediği, parantez içi hatırlatmalardan anlaşılır. Kitapta sadece Troia sözcüğü, hep y harfiyle, yani Türkçe imla ile Troya şeklinde yazıldı.

….