Birazoku

“Kurtuluş Savaşı’nı başarıya ulaşması, ulusal meclisin zorlu mücadelesi ve cumhuriyete giden yolun hikâyesi…”

Mustafa Kemal Paşa, 27 Aralık 1919’da Ankara’ya vardığında hayatının en zor dört ayı başladı. Milli Mücadele’nin, ancak Ankara’da, düşman tehdidinden uzak bir temsilciler meclisi önderliğinde başarılı olacağına inanıyordu. Ama bu konudaki tüm uyarılarına karşın Mebusan Meclisi İstanbul’da toplandı. Onun öngörüleri, sonunda doğru çıktı ve Müttefikler, Mebusan Meclisini dağıtıp milletvekillerini tutukladılar. İstanbul’daki Meclisin çalışma olanağı kalmadığından artık gözler Ankara’daydı.

23 Nisan 1920 tarihinde yurdun dört bir yanından gelen temsilciler Ankara’da toplandı. Milli Mücadele Hareketi’nin arkasında artık halkın gerçek iradesini yansıtan bir Meclis vardı. Ülkeyi düşman işgalinden kurtaracak zorlu mücadele başlıyordu.

Araştırmacı Turan Akıncı, bu kitapta, İstiklal Savaşı’nı zafere ulaştıran Milli Meclisin açıldığı 23 Nisan 1920’den Cumhuriyetin ilan edildiği 29 Ekim 1923’e kadar geçen 42 ayı ayrıntılarıyla anlatıyor.

İÇINDEKILER

Başlarken………………………………………………………………………………………….9
ANKARA MERKEZ OLUYOR, 11
Ankara’nın Konumu ………………………………………………………………………..13
Başkent İstanbul Savunulamıyor……………………………………………………….17
1919 Yılında Ankara ……………………………………………………………………….. 19
Anadolu Hareketi’nin Merkezi Ankara…………………………………………….. 28
KUVAYIMILLIYE’NIN KURULUŞU, 31
Kuvayımilliye’nin Ortaya Çıkışı ………………………………………………………. 33
Kuvayımilliye’nin Altyapısı………………………………………………………………34
Batı Anadolu’da Kuvayımilliye Teşkilatı…………………………………………….42
Çukurova’da Kuvayımilliye Teşkilatı…………………………………………………46
Güneydoğuda Kuvayımilliye Teşkilatı ………………………………………………50
MEBUSAN MECLISININ TOPLANMA YERI, 53
Osmanlı Meclisinin Toplanma Sorunu …………………………………………….. 55
Milletvekilleriyle Görüşmeler ………………………………………………………….. 61
MUSTAFA KEMAL PAŞA ANKARA’DA, 63
Atatürk’ün Ankara’ya Gelişi…………………………………………………………….. 65
Anadolu Hareketi’nin Karargâhı ……………………………………………………..69
Hilafet Ordusunun Tehditleri ………………………………………………………….. 74
Anadolu Hareketi’nin Ajansı ve Gazetesi…………………………………………..76
MEBUSAN MECLISI İSTANBUL’DA
TOPLANIYOR, 81
Son Osmanlı Mebusan Meclisi Toplanıyor……………………………………….. 83
Müttefikler Resmi İşgal Kararı Alıyor………………………………………………..89
Atatürk’ün İstanbul’a Uyarıları ……………………………………………………….. 93
İstanbul Resmen İşgal Ediliyor ………………………………………………………..96
Milletvekilleri Mecliste Tutuklanıyor ………………………………………………..98
Malta’ya Sürgün Edilen Milletvekilleri…………………………………………….100
Osmanlı Mebusan Meclisi Kapatılıyor……………………………………………..103
ANKARA’DA MECLIS İÇIN BINA ARANIYOR, 105
Ankara Meclis için Hazırlanıyor…………………………………………………….. 107

İKI MECLIS ARASINDAKI DÖNEM, 113
Millİ Meclis Ankara’da Toplanıyor………………………………………………….. 115
Millİ Meclis Ülkeyi Yönetiyor………………………………………………………….116
İsmet İnönü’nün Ankara’ya Gelişi …………………………………………………..118
Fevzi Çakmak Ankara’ya Katılıyor …………………………………………………..121
MILLI MECLIS ANKARA’DA TOPLANIYOR, 125
Millİ Meclis Ankara’da Açılıyor……………………………………………………….127
Ankara’ya Geçebilen Milletvekilleri………………………………………………….130
Tören Hacıbayram Camisi’nde Başlıyor ………………………………………….133
Millİ Meclis Başkanını Seçiyor…………………………………………………………135
Milli Meclis Hükümeti Kuruluyor……………………………………………………138
Osmanlı Bakanlarının Bilecik Görüşmesi …………………………………………141
SEVR ANTLAŞMASI , 147
Sevr Antlaşması’nın Hazırlık Dönemi…………………………………………….. 149
Versaılles’de Osmanlı’ya Dayatma……………………………………………………150
Yıldız Sarayı’nda Osmanlı Saltanat Şûrası ………………………………………..153
MILLI MECLISIN DIŞ SIYASETI, 157
Milli Meclisin Dış Politikası …………………………………………………………….159
Milli Meclis Londra’ya Davet Ediliyor………………………………………………163
Milli Meclisin İmzaladığı Antlaşmalar……………………………………………. 169
MILLI MÜCADELE DÖNEMI’NDE
İÇ İSYANLAR, 173
Milli Mücadele’de İç İsyanlar…………………………………………………………..175
Anadolu’da Yaşanan Büyük İsyanlar………………………………………………..178
MILLI ORDUNUN KURULUŞU, 187
Milli Meclis Öncesi Kuvayımilliye ………………………………………………….. 189
Milli Meclis Sonrası Kuvayımilliye …………………………………………………..191
Milli Ordunun Kurulması……………………………………………………………… 194
Çerkez Ethem ve Kuvayı Seyyare ……………………………………………………. 196
Demirci Mehmet Efe …………………………………………………………………….. 207
İmalat-ı Harbiye Komutanlığı………………………………………………………….213
MILLI MECLISIN ÇALIŞMALARI, 217
1921 Anayasası Kabul Ediliyor…………………………………………………………219
Meclis Bütçe Kanunu’nu Kabul Ediyor…………………………………………… 222
Ankara’nın Başkent Olması Milli Mecliste ……………………………………… 225
MILLI MECLISTE GRUPLAŞMALAR, 229
Milli Mecliste Gruplaşmalar ……………………………………………………………231
Milletvekili Ali Şükrü’nün Öldürülmesi …………………………………………. 238
Türkiye Komünist Fırkası ……………………………………………………………… 245

İNÖNÜ SAVAŞLARI, 247
Birinci ve İkinci İnönü Savaşları …………………………………………………….249
1920 Yılında Yunanistan………………………………………………………………….251
1. İnönü Savaşı……………………………………………………………………………… 254
2. İnönü Savaşı……………………………………………………………………………… 265
YUNAN ORDUSUNUN KARŞI TAARRUZU, 273
İnönü Savaşları Sonrası Yunan Taarruzu…………………………………………. 275
Yunan Ordusundan Taarruz Bekleniyor………………………………………….. 276
Afyon-Eskişehir-Kütahya Savaşı…………………………………………………….. 278
ENVER PAŞA ARAYIŞLARDA, 283
Enver Paşa Kendine Dava Arıyor……………………………………………………. 285
Trabzon’da Kilit Kişi Yahya Kâhya………………………………………………….. 289
1921 Yılında Milli Meclis Sovyet İlişkileri………………………………………..290
Enver Paşa Anadolu’ya Geçme Arayışında……………………………………….294
SAKARYA SAVAŞI, 301
Sakarya Savaşı Öncesinde Genel Durum ………………………………………..303
Sakarya Savaşı Öncesinde Askeri Durum…………………………………………305
Sakarya Savaşı Öncesi Ordular ……………………………………………………….309
Savaşın Birinci Aşaması (14 – 22.08.1921)………………………………………..312
Savaşın İkinci Aşaması (23 – 30.08.1921)………………………………………….314
Savaşın Üçüncü Aşaması (31.08 – 06.09.1921)………………………………….318
Savaşın Dördüncü Aşaması (07 – 13.09.1921)………………………………….320
Savaşın Beşinci Aşaması (14.09 – 10.10.1921)……………………………………321
Sakarya Savaşı’nın Sonu………………………………………………………………… 322
Sakarya Savaşı Askeri Özellikleri ……………………………………………………..323
Malta Sürgünleri Serbest Kalıyor……………………………………………………..325
BÜYÜK TAARRUZ VE
BAŞKOMUTANLIK MEYDAN SAVAŞI, 335
Büyük Taarruz Öncesi Dönem…………………………………………………………337
Milli Meclisin Savaş Hazırlıkları……………………………………………………..342
Savaş Öncesi Orduların Durumu …………………………………………………… 343
Büyük Taarruz Başlıyor………………………………………………………………….348
Büyük Taarruz – 25 Ağustos 1922……………………………………………………349
Büyük Taarruz – 26 Ağustos 1922……………………………………………………350
Büyük Taarruz – 27 Ağustos 1922…………………………………………………….353
Büyük Taarruz – 28 Ağustos 1922…………………………………………………… 356
Büyük Taarruz – 29 Ağustos 1922…………………………………………………… 359
Büyük Taarruz – 30 Ağustos 1922……………………………………………………362
Başkomutanlık Meydan Savaşı 30 Ağustos 1922 ………………………………364
Büyük Taarruz – 31 Ağustos 1922…………………………………………………… 365
Büyük Taarruz’da Zayiatlar…………………………………………………………….366

MUDANYA MÜTAREKESI, 369
Yunanistan İstanbul’u Almak Hayalinde…………………………………………..371
Damat Ferit Ülkeden Kaçıyor………………………………………………………….373
Atatürk Trakya ve Boğazları Alıyor………………………………………………….374
Lloyd George Hükümeti Düşüyor…………………………………………………..379
Mudanya Ateşkesi…………………………………………………………………………..381
Refet Bele İstanbul’da…………………………………………………………………….388
SULTAN VAHDETTIN ÜLKEDEN KAÇIYOR, 393
Osmanlı Saltanatı Son Buluyor………………………………………………………. 395
Milli Meclis İstanbul’a Egemen Oluyor……………………………………………398
Sultan Vahdettin Ülkeden Kaçıyor………………………………………………….399
Sultan Vahdettin Sonrası İstanbul …………………………………………………..402
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI, 405
Barış Konferansı Öncesi ………………………………………………………………..407
Lozan Barış Konferansı’nın İlk Evresi …………………………………………….. 416
Toprak ve Sınır Konularında Görüşmeler……………………………………….. 422
Mali ve İmtiyaz Konularının Görüşülmesi………………………………………. 428
Lozan Görüşmeleri Tıkanıyor………………………………………………………… 433
Lozan Konferansı’nın Ara Dönemi ………………………………………………… 438
Lozan Konferansı’na Dönüş…………………………………………………………… 441
Lozan Konferansı’nın İkinci Evresi………………………………………………….442
İkinci Dönemde Mali Konular………………………………………………………..450
Lozan Konferansı’nda Sona Doğru…………………………………………………. 454
Milli Meclisin İkinci Dönemi…………………………………………………………. 458
Lozan Barış Antlaşması Milli Mecliste …………………………………………….460
İŞGALCILER İSTANBUL’U TAHLIYE EDIYOR, 465
İşgalciler İstanbul’u Tahliye Ediyor………………………………………………….467
CUMHURIYETIN İLANI, 477
Cumhuriyetin İlanı……………………………………………………………………….. 479
1. Meclisin Milletvekilleri……………………………………………………………….487
2. Meclisin Milletvekilleri………………………………………………………………. 491
Zaman Dizini………………………………………………………………………………..494
Kaynakça ……………………………………………………………………………………….501

BAŞLARKEN

Osmanlı Devleti, son yüzyılına girerken önündeki zaman dilimini iyi kullanamadı. Devlet hayatında yüzyıl çok önemli bir süreçti ama geçmişte matbaayı ıskalamış olan Devlet, bu dönemde de sanayi üretimini ıskaladı. Avrupa ülkeleri sanayi alanında her gün onlarca yenilik yaparken Osmanlı, bu gelişmeleri sadece seyretti zira halkını eğitmeyi daha düşünmemişti. Özet olarak Osmanlı, son yüzyılını boşa harcadı. Yüzyılın sonuna gelindiğinde Osmanlı’nın Rumeli coğrafyasında yaşayan halklarının milletçilik arayışlarını, Babıali önleyemedi ve Balkan Savaşları sonucunda Osmanlı, Rumeli’deki tüm topraklarını kaybetti. Hemen bunun ertesinde Avrupa’da 1. Dünya Savaşı patladı. Osmanlı Devleti, Almanya, Avusturya ve Bulgaristan ile bir ittifak kurarak 1. Dünya Savaşı’na katıldı. Dört yıl süren bu savaş sonunda Osmanlı, 3 milyon askerini kaybederken tüm Arap coğrafyasındaki topraklarından da oldu. Nefesi kesilen Osmanlı Devleti, 30 Ekim 1918 tarihinde, Müttefiklerin tüm şartlarını kabul edip Mondros Ateşkesi’ne imza atmak zorunda kaldı. Antlaşma şartlarına göre Osmanlı ordusu terhis edildi. 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı ordusunu yönetmiş olan Alman komutanlar, kendi ülkelerine çekip gittiler. Nablus Savaşı’nda ağır bir yenilgi alan Osmanlı ordusunun geriye kalan birliklerini Anadolu’ya taşımak az sayıdaki Türk komutana kaldı. 13 Kasım 1918 günü 160 parça gemi ile Müttefik donanması, İstanbul’u işgal etti. Bu hareket, İstanbul halkında ümitsizlik yarattı. Kimse bu zulme karşı adım atamadı. Saray ve onun yönetimindeki paşalar, İşgalciler ile iyi geçinerek durumlarını koruma yolunu seçtiler. Ordusu Adana’da terhis edilmiş olan Mustafa Kemal Paşa, İstanbul’da geçirdiği altı ay sonunda, atılması gereken adımları planladı; yeni hareketin Anadolu’dan başlatılmasına karar verdi. Ama sorun, Paşa’nın İstanbul’dan görev yetkileri ile Anadolu’ya çıkmasıydı. Bu süreç iyi kullanıldı ve Mustafa Kemal Paşa ile karargâhı 19 Mayıs 1919 günü Samsun’a ulaştı. Paşa, Anadolu’da kongreler toplayarak belli bir altyapı oluşturdu. Bu kitapta, 23 Nisan 1920’de “Milli Meclis”in açılmasından 29 Ekim 1923’te “Cumhuriyet”in kuruluşuna kadar geçen 42 aylık süredeki olayları ve “Milli Mücadele”nin Ankara’dan yönetilmesini okuyacaksınız.

1 Ankara
Merkez Oluyor
(1919)

ANKARA’NIN KONUMU 

27.12.1919 – Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’sı Atatürk devrimlerinin önemli halkalarından biri de Ankara’nın başkent oluşudur. İstanbul, 450 yıl süreyle Osmanlı Devleti’nin başkenti oldu ve 1. Dünya Savaşı sonrasında Müttefik orduları tarafından beş yıl boyunca işgal edildi. Mustafa Kemal Paşa, ülkeyi düşman işgalinden kurtarmak için başlattığı Anadolu Hareketi’nin merkezi olarak Ankara’yı seçti ve silah arkadaşları ile birlikte 27 Aralık 1919 günü Sivas’tan Ankara’ya geldi. Bu tarihten itibaren de şehrin kaderi değişti. Ankara’da kurulan Milli Meclis, yeni devletin yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin merkezi oldu. Milli Meclis Hükümeti tarafından başkent ilan edildiği 13 Ekim 1923 tarihine kadar beş yıl süreyle adı konmamış bir başşehir olan(1) Ankara, Milli Mücadele’nin de fiziki başkentiydi. Ankara, Türkiye Cumhuriyeti’nin başkentidir ve Anayasa’mızda da başkent olarak yer almaktadır.

1900’lü Yıllarda Ankara Şehri

Ankara, Anadolu Hareketi’nin merkezi olarak seçildiği dönemde, keçisi, kedisi ve armudundan başka pek bir şeyi olmayan sıtma hastalığının yaygın olduğu tozlu bir Anadolu kasabası görünümündeydi. 1919 yılında bozkırın ortasında 22.000 nüfuslu bir yerleşimdi.(2) Kara ikliminin etkili olduğu şehir, kışları nefes donduracak kadar soğuk, yazları ise çok sıcaktı. Zaman zaman şehir kara kışa teslim olduğunda Ankara’da hayat dururdu. Şehrin yerleşim alanı, Ankara Kalesi ile bugünkü Ulus Meydanı arasındaki bölgeydi.(3) Kale’den aşağıya inildikçe seyrekleşen yerleşimin şehir merkezi, Kale’nin etrafından ovaya doğru uzanan Ulucanlar, Hamamönü, Samanpazarı, Kaleönü ve Hacı Bayram gibi bugün de varlığını koruyan mahallelerden oluşuyordu.(4) İki katlı, kerpiçten duvarlı, çatısı kiremitle örtülü evlerin çoğunluk ta olduğu daracık sokakları ile vasat bir Osmanlı kasabasıydı. Köhne ahşap evlerin bulunduğu mahallelerde zaman zaman çıkan yangınlar ile şehrin haritası değişirdi. Evlerin seyrekleştiği kenar mahallelerden sonra Keçiören, Etlik, İncesu, Çankaya ve Dikmen’de zengin Ermenilerin yaşadığı bölgeler vardı. Kentin çevresinde ise yazın gidilen bağ evleri görülürdü. Ağaçtan, yeşillikten yoksun çıplak bir bozkırın ortasındaki şehirde, Taşhan, İttihat ve Terakki Binası, Hacı Bayram Camisi, Cebeci Abidin Paşa Köşkü ve Keçiören Ziraat Mektebi gibi birkaç taş binanın dışında dikkat çeken yapı yoktu.(1) Şehirde yaşayan Hristiyanlar rahat bir hayat sürerlerdi çünkü ticaret onların tekelindeydi. Müslüman Türkler ise genelde toprağa bağımlı işlerle ve zanaatçılıkla hayatlarını kazanırlardı. Ankara’nın en tanınmış ürünü keçi yününden üretilen Moher ipliğiydi.(2) Hristiyanlar askere alınmazlar, buna karşı bedel öderler, bu sayede işlerine kesintisiz devam ederlerdi. Müslüman Türkler ise kura, yedek, redif denilen sonu gelmeyen askerlik hizmeti yaparlardı.

Anadolu Hareketi’nin Kâbe’si 

Milli Mücadele başlarken Anadolu’nun ortasındaki bakımsız, vasat bir kasaba olan Ankara’yı, Halide Edip Adıvar, “Anadolu Hareketi’nin Kâbe’si” olarak nitelendirmişti.(4) Bazen Ankara’dan “En Kara” diye bahsederken şu tanımlamayı da eklerdi: “Şurası bir gerçektir ki Anadolu’da havası bu kadar sert olan yer çok azdır.”(5) Lord Kinross ise o yılların Ankara’sını şöyle tasvir etmişti: “Anadolu yaylasının göğsünde yükselmiş bir çift tepeden başka bir şey değildi. Tepelerden birinin üstünde, Türklerin sayılı çarpışmalarına sahne olmuş eski Ankara Kalesi’nin yıkık duvarları yükseliyordu. Kale’nin sırtlarıyla çevresi ve içi, zikzaklı yokuşlar ve gübre yığınları arasında tavşan yuvasına benzeyen ama içinde insanların yaşadığı dam dama, kafes kafese yıkık dökük kerpiç evlerle doluydu.

O sıralarda Ankara’da gıcırtılı kağnılar dışında tek taşıt aracı olan köhne at arabaları, yağmurlu günlerde taşları çamurla kaplı yokuşlara güçlükle tırmanabiliyordu. Aslında Ankara büyücek bir kasabadan başka bir şey değildi. 1. Dünya Savaşı sırasında yaşanan büyük bir yangından sonra nüfusu yirmi bin civarına düşmüştü. Bu yangından kalan kara lekeler, Kale’nin eteklerinde birer yara izi gibi duruyordu. Kale’den çepeçevre çıplak ve ağaçsız bir ova görülüyordu. Burası, kışın kar altında kalır, yazın da güneşte kavrulurdu; tek tük kuyular olsa da yağmur yağdığı günler dışında, su yüzü görmezdi. Biraz uzaklardaki alçak, sarp, dalgalı, renksiz sıradağlar yöreyi çevrelerdi. Ankara, kışın bataklık hâline gelen geniş, boş bir araziden öteye geçememişti.”

Ankara Vilayetinin Nüfus Yapısı 

1893 yılındaki Osmanlı genel nüfus sayımına göre Ankara vilayetinin toplam nüfusu 847.132’ydi. Vilayet dört sancaktan oluşuyordu: Ankara, Kayseri, Kırşehir ve Yozgat. Bu sancaklara bağlı da 12 ilçe bulunuyordu. Sancakların nüfusu ise Ankara 290.813,(7) Kayseri 183.339, Kırşehir 248.874, Yozgat 124.106’ydı.(8) 1914 yılındaki Osmanlı genel nüfus sayımına göre Ankara vilayetinin toplam nüfusu 953.818’di. Vilayetin dört sancağı vardı: Ankara, Çorum, Kırşehir ve Yozgat(9) Bu sancaklara bağlı da 12 ilçe bulunuyordu. Sancakların nüfusu ise Ankara 317.419, Çorum 251.470, Kırşehir 182.847, Yozgat 201.961’di.

10.12.1918 – Müttefik Devletlerin Ankara’yı İşgali 

İstanbul’dan trenle gelen iki bölük İngiliz askeri Ankara tren istasyonunu işgal etti. Gelen bir bölük İskoçyalı asker de katana görünümlü atlarıyla Ankara’da bir gözdağı yürüyüşü yaptı. İskoçların karargâhı, Cebeci’de Demirlibahçe yakınındaki barakalardı. Daha sonra kente gelen 150 kişiden oluşan İngiliz birliği ise inşaatı yarım kalmış İttihat ve Terakki Binası’na, Zabitan Lokantası’na, askeri sinemaya ve istasyon civarında iki büyük binaya konumlandılar.(1) İngiliz askerlerinden sonra bir Fransız birliği de Ankara’nın işgaline katıldı. Birlik, Ulus’ta Şehir Bahçesi’ndeki ahşap binalara yerleşti. Fransız birliğinin asker sayısı, İngilizlerinkinden daha azdı.(2) İşgalcilerin Ankara’daki faaliyetleri, yerli halkta, Milli Mücadele fikrinin yayılmasına sebep oldu.

Ankara’da Anadolu Hareketi Başlıyor 

Mücadele’nin başkenti olarak Ankara gibi sönük bir Anadolu kasabasının seçilmesinin en önemli nedeni, Anadolu Hareketi’nin rahat bir şekilde örgütlenme imkânıydı. 1. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı’nın, Anadolu’da toprağı çok azalmıştı, doğal olarak İstanbul neredeyse bir sınır şehri hâline gelmişti. 1919 yılının Nisan ayında Ankara’da İşgalcilere karşı kurulan ilk dernek Azmi Milli Cemiyeti’ydi.(3) Ankara’da o tarihlerde üç yerel gazete yayımlanıyordu: “Mefkûre”, “Selamet” ve “Ankara”. Bu yerel gazeteler milli mukavemet lehine yayınlar yapıyordu.(4) Cemiyet, düşman işgali karşısında halkın bilinçlendirilmesi için çalışıyordu.(5) Bu Cemiyet, daha sonra kurulan Ankara Müdafaa-i Hukuk-ı Cemiyeti’nin şemsiyesi altına girdi.(6) Eski Ankara Milletvekili Ömer Mümtaz, Sivas dönüşü aldığı emirlerle Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Ankara şubesini kurdu. Cemiyet’in Başkanlığına Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi getirilirken Ankara Belediye Başkanı Kütükçüzade Ali Bey de bu oluşumda yer aldı. 29 Ekim 1919 tarihinde birleşen bu dernekler, Mustafa Kemal Paşa Ankara’ya gelene kadar şehirde altyapılarını oluşturdular.(7) Dernek, Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’ya geldiği tarihe kadar teşkilatlanmasını tamamladı(8) ve Ankara’da Anadolu Hareketi için bir taban yarattı. Mustafa Kemal Paşa’nın Ankara’ya geldiği tarihte onu bekleyen binlerce kişiden oluşan halk hareketi, bu çalışmanın bir sonucuydu.

BAŞKENT İSTANBUL SAVUNULAMIYOR 

Osmanlı Başkenti İstanbul’un Güvenlik Sorunları 

1876 yılında 1. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle beraber kabul edilen ilk Türk Anayasası’nın ikinci maddesinde İstanbul (Dersaadet),(9) Osmanlı Devleti’nin başşehri olarak tanımlanmıştı.(10) 450 yıl süreyle başşehir olan İstanbul, o dönemde Osmanlı Devleti’nin tam ortasında kalıyordu. Bu durum sürüp gittikçe de kimse başkenti İstanbul’dan başka bir yere taşımayı düşünmedi. Şehrin en büyük zafiyeti, Marmara kıyısında bulunmasıydı. İlk dönemlerde İstanbul’a ulaşmak için İstanbul veya Çanakkale Boğazlarını geçmek, yabancı donanmalar açısından mümkün değildi ama dünyada teknoloji geliştikçe güçlü donanmalar ortaya çıktı.

1807 – İngiliz Donanması İstanbul’a Geliyor

Osmanlı-İngiliz Savaşı çerçevesinde İngiliz donanması, Çanakkale Boğazı’ndaki istihkâmlarını tahrip ederek 19 Şubat 1807 tarihinde Çanakkale Boğazı’nı geçti ve İstanbul önlerine geldi. İstanbul çevresinde önlemler alındığı için İngilizler bir kara harekâtına girişemediler. Diplomatik görüşmeler sonunda İngiliz donanması İstanbul’dan ayrıldı.

1876 – Osmanlı Rus Savaşı’nda İstanbul 

19. yüzyılda Osmanlı Devleti, Rumeli coğrafyasında önemli büyüklükte toprak kaybetti ve İstanbul bir sınır kenti hâline geldi. Özellikle 93 Harbi adı verilen 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı’nı Osmanlı Devleti kaybettiğinde, Plevne’den yürüyüşe geçen Rus ordusu, önünde hiçbir engel olmadan Yeşilköy’e kadar geldi. Babıâli, Ruslara ateşkes yapmayı teklif etti ve çok büyük tavizler verilerek Rusların İstanbul’u işgali önlendi. Ayastefanos’ta yapılan ateşkes sonunda Osmanlı Devleti, Rumeli’deki vilayetleri olan Bulgaristan, Sırbistan ve Bosna Hersek’teki topraklarını kaybetti.

1897 – Alman Uzman Von Der Goltz Paşa’nın Teklifi 

Uzun yıllar Osmanlı ordusunda hizmet etmiş olan Alman Generali Von Der Goltz Paşa, 1897 yılında şu uyarıyı yapmıştı: “Osmanlı Devleti’ni köklü reformlarla kurtarmak isteyecek bir padişahın, başkenti Konya veya Kayseri’ye hatta belki de daha güneyde bir yere taşıması gerekecektir.”(1) Von der Goltz Paşa, Osmanlı’nın Avrupa topraklarını peyderpey yitirdiğini görüyor ve ileride bu Devlet’in tıpkı Avusturya-Macaristan İmparatorluğu gibi küçüleceğini öngörüyordu. Alman General’e göre Osmanlı sonunda bir TürkArap devletine dönüşecek, başkenti Türk-Arap topraklarının merkezine taşınacak ve sonunda iki milletli bir devlet olacaktı. Goltz Paşa, konuya daha çok askeri açıdan bakıyordu.(2) Bu nedenle ileride Devlet’in başkentinin İstanbul’dan Halep’e veya Şam’a taşınmasını önerecekti.

Balkan Savaşı’nda İstanbul 

Balkan Savaşı’nda, Karadağ, Sırbistan, Yunanistan ve Bulgaristan, Osmanlı Devleti’ne karşı savaş açtılar. Osmanlı, Rumeli’deki topraklarının neredeyse tamamını kaybederken en önemli sanayi kenti olan Selanik’i de yitirdi. Osmanlı’nın ikinci başkenti olan Edirne’yi de işgal eden yaklaşık 140 bin kişilik Bulgar ordusu, başkent İstanbul’un son savunma hattı olan Çatalca’ya dayandı. Bulgar Generali Savof, yabancı gazetecilere, “Baylar, sekiz gün içinde İstanbul’da olacağız,” diyordu ama mevsim sorunlarından dolayı Bulgar ordusu, Çatalca’da çamura saplandı. Çatalca’daki savaş âdeta “İkinci Plevne” oldu.

1. Dünya Savaşı’nda İstanbul 

Osmanlı Devleti, Almanya’nın yanında 1. Dünya Savaşı’na katıldı ve savaşı çok zor şartlar altında sürdürdü. Müttefik devletler, Çanakkale’yi geçerek İstanbul’u Ruslara bırakma planını uyguladılar ama Boğaz’ı geçemediler. Müttefikler, 250 bin kişilik bir zayiat vermelerine karşı Marmara’ya giremediler. Dört yıl süren savaş sonunda Osmanlı Devleti, Mondros Ateşkesi ile topraklarını kaybetti. Müttefikler 160 savaş gemisi ile İstanbul’u beş yıl işgal altında tuttular.

…