Birazoku

Gerçek devrimler dünyamızın çehresini ve ona bakışımızı değiştirir.

1880-1900 yılları arasında gerçekleşen olağanüstü bilimsel devrim, sadece yirmi yıl içinde bizim dünyaya bakışımızı sonsuza dek değiştirdi.

Batılı hekimler, mikropların varlığını kanıtlayıp hastalıkların nedenleri ve doğası hakkında binlerce yıldır süregelen yanlış fikirleri ve eski tedavi yöntemlerini birer birer terk etti.
Bu kitap, tıp tarihindeki en büyük ilerlemelerden biri olan mikrobun keşfinin soluk kesici hikâyesini anlatıyor.

Bilimsel gayret, düşünsel cesaret, sayısız kişisel ve siyasi çekişme, fedakârlıklar ve alınan büyük risklerin nasıl meyve verdiğini gösteriyor. Bu büyük devrimin güvenli ameliyatlara, geniş çaplı aşı seferberliklerine, hijyen ve sanitasyon alanında çarpıcı iyileştirmelere ve bugün çoğumuzun hayatını borçlu olduğu antibiyotik ilaçların ortaya çıkışına nasıl zemin hazırladığını çarpıcı bir dille gözler önüne seriyor.

İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR | 11
GİRİŞ
HER AÇIDAN DEVRİM NİTELİĞİNDE | 13
I. KISIM
MİKROPTAN ÖNCE
1
WILLIAM BROWNRIGG’E GÖRE DÜNYA | 19
II. KISIM
DEVRİMİN MİKROPLARI:
DEVRİMİN TOHUMLARI MÖ. 500 – MS. 1850
2
ÖLÜM CEPHANELİKLERİ | 33
3
BULAŞICI EFFLUVIA | 37
4
LEEUWENHOEK’UN ‘KÜÇÜK HAYVANLARI’ | 41
5
PARİS’TE DEVRİM | 46
6
PİSLİK, HASTALIK VE ÇÜRÜME | 52
7
BAŞLANGICIN SONU | 64
III. KISIM
SIRA LOUIS PASTEUR’DE
8
İKİ DÜELLO | 71
9
İNGİLİZ TALEBE | 83
IV. KISIM
İPEKBÖCEKLERİ, TAVUKLAR VE KOYUNLAR
10
İPEKBÖCEĞİNİN DRAMI | 91
11
ŞARBON | 96
V. KISIM
KOCH’UN POSTÜLALARI
12
1881: PATATESLER VE POSTÜLALAR | 111
VI. KISIM
DÖRT BÜYÜKLER, 1881–1899
13
VEREM | 121
14
KOLERA, SÜVEYŞ VE PETTENKOFER | 129
15
PASTEUR’ÜN KAPICISI | 142
16
TİFO | 152
SONUÇ
YENİ BİR BİLİM | 163
KAYNAKÇA VE EK KAYNAKLAR | 168
DİZİN | 172

GİRİŞ

HER AÇIDAN DEVRİM NİTELİĞİNDE

Sözcükler de madeni paralar gibi değer kaybına uğrar ve gözden düşerler. Devrim gibi iddialı sözcüklerse özellikle kırılgandır. Aslen Amerikan, Fransız ya da Sanayi gibi sıfatlarla nitelendiğinden, ‘devrim’ kavramı sayısız yazar tarafından, örneğin mutfak, iş yeri ya da ana cadde gibi yerlerdeki görece küçük değişiklikleri vurgulamak için yersizce kullanılagelmiştir. Bu tür sıradan olayların tersine, gerçek devrim, dünyamızın çehresini ve ona bakışımızı dönüştüren bir şeydir. 1880 ile 1900 yılları arasında gerçekleşen kansız ama olağanüstü bilimsel devrim, bu anlamda bize paradigmatik bir örnek sunuyor. Çünkü bu kısa zaman zarfında, tıp muhtemelen o zamana kadar görülmüş en büyük dönüşümünü yaşamıştır. Sadece 20 yıl içinde, mikropların hastalıklarda temel bir rol oynadıkları ilk kez net bir şekilde ortaya konmuş ve Batılı hekimler hastalıkların nedenleri ve doğası hakkında bir şekilde binlerce yıldır süregelen yanlış fikirleri terk etmişlerdir.

Bu sıra dışı devrimin itici gücünü, birbiriyle sıkı rekabet içindeki iki ekip oluşturuyordu. Bu ekiplerden biri kılı kırk yaran, sistematik ve çok parlak bir gözlemci olan Alman bilim insanı Robert Koch tarafından; diğeri ise gözüpek, riske girmekten çekinmeyen ve son derecede yaratıcı bir Fransız olan Louis Pasteur tarafından yönetiliyordu. İnsanoğlunun minicik mikropların bulaşıcı hastalıklara yol açtığını keşfedişinin öyküsü, büyük ölçüde bu bir avuç insanın yaptığı bir dizi olağanüstü deneyin keşfidir. Çok az kimse insanoğlunun çaba gösterdiği bir alanda bu denli çarpıcı ve kalıcı bir etki yaratabilmiştir. Bilim alanında da bu kadar keskin ama şaşırtıcı derecede verimli bir rekabet görülmemiştir. Pasteur ve Koch bilimsel kariyerlerine atıldıklarında, mikrop kuramı tıptaki kurulu düzenin neredeyse tamamının gerçekdışı sayıp reddettiği şüpheli bir varsayımdan öte bir şey değildi.

Tüm bu çalışmaların sonucunda, 1900 yılının tıp dünyası 1800 yılındakinden tamamen farklı bir yer hâline gelecekti. Binlerce yıl süren hüsnükuruntu ve karanlıkta bocalamanın ardından tıp bilimi sonunda doğru yolu bulmuştu. Birkaç yıl önce tamamen işe yaradığı düşünülen kuramlar birden bire eğlenceli tuhaflıklar hâline gelmişti.

Hekimler ve cerrahlar kendilerinden önceki meslektaşlarının hastaların kanını neden neredeyse bayıltana kadar akıttıklarını merak etmeye başladılar. Diğerleriyse öksürük ve hapşırığın gerçekten hastalık yaydığını ilk kez fark ediyorlardı. Birçoğu, ameliyat bekleyen bir sonraki hastaya geçmeden önce bisturiyi zaten kan lekeleriyle kaplı önlüklerine şöyle bir silivermenin hijyenik açıdan yeterli görüldüğü gençlik dönemlerini hatırlayınca dehşete düşmeye başladı. Mikropların hastalığa yol açtığının soluk kesici şekilde hızlı gelişen keşfi, kesinlikle devrim niteliğindeydi.

Bir Devrimin Anatomisi

Bu kitap, mikrop kuramının nasıl, neden ve kim sayesinde son derece tartışmalı bir kuram olmaktan çıkıp modern tıbbın ana ilkelerinden biri hâline geldiğinin izini sürüyor. Söz konusu meseleler basit bir biçimde ifade edilmiştir. Mikrop kuramının kabul gören görüş hâline gelebilmesi için üç şe….