Birazoku

Bir akşamüzeri emniyette otururken “Merkez 45 30” anonsu geldi. Bu bir cinayeti bildiriyordu. “45 30” kodunu duyan herkes bunun önemli bir olay olduğunu bilir.

Gerçek hayattan alınan cinayet vakaları ve işyerlerindeki etik problemler… Bir başkomiserle bir insan kaynakları yöneticisinin kendi çalışma alanlarında karşılaştıkları vakalarla ilgili sorular soruyor, vakaları onlarla çözüyor ve organizasyonel davranışla yönetim bilimi açısından olayları değerlendiriyoruz.

Haksız yere suçlananlar, görevi değiştirilenler, cezalandırılanlar, işten çıkarılanlar, hatta işten ayrılmaya zorlananlar, tutanakla veya savunma ile tehdit edilenler, korkudan seslerini çıkaramayanlar… Üstelik bu vakalar sadece “kurumsallaşamamış” küçük işletmelerde, üretimde, fabrikalarda değil kocaman kocaman şirketlerde, şık plaza katlarında da oluyor. Kısacası insanın olduğu her yerde işyeri cinayetleri de işleniyor.

Her işyerinde karşılaşılan etik sorunlar, yüzeyde basit gibi görünse de derinlemesine incelendiğinde karmaşık ve çok katmanlı olabilir, tıpkı cinayet vakaları gibi.

Bu kitap, kriminal vakalar ile “kuruminal” vakaların derinlemesine bir incelemesini sunarak, olayların sadece görünenden ibaret olmadığını ortaya koyuyor. Olayların çözümlenmesinde detayların, doğru soruların ve merakın ne kadar önemli olduğunu, evrensel ilkelerin uygulanmasının nasıl katkı sağladığını göreceksiniz.

“Merkez 45 30-Cinayet Hikâyeleri”, iş dünyasında etik yönetim, liderlik ve problem çözme becerilerini geliştirmek isteyen herkes için değerli bir kaynak.

İÇİNDEKİLER

Önsöz-İdil Türkmenoğlu — 11
Önsöz-Akif Aktuğ — 13
Giriş — 15
A-Diş Hekiminin Sırrı — 17
MERCEK — 23
Organizasyonel/Örgütsel Güç — 23
İş Etiği Açısından Güç — 24
Eşitlik Tanımını Yapın — 25
B-İşyerini Yanıltan Çalışan — 27
MERCEK — 34
Hedef Baskısı — 34
Hedeflerle Performans Yönetimi — 34
KPI Nedir? — 35
KPI Baskısı ile Etik Dışı Davranışlar — 36
Otoriteye Neden İtaat Ederiz? — 36
İşyerinde Cinsel Taciz — 38
A-Düğünde Cinayet — 40
MERCEK — 43
Bilinçsiz Önyargılar — 43
Olağan Şüpheliler Fenomeni — 44
Önyargıların Tuzağına Düşmemek — 45
Kendi Adaletini Sağlayanlar — 46
Akıl Yürütme ve İpuçları Bulma — 47
B-Kozmetik Ürünleri Hırsızı — 50
MERCEK — 55
Üçüncü Şahıslarla İlişkiler — 55
Yalan İhbar ve Suçlamalar — 55
Stereotipleme (Kalıpyargı) — 57
A-Restoranda Cinayet — 59
MERCEK — 63
İçses — 63
Haksızlıklara Göz Yummak — 64
Grup Düşüncesi/Düşünme — 65
B-Bu Ahlaksız Adamı İşten Atın! — 67
MERCEK — 71
Etik İnceleme ile Denetim ve Teftiş Farkı — 71
Savunmasını Alalım — 72
İnsan Onurunun Korunması — 72
Unlearn-Öğrenmiş Olduğunu Unutmak — 73
A-Tozun Altından İnsanlık Çıktı — 74
MERCEK — 78
Risk Almak — 78
Neden Astlar Üstlerini Atlayabilir? — 79
İyilik Yap İyilik Bul — 81
B-Nasıl Bir Müdür! — 83
MERCEK — 87
Etik Konuları İnceleme Süreci Nasıl Olmalı? — 87
Gizli Kayıtlar — 92
Şikâyetlerin ve Etik/Disiplin İncelemelerinin Mobbing Haline
Gelmesi — 93
Ya Başıma Bir Şey Gelirse — 93
A-Adım Adım Polisin Gözü Oldular — 95
Vatandaş Eğitimi — 96
Suça Zemin Hazırlayan Yerlerle Mücadele — 97
Ek kuvvet — 97
MERCEK — 100
Sonucu Cezalandırmak Kalıcı Çözüm Değildir — 100
Inovasyon — 101
İletişimde Bağ Kurmak — 102
Upskilling — 103
B-Ben Değişiyorum — 104
Yeni Şubede Hayat — 105
İkinci Olay — 107
MERCEK — 110
Terminolojiye Dikkat — 110
LGBTQI+’nın Açılımı Nedir? — 111
Transseksüel Nedir? — 111
Homofobi Nedir? — 112
Zorbalık–Mobbing — 113
Hak Görme/Hak Kazanma — 114
Özel Yazışmalar Kanıt Sayılır mı? — 114
A-Gecelikli Kadın Cinayeti — 116
MERCEK — 120
Merak — 120
Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi — 120
B-Kadınlara İş İmkânı Sağlamak Önemli — 124
Özel Bir Raporlama — 124
Anadolu’nun Doğusundan Alarm Veren Sayılar — 125
MERCEK — 127
Verilerin Önemi — 127
Gerçek Eşitlik — 128
Aydınlatılmış Rıza — 129
A-Motosikletli Suçlular — 130
Akü Hırsızları — 131
Araç Kiralama — 132
MERCEK — 133
Soruların Gücü — 133
Proaktif Yaklaşım — 135
B-Ali Ayşe’yi Seviyor — 137
MERCEK — 140
Soruların Gücü — 140
Ahlak ve Etik — 141
Ahlak ve İşyerleri — 142
Dedikodu — 142
Özel Hayat İş Sınırı Nerededir? — 144
Nasıl Yönetilmeli? — 145
Tanıdık Olmanın Yararları — 146
A-Seçici Göz Uygulaması — 147
MERCEK — 149
Adalet Hissi — 149
İyi Gözlemci, İyi Dinleyici Olmak — 149
Hata Olduğunu Bilerek Yapmak — 150
B-Geceleri Arayan Müdür — 152
MERCEK — 156
Acil Davranmak Gereği — 156
Hiç Şaşırmadım–Önyargılar — 156
Performans Düşüklüğü “Not”u — 158
Etik-Performans Sarmalı — 158
Savunma Almak mı, Vermek mi? — 159
Taciz Suçlamalarının Diğer Yüzü — 160
İnsan Kaynaklarının İkale Sözleşmesi Sevgisi — 161
A-Narin’in Kayboluşu — 163
İpuçları — 164
Gerçekler — 164
Bilinmeyen Nedenler — 165
Olayın Arkasındaki Gerçek — 165
MERCEK — 166
Stratejik Planlar Geliştirmek — 166
Post-Mortem — 167
Hassas Soruşturma ve Yargılama Süreci — 169
Çevredekilerin Merakını Yönetmek — 171
B-Bu İşi Başaramadım! — 173
Pazarlama Güçlendirme Projesi — 174
Görev Değişikliği — 174
Ürünlerimize Hak Ettiği Değeri Kazandıralım — 175
Yeni Satış Müdürü — 175
Satış mı, Ürünü Korumak mı? — 176
Başka Odalarda Yapılan Toplantılar — 178
MERCEK — 179
Çıkar Çatışması — 179
Çalışanın Kendini Suçlaması — 180
Sonsöz — 181

ÖNSÖZ-İDİL TÜRKMENOĞLU

Akif Hoca (biz İzgören ailesinde birbirimize öyle hitap ediyoruz) “cinayet hikâyelerini vaka çalışmalarına çevirelim, içindeki yaşam derslerini çıkaralım” fikrini bana açınca, ben de bizdeki yani ofislerdeki vakalardan bahsedip o hikâyelerle birleştirmeyi önerdim. Sonuçta insan kaynakları ekipleri, denetim ve disiplin kurulları başta olmak üzere ve ek olarak bazı yöneticiler de işyerlerinde bir nevi dedektiflik yaparak çeşitli vakaları çözüyor. Üslubun uygunluğu tartışılır tabii ama bu konuya kültür ve değerlerden bahseden “Kurumsallaş(ma)” adlı kitabımda değinmiştim. Ya da daha kötüsü, bazıları da olaylar karşısında hiç araştırmaya girmeyip üstten bazı kararlar vererek insanların yaşamları ile oynuyorlar. Akif Hocaya “Hocam, iş yaşamı cinayetleri de oluyor” dedim. Haksız yere suçlananlar, görevi değiştirilenler, cezalandırılanlar, işten çıkarılanlar, hatta işten ayrılmaya zorlananlar, tutanakla veya savunmayla tehdit edilenler, korkudan seslerini çıkaramayanlar. Üstelik bu vakalar sadece “kurumsallaşamamış” küçük işletmelerde, üretimde, fabrikalarda değil, kocaman kocaman şirketlerde, şık plaza katlarında da oluyor. Kısacası insanın olduğu her yerde işyeri cinayetleri de işleniyor. Vakaları birleştirmeye karar verip yazmaya başlayınca, “acaba cinayet demek çok mu ağır kalır” diye şüpheye düştüm. Öğrencilerime ve bazı çalışma arkadaşlarıma sordum. Çocuklardan birinden aldığım cevabı unutamıyorum: “Hocam bazen başımıza gelenler cinayetten daha kötü.” Sürdürülebilirlik ve özellikle sosyal uygunluk konusunda kendisinden çok şey öğrendiğim ve öğrenmeye devam ettiğim çalışma arkadaşım, dostum Aysun Sayın iyi ki var. Ayrıca sevgili Elma ekibine ve İzgören ailesine cesaretle bizi destekledikleri için çok teşekkür ederim. Dürüst, etik, adaletli, insan odaklı iş ve yönetime ilham veren çalışmalarının yanında, bu kitapla “kral çıplak” diyebilmemiz için önümüzü açtılar. Bu vakaların, değerlendirme ve çözülme şekillerinin iş dünyasına rehber olmasını ve gelecekteki etik ihlalleri veya bu kitabın dili ile işyeri cinayetlerini engellemesini umuyoruz.

ÖNSÖZ-AKİF AKTUĞ

Cinayet sadece kriminal bir olay değildir; yaşandığı anın bireysel ve toplumsal sosyolojisi, psikolojisi, ekonomisi gibi çok farklı disiplinleri anlamlandırmamızı sağlayan bir barometre gibidir aynı zamanda. Cinayetlerin işleniş şekli ve nedenleri ne kadar karmaşıksa, o toplumun eğitim seviyesi ve refahı da diğer devletlere kıyasla daha üst seviyededir. Mesela ülkemizde çok eskiden sadece iki nedenden cinayet işlenirdi: Ar ve an. Şimdi eline kılıç alan bir katil, hiç tanımadığı masum kadının “içimden öldürmek geldi” güdüsüyle canını alabiliyor. Yakın zamanda dijital katiller de çıkacak -belki çıktı biz farkında değiliz- hastanenin yazılımına sızarak hastaların ilaç kullanma dozlarını değiştirerek ölümlerine yol açacak ya da uçakların düşmesine neden olabilecek dijital saldırılar gerçekleştirebilecekler. İşte bu ve benzeri nedenlerden dolayı cinayetleri çok farklı perspektiflerden değerlendirme yetkinliğimizi geliştirmeliyiz. Bu kitapta gerçek hayattan alınan cinayet dosyalarını tozlu raflardan indirip bize nelerin çığlığını attığını düşünmeye ve anlamaya çalışacağız. Leonardo Da Vinci’nin söylediği gibi “Her şeyin bir şeyle bağlantısı vardır.” Olayların çözümlenmesini sağlayan örüntülerde parçalarla bütünün ilişkisi, küçük parçaların önemi, detaylar, bulduğunuz her ipucundan sonra bir diğeriyle bağ kurabilme, sağlıklı veri toplama ve onu okuyabilme, insanları tanıyabilme, önyargılardan kurtulabilme, çözüm odaklı çalışma, hızlı ve doğru karar verebilme, adalet kavramını sorgulama, liderlik becerisini geliştirme, hedef koyma, yılmazlık, risk yönetimi, takım yönetimi ve kamuoyunun sağlıklı bilgilendirilmesi gibi iş dünyası çalışanlarının da geliştirmek istediği yetkinlikler bu dosyaların satır aralarında gizli. Bu kitapta siz değerli okurlar için birlikte özgün, farklı bakış açılarıyla “cinayetlerden iş dünyası ne öğrenmeli” konusunu irdelemeye çalıştık. Biz yazarken çok heyecanlandık, umarım sizde de bu ipuçlarını yakalarsınız. Toplum suçu hazırlar, birey tetiği çeker. Norveç başbakanının sahilde 77 kişinin ölümünden sorumlu olan Breivik’in arkasından söylediği “Bu vakadan ben sorumluyum bu çocuğu biz doğurduk, biz eğittik, biz büyüttük” cümlesi tam da bunu anlatıyor. İşyerlerindeki sorunların kaynağında da yöneticiler olmasın! İdil de satırlarında bunu sorguladı… Kitabın hayat bulmasında emeği geçen başta editörümüz Gamze olmak üzere birbirinden renkli, dost canlısı tüm Elma ekibine şükranlarımı sunuyorum. Dostlukla, keyifli okumalar.

GİRİŞ

Bu kitapta bir başkomiserin uğraştığı vakalarla insan kaynakları uzmanlarının karşılaştıkları durumları ve etik kurullarda da görev yapan yöneticilerin deneyimlediklerini bir araya getirdik. Her işyerinde etik sorunlarla karşılaşmak mümkün. Ancak bu sorunları anlamak ve çözmek için gereken derinlemesine inceleme çoğu zaman göz ardı edilir. Bir başkomiserin detaylı ve titiz araştırmalarıyla çözdüğü vakaları, geliştirdiği proaktif uygulamaları, bir insan kaynakları yöneticisinin gündelik iş yaşamında karşılaştığı olaylarla birleştirerek, okuyuculara geniş bir perspektif sunmayı hedefledik. İşyerlerinde karşılaşılan etik sorunlar, basit görünen meselelerden karmaşık ilişkilere kadar geniş bir yelpazede yer alabilir. Bu sorunlar, yüzeyde basit bir anlaşmazlık gibi görünse de derinlemesine incelendiğinde birçok katman ve detay barındırır. Olayların nasıl geliştiğini, başlangıçta basit görünen bir durumun aslında ne kadar karmaşık ve çok katmanlı olabileceğini biliyoruz. İşte bu yüzden hikâyeler ilerlerken sorular sorarak okuyucuların olayları kendi bakış açılarıyla değerlendirmelerini ve düşünmelerini istedik. İşyerindeki etik sorunların ve kriminal vakaların derinlemesine bir incelemesini sunarak okuyuculara olayların sadece yüzeyde görünenlerden ibaret olmadığını göstermeyi amaçladık.

…