Birazoku

Zizek, Matrix filmindeki Matrix ağını Lacancı ‘büyük Öteki’ konseptiyle, yani bizim konuşmayıp konuşturuluyor olduğumuz toplumsal teze tekabül eden şeyle açıklar. Büyük Öteki’dir ipleri çeken, lakin ondaki eksiğin farkına varan özne fantazilerle bu eksiği kapatmaya çalışır. Ama fantazi paranoyayla iç içedir. ‘Paranoya en temelde ‘Öteki’nin Ötekisine’…. yani büyük Ötekideki açığı kapatacak, onun tutarlılığını bize garantileyecek bir başka Ötekiye duyulan inanç olur. Zizek Matrix

filminin de aynı paranoyak kaydırmayı takip ettiğini, ‘hakiki’ gerçekliği saklayan bir matrixi varsayan fikre sahip olduğunu söyler.

_____

Bilinmeyen Bilinenler
Seri İçin Önsöz
Zizek’in felsefe, politika, film ve diğer popüler sanat üzerine ayrıntılı Lacancı analizleri ilk kitabı ideolojinin Yüce Nesnesi’nde başlayarak tüm kitaplarına yayılır. Judith Butler “Slavoj için Lacan ve Hegel tartışmak adeta nefes almaktır” der. Özgün bir araç olarak gördüğü Lacancı psikanalizi kullanarak farklı alanlara müdahaleleri söylenenleri tekrar etmekten ya da eleştirmekten, hatta yeni bir şeyler bile söylemekten Öte farklı bir boyutla ilişkilenir ve bu da bizi zaman zaman rahatsız eder. Zaman zaman ise söylediklerinin tam da kendi düşüncelerimiz olduğunu düşünür ve doğrudan birer Zizekçi olur çıkarız, işte bu “tuzak” dünyada Zizek takipçilerinin sayısını durmaksızın ararsa da Zîzek! adlı filmde kendisi “en büyük endişem önemsiz biri olmak değil kabul görmektir” der. Zizek’in Encore için seçtiği felsefi /politik metinlerden oluşan “Tin Kemiktir” ve popüler kültür metinlerini kapsayan “Bilinmeyen Bilinenler” serisi işte bu farklı boyuta, kabul görmemiş inançlarınızın hatta toplumsal değerlerimizin temelini oluşturan ama yine de görmezlikten geldiğimiz, farkında olmadığımız alanlara odaklanıyor. Hegel’in “Tin Kemiktir” formülündeki kafatası kemiği Zizek’e göre öznedeki temsillenemez bir imkansızlığı, bir boşu işaret eder. Onun Donald Rumsfeld analizinde vardığı bildiğimizi bilmediklerimiz ek önermesi Rumsfeld’in Irak’ta yapılan işkenceleri bildiğini bilmemesine, yani Lacan’ın söylediği “kendini bilmeyen bilgi”ye ilişkindir:
2003’tc Rumsfeld biraz amatörce, bilinen ve bilinmeyen arasındaki ilişki hakkında felsefe yapmaya girişti: ‘Bilinen bilinenler vardır. Bunlar bildiğimizi bildiğimiz şeylerdir. Bilinen bilinmeyenler vardır. Yani, bazı şeyler vardır ki bilmediğimizi bilin:. Fakat bilinmeyen bilinmeyenler de vardır. Bunlar bazı şeyler ki bilmediğimizi bilmeyiz’ Onun eklemeyi unuttuğu önemli bir dördüncü tanım var: ‘bilinmeyen bilinenler’, bildiğimizi bilmediğimiz şeyler ki bu tam anlamıyla Freudcu bilinçdışıdır…
Bu metnin ilk versiyonu 28 Ekim 1999 tarihinde, yani Matrix’in devam filmleri henüz ortada yokken, Karlsruhe’de yapılan “İnside the Matrix” sempozyumunda sunulmuştur. William Ersvin’in The Marrix and Philasophy (Türkçcsi, Mam ve Felsefe, Çev. Murat Sağlam, Güncel Yayıncılık, 2003, s. 278 307) adlı derlemesinde de bu ilk versiyon kullanılmış. Elinizdeki metin, devam filmlerinin ardından çeşitli değişikliklerin yapıldığı, genişletilmiş yeni versiyondur.

Matrix’i Slovenya’da bir sinemada seyrederken, filmin ideal seyircisinin yani bir budalanın yanında oturmak gibi bir daha ele geçmez bir fırsata sahip oldum. Sağımda oturan, yirmili yaşlarının sonunda bir adam filme kendini kaptırmış., “Aman Tanrım, vay be, demek ki gerçeklik merçeklik yok! …”gibi yüksek sesli nidalarla seyircileri habire rahatsız ediyordu. O kılı kırk yaran felsefi ya da psikanalitik kavramsal ayrımları filmle bağdaştıran sözde sofistike entelektüel okumalardansa böylesi naif kaptırmaları hiç düşünmeden tercih ederim.
Yine de Matrix’in bu entelektüel cazibesini anlamak zor değildir: Evrensel bir tanınma sürecini tetikleyerek bir tüt Rorschach testi işlevi gören filmlerden biri değil mi Matrix? Bu tanınma süreci, nereden bakarsanız bakın, gözlerini dikmiş sürekli size bakıyor görünen şu meşhur Tanrı resmindeki gibidir  her yönelim pratik olarak onun içinde kendinin farkına varır. Lacancı dostlarımın bana söylediğine göre senaryoyu kaleme…