Birazoku

Aydın mı dersiniz, entelektüel mi dersiniz? İki kavrama farklı anlamlar mı yüklersiniz? Aydınlardan entellektüellerden çok şeyler mi beklersiniz, hiçbir şey beklemez misiniz? Öyle ya da böyle, kültürle derinlemesine alışveriş kaygınız arsa zaman eksenine düşünce mesaisi düşünebiliyorsanız bu kavramlar üzerine kafa yorarsanız bu sorulara cevap ararsınız ufuk ararsınız. Cemil Meriç’in hakikatte içi de, dışı da bir mağarayı anlattığı kitap Mağaradakiler bir geniş ufuk kitabı.

Giriş
Bir mağara düşün dostum.. Girişi boydan boya gün ışığına açık bir yerallı mağarası. İnsanlar düşün bu mağarada. Çocukluktan beri zincire vurulmuş hepsi; ne yerlerinden kıpırdamaları, ne başlanın çevirmeleri kabil, yalnız karşılarını görüyorlar. Arkalarından bir ışık geliyor., uzaktan, tepede yakılan bir ateşten. Ateşle aralarında bir yol var, yol boyunca alçak bir duvar. Gözbağcıları seyircilerden ayıran setleri bilirsin, üzerlerinde kuklalarını sergilerler, öyle bir duvar işte… Ve insanlar düşün, ellerinde eşyalar: Tahtadan, taştan insan veya hayvan heykelcikleri, boy boy, biçim biçim. Bu insanlar duvar boyunca yürümektedirler, kimi konuşarak, kimi susarak. Garip bir tablo diyeceksin, hele esirler daha da garip. Doğru.. O esirler ki ömür boyu başlarını çeviremeyecek, kendilerini de, arkadaşlarını da, arkalarından geçen nesneleri de duvara vuran gölgelerinden izleyecekler. Şimdi de mağarada seslerin yankılandığını düşün.. Dışarıdan biri konuştu mu, esirler gölgelerin konuştuğunu sanır, öyle değil mi? Kısaca, onlar için tek gerçek var: Gölgeler. Tutalım ki zincirlerini çözdük esirlerin, onları vehimle rinden kurtardık Ne olurdu dersin, anlatayım. Ayağa kalkmağa, başını çevirmeğe, yürümeğe ve ışığa bakmağa zorlanan esir, bunları yaparken atı duyardı Gözleri kamaşır, gölgelerini görmeğe alıştığı cisimleri tanıyamazdı Biri. ona: “Ömür boyu gördüklerin hayaldi. Şimdi gerçekle karşı karşıyasın” diyecek oka, sonra da eşyaları bir bir gösterse, “bunlar nedir” diye sorsa, şaşırıp kalır, mağarada gördüklerini, şimdi gösterilenlerden çok daha gerçek sanırdı
Bir de düşün ki tutsağı mağaradan çıkarıp dik bir patikadan güneşin aydınlattığı bölgelere sürükledik Bağırdı, yanıp yakıldı, öfkelendi… Kulak asmadık. Gün ışığına yaklaştıkça gözleri daha çok kamaştı. Hiçbirini seçemez oldu gerçek nesnelerin. Sonra, yavaş yavaş alıştı aydınlığa. Önce gölgeleri farketti, arkasından insanların ve cisimlerin suya vuran akislerini. Akşam olunca göğe çevirdi bakışlarını, ayı gördü, yıldızları gördü. Zamanla güneşin sulardaki aksine bakabildi. Nihayet gökteki güneşe çevirdi gözlerini. Ve düşünmeğe başladı. Ona öyle geldi ki mevsimleri de, yılları da güneş yaratıyor, görünen dünyanın yöneticisi o. Esirlerin mağarada gördükleri ne varsa onun eseri. Ve eski günlerini hatırladı. Ne kadar yanlış anlamışlardı bilgeliği. Mutluydu şimdi, mağarada kalan arkadaşlarına acıyordu. Eski hayatına, eski vehimlerine dönmemek için her çileye katlanabilirdi.
Adamın mağaraya döndüğünü tasavvur et. Karanlığa kolay kolay alışabilir mi? Dostlarına hakikati söylese dinlerler mi onu? Ağzını açar açmaz alay ederler: “Sen dışarıda gözlerini kaybetmişsin, arkadaş. Saçmalıyorsun. Biz yerimizden çok memnunuz. Bizi dışarı çıkmağa zorlayacakların vay haline .”
İşte böyle aziz dostum. Sana anlattığım hikâye kendi halimizin tasviridir Yer altındaki mağara: Görünürler dünyası. Yücelere çıkan tutsak, meseller (idea’lar) âlemine yükselen ruh..
EFLATUN, Devlet

ENTELEKTÜEL YAHUT AVRUPA’DA AYDIN
1  Entelektüel Kim yahut Tariflerin Alacakaranlığında
Entelektüel, ülkeden ülkeye, yazardan yazara değişen bir mefhum. Her tarif aşagı yukarı, ya bir önyargıya dayanır, ya belli bir döneme. Kelimenin vatanı Fransa. Entelektüel bugünkü mânâsım Dreyfus davasıyla kazanmış.
Toplumu Ilıiye Ayıran Dâ\â
Dreyfus’ü hatırlarsınız: Casusluk yaptı diye tutuklanan kurmay yüzbaşı. Dünya umumî efkârını yıllarca uğraştıran Dreyfus dâvası, Fransız siyasi hayatının en unutulmaz sayfalarından biri. Bir yanda devlet.. Kilisesi, ordusu, genelkurmayı ve bütün saygıdeğer müesseseleri ile Fransa. Ötede adalet ve hakikate susamış bir avuç yazar.
14 Ocak 1893 tarihli LAarore gazetesi En telefe (ile İlerin Beyan namesi’ni yayımlar. Kurulu düzene karşı bir savaş ilânıdır beyanname. Gelenekle kalem arasındaki bu savaşın baş kahramanı Zola, çağın en belirgin entelektüel tipi. O tarih ten sonra entelekttel yazı veya söz aracılığı ile toplumun şuurlanmasına yardım eden kişi olur. Yol gösteren, aydınlatan, itham eden kişi Kelime sol’un bayrağıdır arlık.
Sağa Göre Entelektüel
Dreyfus’c karşı olanlar için. Dreylus’un mahkemesi askeri yargının isiydi. Entelektüeller sanığın suçsuzluğunu haykırırken yetkilerini aşıyorlardı. Sag, Dreyfus davasından beri entelektüele şüphe ile bakar.
tonesco, “Tuhaf değil mi?” der, “entelektüeller ne büyük yazar, ne unlu ressam, ne politika adamı, ne de bilgin. Entelektüel kendi kendini inşa edemeyen adam, bir nevi mektep kaçağı.” Ama Batılılar bu mektep kaçağının vasıflan üzerinde anlaşamaz
Bir Akademi üyesine göre, “Entelektüelin ilk vasfı dürüstlüktür.” Kime karşı dürüstlük? insanın insana düşman olduğu bir dünyada dürüstlük kabil mi? “Her asrın, bilhassa bizimkinin bir Diyojen’e ihtiyacı var. Ama Diyojenliği göze alacak kadar pervasız, Diyojen’in sözlerine katlanacak kadar sabırlı insanlar nerede?” (Guehenno)
Tanınmış bir yazar (Maulnier) entelektüelin görevlerini şöyle sıralar, “düşünmek, doğruyu aramak, nesnel bilgiye ulaşmak. Entelektüel hiç kimseye ahmakça bir saygı göstermemeli, müesseseleşen doktrinlere kuşku ile bakmalı. Naslara bağlanmak kısırlaşmaktır. Gelenekle savaş, evet; modaya teslimiyet, hayır. Entelektüel, hükümlerini aklın ışığında vermelidir, tutkuların degil. Entelektüelin başlıca vasıflarından biri de hoşgörü.”
Şimdi de bir sosyologu (Aron) dinleyelim, “Fransa’da hiç kimse bir yazıhane memuruna, üniversiteyi bitirmiş de olsa, entelektüel demez. Memur, işçidir; yazı makinası, aleti   i Oysa gelişmemiş bir ülkede her diplomalı, entelektüel.” Peki, nasıl tarif edeceğiz aydını? Geniş mânâda, kafa işçileri olarak; dar mânâda, uzmanlarla okumuşlar. İyi ama uzmanla kâtip arasında kesin bir sınır var mı? Ne’de uzman? Ne kadar uzman? “Okumuş” sıfatı da müphem. O halde? Gerçek entelektüel, hayatını kafasıyla kazanan kişi. Romancılar, ressamlar, heykeltraşlar gibi. Yani, aşağı yukarı, herkes entelektüel. Ama Pastalla Dcscartes değil. Çünkü onlar hayatlarını kalemleriyle kazanmıyorlar.
En iyisini bir şair söylemiş galiba. “Entelektüellerin işi, her nesneyi remzine yani kelimeye ve sembole bakarak irdelemek, gerçek eylemlerle tartmamak. Sözleri, bunun için şaşırtıcı, politikaları tehlikeli, zevkleri sathî. Sosyal birer uyarıcıdır entelektüeller. Ve her uyarıcı gibi hem yararlıdır, hem zararlı” (Valery).
Biraz da Fransa ‘dışına çıkalım. “Entelektüel, tarif edilmesi kolay olmayan bir sosyal tip”, diyor Schumpeter.. “Hatla entelektüellerin özelliklerinden biri de tarihlideki güçlük. Entelektüeller köylü gibi, sanayi işçisi gibi, ayrı bir sınıf değildirler. Toplumun her tabakasından kopup gelirler. Faaliyetlerinin büyük bir kısmı birbirlerini hırpalamaya harcanır. Kendi sınıfları olmayan sınıfların çıkarlarına öncülük ederler. Bununla beraber, ortak davranışları, ortak çıkarları da vardır. Bu bakımdan bir sosyal sınıfa benzerler. Her diplomalıya entelektüel diyemeyiz. Ama yüksek bir öğrenim görmüş kimseler birer entelektüel adayıdırlar. Kafalarının benzer şekilde doldurulmuş olması birbirlerini anlamalarına yarar ve bağ kurar aralarında. Entelektüeli serbest meslek sahibi diye tarif de yanlış. Meğer ki sözle ve yazıyla meslek dışı konulan işlesinler, hoş bunu sık sık yaparlar ya. El işiyle kafa işini birbirinden ayıran tarifler de aşırı. Entelektüeller, işi konuşmak veya yazmak olan, amelî sahada hiçbir sorumluluk yüklenmeyen kimselerdir, tarifi de eksik. Kimine göre mesleksizlerin mesleğidir entelektüellik. Kimi……