Birazoku

Küreselleşme, ekonomik, sosyal, ve kültürel boyutlarıyla birlikte göçün de dinamiklerini etkileyen temel bir faktördür. Küreselleşme, iletişim ve ulaşım teknolojilerinin gelişimi ile birlikte uluslararası sınırları aşan insan ve sermaye hareketlerini kolaylaştırmıştır. Bu durum, işgücü mobilitesini artırarak göçmenlerin farklı ülkelere ulaşımını daha erişilebilir hale getirmiştir. Küreselleşme ve göç arasındaki ilişki karmaşık ve çok yönlüdür. Bu iki olgu, ekonomi, sosyoloji, antropoloji, siyaset bilimi, tarih ve daha pek çok disiplini etkileyen disiplinlerarası bir konu olarak kabul edilmektedir. Küreselleşme, dünyanın giderek daha fazla birbirine bağlandığı ve etkileşim halinde olduğu bir süreci ifade ederken, göç ise bu sürecin bir sonucu olarak ortaya çıkan ve sosyal, ekonomik ve siyasi boyutları olan bir olgudur. Bu iki olgunun birbirini nasıl etkilediğini anlamak, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde politika yapıcılar için önemlidir. Göçün yönetimi, küreselleşmenin yol açtığı ekonomik ve kültürel değişikliklere uyum sağlama yeteneğini yansıtmaktadır. Bu nedenle, bu konuyu anlamak ve etkili çözümler üretmek için daha fazla araştırma ve analiz gerekmektedir. Bu eserde yer alan çalışmalar, küreselleşme ve göçün çok yönlü etkilerini anlamak için önemli bir kaynak sunmaktadır.

1.BÖLÜM

GÖÇ YÖNETİMİNDE BİR AKTÖR OLARAK YEREL YÖNETİMLER: İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ ÖRNEĞİ

Ramazan ŞENGÜL

Hande YÜKSEL ALTINTAŞ

GİRİŞ

Göç, insanlık tarihinin başından beri var olan ve günümüze uzanan süreçte farklı dinamiklere bağlı olarak varlığını sürdüren bir olgudur. Çok yönlü yapısı nedeniyle çeşitli disiplinlerin ilgi alanına giren göç kavramı yönetimsel olarak da farklı düzeylerde ele alınmaktadır.

Göçlerin daha çok kentsel alanlara yöneldiği bilinmektedir. Bu noktada göçle gelen nüfus yerel hizmetlerin kullanıcısı olmakta ve yerel yönetimler de sosyal uyum başta olmak üzere çeşitli yönlerden göç yönetimi sürecinin bir parçası haline gelmektedir. Daha çok merkezi yönetimin hakimiyetinde olan göç alanında bir aktör olarak yerel yönetimlerin önemi giderek artmaktadır. Türkiye açısından bu durum değerlendirildiğinde yerel yönetimlerin göçle ilgili mevzuatta aktif bir sorumluluk üstlenmediği görülmektedir. Hem göçlerin yarattığı sorunların çözümünde hem de göçmenlerin/mültecilerin entegrasyonunda önemli işleve sahip olan yerel yönetimlerin bu alanda ihtiyaç duydukları kaynaklara sahip olması, yasal ve idari açıdan güçlendirilmesi önem taşımaktadır. Özellikle son dönemde yaşanan ekonomik krizin kentleri daha derinden etkilemesi ve bu durumu mültecilerle ilişkilendiren karşıt söylemlerin artması süre-cin yönetimini daha hassas bir noktaya taşımaktadır.

Çalışma kapsamında öncelikle genel itibariyle göçün kavramsal çerçevesine değinilecek, Türkiye’de göç yönetiminin gelişim sürecine ve mevcut kurumsal yapıya yer verilecektir. Ardından farklı ülkelerdeki örnekler üzerinden yerel yönetimlerin göç yönetimindeki rolüne yer verilecek ve Türkiye’de yerel yönetimlerin bu alandaki konumu ilgili mevzuat üze rinden incelenecektir. Son olarak Türkiye’de en çok göçmenin yaşadığı İstanbul’da Büyükşehir Belediyesi (IBB)’nin göç yönetimi alanındaki faaliyetleri hem mevcut durumun hem de bu alanda hangi düzenlemelere ihtiyaç duyulduğunun tespiti için değerlendirilecektir. Bu amaçla IBB’ye ait stratejik plan ve faaliyet raporları doküman analizine tabii tutulacaktır.

2.GÖÇÜN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ

Göç kavramı, en yalın tanımıyla mekânsal olarak yer değiştirme hareketidir. Türk Dil Kurumu (TDK) göçü: “ekonomik, toplumsal, siyasi nedenlerle bireylerin veya toplulukların bir ülkeden başka bir ülkeye, bir yerleşim yerinden başka bir yerleşim yerine gitme işi, taşınma, hicret, muhaceret” olarak tanımlamaktadır (TDK, 11.07.2023).

Lee’ye göre göç, temelde yaşanılan yerin kalıcı ya da yanı kalıcı bir biçimde değiştirilmesidir (Lee, 1966: 49). Marshall (1999: 685) ise göç kavramını “Göç (az ya da çok) bireylerin ya da grupların sembolik veya siyasal sınırların ötesine, yeni yerleşim alanlarına ve toplumlara doğru kalıcı hareketini içerir” ifadesiyle açıklamaktadır.

Uluslararası Göç Örgütü (IOM) tanımına göre göç: “Bir kişinin veya bir grup insanın uluslararası bir sınırı geçerek veya bir devlet içinde yer değiştirmesi, süresi yapısı ve nedeni ne olursa olsun insanların yer değiştirdiği nüfus hareketleridir.” (IOM, 2013: 35-36).

Göç ile ilgili yapılan tanımları çoğaltmak mümkündür. Yukarıda yer alan tanımlar incelendiğinde göçün daha çok mekansal hareketlilik üzerinden açıklandığı görülmektedir. Ancak göç yalnızca bir yer değiştirme hareketi olarak tanımlanamaz; nedenleri, sonuçları ve çeşitli boyutlarıyla farklı disiplinlerin inceleme alanıdır. Ekonomiden siyaset bilimine, hukuktan coğrafyaya, tarih, psikoloji ve sosyoloji gibi birçok disiplini ilgilendiren karmaşık bir olgudur. Mekansal hareketlilik vurgusu ortak olmakla birlikte her disiplin kendi teorik temellerine göre göçü tanımla. makta ve bu da çeşitliliğe neden olmaktadır.

Daha geniş bir bakış açısıyla tanımlamak gerekirse göç, belirli bir zaman için ya da kalıcı olarak bir yerleşim alanından diğerine doğru, bireysel veya kitlesel bir biçimde gerçekleşen ve genellikle daha iyi hayat koşullarına sahip olma amacını içeren bir nüfus hareketidir (Tümtaş ve Ergun, 2016: 1349). Yalçın (2004: 13) ise göçü; ekonomik, siyasi, ekolojik veya bireysel nedenlere bağlı olarak bir yerden başka bir yere yapılan kısa, orta veya uzun vadeli olabilen, geri dönüş veya sürekli yerleşim amacı içeren coğrafik, toplumsal ve kültürel bir yer değiştirme hareketi olarak tanımlamaktadır.

Göç, farklı açılardan sınıflandırılmakta olup en çok bilinen kategoriler şu şekilde sıralanabilir (Faist, 2003: 47; Güllüpınar, 2012: 57): Alan açısın dan yerel veya uluslararası göç; sebebi açısından gönüllü (iradi) göç-zorunlu (gönülsüz) göç, zaman açısından; geçici göç-sürekli (kalıcı) göç; boyut açısından kitlesel veya bireysel göç; son yerleşim yeri açısından transit göç yerleşik göç; yasal durum açısından yasal (düzenli) göç, yasa dışı (düzensiz) göç; göç edenin niteliği açısından vasıflı (beyin) göçüvasıfsız göç.

Insanlık tarihi kadar eski olan göç hareketleri nicelik ve nitelik açısından değişim göstermektedir. Önceleri iklim, doğal afetler, savaş ve kıtlık gibi nedenlere dayalı olarak gerçekleşen göçler ilerleyen zamanlarda siyasi, ekonomik, toplumsal ve kültürel vb. gerekçelere bağlı olarak ortaya çık mıştır (Akıncı vd., 2015: 60-61). Günümüzde küreselleşmenin etkisiyle birlikte göç kavramı daha karmaşık bir olgu haline gelmiştir.

Içinde bulunduğumuz çağı göçler çağı olarak adlandıran Castles ve Miller (2008), dünyadaki göç hareketlerinin son dönemde yaşanan siyasi mücadeleler, şiddetli çatışmalar ve ekonomik değişim gibi nedenlerle yeni bir boyut kazandığının altını çizmektedir. Yeni formlarda ortaya çıkan göç hareketlerinin varlığını sürdüreceği ve aşağıda yer alan temel eğilimlerin göçlerin yapısını belirlemede etkili olacağı düşünülmektedir: • Göçün küreselleşmesi: Göç hareketlerinden etkilenen ülkelerin giderek artması

• Göçün hızlanması: Tüm dünyada uluslararası göç hareketlerinin hacim olarak büyümesi
• Göçün farklılaşması: Pek çok ülke için emek göçü veya mülteci göçü gibi bir tip değil, aynı anda bunların hepsi demektir. Bir tür hareket olarak başlayan göçler farklı biçimlerde devam etmektedir
• Göçün kadınsallaşması: Geçmişte özellikle emek göçü ve mülteci hareketlerinde erkek egemenliği esasken çağdaş göç hareketlerinde kadınla. rı görünürlüğü artmıştır
• Göçün siyasallaşması: Uluslararası göç hareketleri giderek ulusal güvenlik politikalarımı daha fazla etkilemektedir (Castles ve Miller, 2008: 12, 14).

Ulaşım olanakları ve iletişim teknolojilerinde yaşanan ilerlemeyle birlikte kolaylaşan küresel kültürel değiş tokuş göç hareketlerini tetiklemektedir. Küreselleşmeden etkilenen uluslararası göçler aynı zamanda küresel değişime neden olan en önemli faktörlerden biri haline gelmiştir. Uluslararası göç hareketlerinin küresel kapsamı, yerel ve uluslararasi politikadaki merkeziyeti ve ortaya çıkardığı sosyo-ekonomik sonuçlar son yıllardaki uluslararası göçlerin ayırt edici özellikleridir (Aktaran Bahçeci ve Uzun, 2017).

Küreselleşme bağlamındaki gelişmeler Türkiye için de etkili olmuş ve ülkemiz dünyanın çeşitli bölgelerinden gerçekleşen göçlerin hedefi olmuştur. Ekonomik nedenlerle hareket eden düzensiz ve transit göç menlerin yanı sıra savaş ve siyasi karışıklıklar nedeniyle ülkesinden ayrılanların da yöneldiği bir ülke konumuna gelmiştir. Türkiye’ye yönelen uluslararası göç hareketleri belli bir eğilim içinde sürerken 2011 yılında yaşanan Suriye krizi ile birlikte beklenmeyen büyüklük ve yoğunlukta bir göç akını gerçekleşmiştir (Bektaş, 2022: 2). Bu nedenle göç yönetimi hem merkezi idare hem de yerel yönetimler açısından önemli bir mesele haline gelmiştir.

3.TÜRKİYE’DE GÖÇ YÖNETİMİ

Göç yönetimi, özellikle 1990’lı yılların sonlarından itibaren ülkelerin sı nir hareketliliğini yönetebilmek ve bu süreci açıklamak adına elverişli bir kavram haline gelmiştir. Ancak ilerleyen süreçte göç alan, göç veren ve transit ülke kategorilerinin iç içe geçmesi ve devletlerin eş zamanlı olarak farklı kategorilerin içerisinde yer alması süreci karmaşıklaştır. miş ve dolayısıyla göçün çeşitli düzeylerde ve tekniklerle idare edilmesi hususu gündeme gelmiştir. Devletlerin kendi içinde, birbirleriyle ve uluslar üstü olarak adlandırılan düzeylerde yaptıkları tüm anlaşmalar, belirledikleri kurallar ve ölçütler göç yönetiminin bileşenleridir (Bektaş, 2022: 9, 10).

…