Birazoku

Bitcoin, Blokzincir ve Token Çağında Finans

İlk başlarda herkes, kripto para ve blokzincir dünyasını ana akım iş dünyasının ve finans sektörünün dışında kalan, marjinal bir alan olarak gördü. Fakat büyük bankaların kripto para saklama çözümleri sunmaya ve Facebook’tan hükümetlere kadar herkesin kendi dijital parasını yaratmak için bu alanın temelindeki teknolojiyi kullanmaya başlamasıyla bu görüş değişti.

Kripto Para Devrimi, okuyucuyu, büyümekte olan dijital para ve blokzincir teknolojisi; sınır ötesi ödemeler, merkeziyetsiz finans (DeFi) ve makineler arası alım satım işlemleri gibi çok çeşitli alanlarda öğretici bir keşif yolculuğuna çıkarıyor.

Kripto para ve blokzincir teknolojisi alanlarında uzman olan, countmycrypto.com’u geliştiren isimlerden,Rhian Lewis Bitcoin ve diğer kripto paraların getirdiği değişim olanaklarını, merkeziyetsiz teknolojilerin bankaları ve finansal kurumları nasıl daha verimli hale getirebileceğini sade ve anlaşılır bir dille değerlendiriyor.

“Bu alanda temel bir kaynak. Kripto paraların hızlı büyüyen, jargon yüklü dünyasına kolay anlaşılır, güncel ve teknik olmayan bir giriş. Para felsefesine, önde gelen kripto paraların evrimine, token ekonomisine, devletlerin çıkardığı kripto paralara, yasal düzenlemelere yönelik berrak ve aydınlatıcı bir bakış.”

Prof. William Knottenbelt, Kripto Para Araştırma ve Mühendislik Merkezi Direktörü, Imperial College (Londra)

“Finansın geleceğinin blokzincir teknolojisi tarafından nasıl şekillendirildiğini anlamak isteyenlere tavsiye edilebilecek bir eser. Rhian Lewis bir yandan kripto paraların yükselişinin heyecan verici öyküsünü anlatırken diğer yandan da arka plandaki karmaşık kavramları açıklıyor.”

Quynh Tran-Thanh, Baş Ürün Yöneticisi, CryptoCompare

İÇİNDEKİLER

Teşekkür

Giriş

1

Para Nedir?

İlk Para Formları

Kabuk Para

Borç Senetleri ve Kâğıt Paranın Doğuşu… Yap Taşları

Fiat Para ve Altın Standardı.

Almanya’da Hiperenflasyon

Bankalar ve Sistemik Risk…

Modern Bankacılık Sisteminin Kökenleri

Özel Para ve Yasal Ödeme Aracı

Özel Paranın Çağdaş Örnekleri.

2

Bitcoin’in İlk 10 Yılı

Dayanıklılık ve Yüksek Erişilebilirlik

Gerçeğin Tek Kaynağı.

Bitcoin Masraflarına Karşı Bankacılık Masrafları.

Şifre Korsanları ve Vizyonları

Çift Kayıtlı ve Üç Kayıtlı Muhasebe

Bitcoin Beyaz Bülteni..

Bitcoin Pizza ve Satoshi Nakamoto’nun Gizemi.

Bitcoin Borsalarının Ortaya Çıkışı.

3

Devrim Hız Kazanıyor.

Yüz Yüze Alışveriş: Bitcoin Buluşmalarında Artış

Litecoin, Ethereum ve Büyük Altcoin Dalgası.

Litecoin: Bitcoin Altınını Takip Eden Gümüş.

Dogecoin Kültü

Kriptonun İlk Günlerinde Borsalar ve Alım Satım Araçları

Karşı Taraf ve Mastercoin.

Ethereum ve Dünya Bilgisayarı

Ethereum ve Büyüyen Ekosistemi..

Monero ve Diğer Gizlilik Coin’leri

Ripple

4

Libra: Büyük Teknoloji Firmaları Dijital Paralara Nasıl Yöneldi?. Telegram ve Kik ICO’ları

Stablecoin’ler Tether, MakerDAO ve Diğer Teminatlı Paralar..

Facebook ve Libra Reserve Projesi..

Libra’nın Önündeki Engeller.

Hükümetlerin Libra Tepkisi…

Ulusal Sınırlar Silikleşiyor.

5

Token Ekonomisi ve Yönetişim

6

Akıllı Sözleşmeler

Token Taksonomisi

Piyasa Değeri

Teşvikler

Cezalar

Dağıtım ve Yakma Mekanizmaları.

Yönetişim

Büyük Soru: Neden Bir Token’a İhtiyacınız Var?

Token Ekonomisi ile Gelen Değişim: Örnek Vaka Çalışmaları

Otomotiv

Enerji

Medya

Oyun ve Sanat

7

Açık Blokzincirler ve İzne Tabi Blokzincirler.

Kripto Parasız Platformlar.

Token ile Çalışan İzne Tabi Defterler.

Özel ve Açık Zincir Karşılaştırması..

OpenAPI Hareketi ve Açık Bankacılık. Kendine Egemen Kimlik

8

ICO Çılgınlığı

DAO (Merkeziyetsiz Otonom Kuruluşlar).

ICO Dalgas…

Düzenleyici Kurumlar Devrede

Bitcoin Cash ve Adında “Bitcoin” Olan Diğer Kripto Paralar..

9

Bankacılık ve Finansal Hizmetler

Bireysel Bankacılıkta Takas…

Sınır Ötesi Ödemeler

İş Birlikleri

Müşterini Tanı Kuralı, Kredi Kontrolleri ve Veri Toplulaştırma.

Denetim Geçmişi ve Blokzinci…

Ticaret Finansmanı Teminat Mektupları

Ticaret Finansmanı Cari Hesaplar..

Bankacılıkta DLT’nin (Dağıtık Defter Teknolojisi) Geleceği

10

Finansal Ürünlerde Devrim

Bitcoin Vadeli İşlem Sözleşmeleri

Bitcoin BYF’leri…

Menkul Kıymet Token’ları.

Gayrimenkul Token’ları

Kendinizi Token’layın!.

Tahmin Piyasaları

Merkeziyetsiz Borsalar (DEX) ve DeFi Hareketi

11

Regülasyonlar

Kongre Facebook’a Karşı

Avrupa’nın Karşılaştığı Zorluklar.

Birleşik Krallık’ın Regülasyona Yaklaşımı

Çin ve Hindistan: İki Farklı Yaklaşım

İfade Özgürlüğü Olarak Kod.

Regülasyon Arbitraji.

Kendi Kendini Regüle Etme ve Blokzincir Yönetişimi

12

Devletlerin Çıkardığı Dijital Paralar..

İngiltere Merkez Bankası Araştırma Raporu…

Kamu Kripto Parası Nasıl Çalışır?

Çin’in Dijital Para Elektronik Ödeme Projesi

13

Kamu Dijital Parasının Bireyler İçin Anlamı Makroekonomi ve Küresel Meseleler

Geleceğin Dijital Trendleri..

Lightning Ağı ve Diğer İkinci Katman Çözümleri Ethereum 2.0 ve DeFi Patlaması

Convergence Stack…

Birlikte İşlerlik ve Yan Zincirler.

Paranın Yeniden Tanımlanması

Kaynakça.

Dizin

Giriş

Bu kitabı okuduğunuza göre sanal para birimleri hakkında daha fazla şey bilmek istiyorsunuz; belki işinizde bu yeni teknolojiden nasıl faydalanacağınızı öğrenmek, belki de kripto paraların ve diğer blokzincir tabanlı ödeme sistemlerinin geniş çaplı finansal etkilerini anlamak amacındasınız.

Bitcoin’in esasen fidye koparmak isteyenlerin kullandığı özel bir ödeme mekanizması olduğu izlenimine sahipseniz, bu meşhur kripto paranın geçtiğimiz on yıl içinde vergi ödemelerinde, bazı ülkelerde emeklilik birikimlerinde, İsviçre’de bir tren istasyonunda bulunan otomattan bilet ya da sadece bir kahve almak için dahi kullanılabilir hale geldiğini öğrenmek sizi şaşırtabilir.

Bankalar ve finansal kurumlar, Bitcoin altındaki blokzincir teknolojisini yeni varlık sınıfları yaratmak için olduğu kadar, mevcut süreçleri toparlayıp daha etkin hale getirmek için de araştırıyorlar. Bu esnada bir yanda Facebook gibi teknoloji devleri kendi sanal paralarını yaratırken, öte yanda dünyanın her tarafında devletler de blokzincir tabanlı fiilen kullanılabilir ilk dijital ulusal parayı ihraç etmek için yarışıyor.

Kripto paralar ve dijital paranın diğer formları her geçen gün daha popüler hale gelirken, her türden hayat tarzına sahip bireylerin ödeme sistemlerinde ve ekonomide yaşanmakta olan devrimi kavramaları daha da fazla önem kazaniyor.

Bu kitap, onyıllarca önce ortaya çıkıp hızla yok olan benzer inovasyonların aksine sanal para fırtınasının neden güçlenerek yoluna devam ettiğini anlamanıza yardımcı olacak. Aynı zamanda bunun geçici bir heves olduğunu iddia edenlerin neden yanıldığını, ödeme devriminin hayat tarzımıza ve birbirimizle iş yapma şeklimize dair her şeyi nasıl değiştirdiğini gösterecek.

Blokzincir tabanlı para bireyler, şirketler ve devletler için yeni bir imtihan demek; örneğin bireyler sterlin, avro, yen, yuan veya dolar gibi ulusal paraları içermeyen ödeme yöntemlerini tercih edebilecek veya Facebook gibi şirketler sanal paralar basmaları durumunda çok daha büyük güce ulaşabilecek.

Bütün bunlar geride bıraktığımız on yıl içinde gerçekleşen dijital para devriminin en önemli özelliğinin değişim hızı olduğunu gösteriyor. Kripto para yaşı köpek yaşı gibi; sektörün insanı hayret içinde bırakan inovasyon hızı, 18 ay önce kulağa yeni gelen fikirlerin yerlerinin yepyeni teoriler tarafından çabucak doldurulduğu anlamına geliyor. Küçük girişim şirketleri esneklikleri ve “fail fast”* yaklaşımları sayesinde bu heyecan verici yeni teknolojilere daha iyi uyum sağlıyorlar oysa büyük şirketlerin hantal bürokrasileri, mutlu etmeleri gereken hissedarları var, ayrıca düzenleyici kurumları değişime zorlamak yerine onların dümen suyuna gitmeyi tercih ediyorlar.

Bu kitapta token’laştırma, açık ve kapalı blokzincirler arasındaki farklar ve kendi kripto paraları olmayan blokzincirlerin kullanıldığı finansal uygulamalar hakkında bilgi edineceksiniz.

“Blokzincir” ya da “kripto para” denildiğinde insanların aklına bir tür sihir yahut yekpare bir oluşum geliyor olabilir ancak gerçekte bu terimler bazı ortak özellikler barındıran ve iç içe geçmiş çok sayıda inovasyonu niteliyor.

Bu kitap tedarik zincirleri veya oy verme gibi blokzincirlerin genel kullanım alanlarından ziyade dijital para ve ödeme konularına odaklanıyor. Ödeme sistemleri önemli zira internet insanların mal ve hizmet satın alma şekillerini değiştirdi, ayrıca fintek sektörü dünya genelinde en heyecan verici ve kârlı ticari inovasyon alanı haline geldi. Zaten insanların blokzincir teknolojisi kullanarak yaptıkları çok sayıda geliştirmenin tamamını kapsayacak bir kitap yazmak istesek, bunun onlarca katı hacme ihtiyaç duyardık.

Şayet Bitcoin’in nasıl çalıştığına dair ayrıntıları derinlemesine incelemek isteyen bir bilgisayar programcısı veya IT profesyoneli iseniz, bu kitap muhtemelen size göre değil. Avusturya ekolü iktisada ve Bitcoin’in neden “sağlam para” gibi çalıştığına ilgi duyanlar, Saifedan Ammous’un yazdığı The Bitcoin Standard kitabından daha iyisini bulamazlar. Bitcoin ağlarının işlevselliğine ilişkin derin teknik ayrıntıları anlamak isteyen okurlar için ise Andreas Antonopoulos’un Mastering Bitcoin’i kendi sınıfında tartışmasız bir numara.

Bu kitap size ne kripto para alım satımını öğretecek ne de havalı ismi ve zengin olma vaadi ile çıkan son moda kripto token’ı tanıtacak. İsteğiniz buysa, sorun yok. Bu kitap token ihraç eden startup’ların uçuk iddialarının ötesini görmenize ve gerçekten önemi olan şeylere odaklanmanıza yardımcı olabilir.

Ancak pek çok insan için asıl heyecan verici olan, teknolojinin arkasında yatan kısım. Umarım merkeziyetsizleştirme veya token’laştırma gibi fikirlerin neden mevcut sistemin temel olarak dışında yer aldıklarını ve büyük önem taşıdıklarını anlamanıza yardımcı olabilirim. Siz de umarımbu yeni teknolojileri benimsemenin bireyler, işletmeler ve toplum için potansiyel etkilerini (kimi faydalı, kimi değil) daha iyi idrak edebilirsiniz.

1 

Para Nedir? 

Bitcoin gibi kripto paralar şifreleme ile güvence altına alınmış değişim araçlarıdır. “Değişim aracı” ibaresi, “para” demenin havalı bir biçimidir. Kripto paraların ne olduğunu, günlük hayatta ve ticarette nasıl kullanıldığını anlamadan önce paranın ne olduğunu derin bir felsefi düzeyde düşünmemiz gerekiyor.

Bu size bütünüyle manasız gelebilir. Parayı her gün kullanırız. Bireyler olarak onu banka hesaplarında saklar; gıda, barınma, giyinme ve diğer hizmetleri satın alma karşılığında şirketlere verir; kendi aramızda hediye veya borç olarak dolaştırırız. İşletmeler her gün milyarlarca doları değiş tokuş ederler. Peki gerçekten para nedir?

Para gerçekliğin soyutlanmasıdır: İçsel değeri olmayan bir şey, fiziksel bir nesnenin yahut emek biriminin değerini temsil ve ilan eder. Madeni pound ya da dolar banknotu yiyemezsiniz. Size barınma ya da ısınma sağlamaz ama onu gıda, barınma ya da ısınma için takas edebilirsiniz. yüzyılda bu soyutlamaya o kadar alıştık ki bir hayvan bile bu fikri kavrayabilir. YouTube’da en sevdiğim videolardan biri Kolombiya’da bir üniversitede bakılan bir köpeği konu ediyor. Köpek bir süre okulun kafeteryasında ellerindeki kâğıtları verip karşılığında yiyecek alan öğrencileri izliyor. Kafeterya sahibi bir gün köpeğin ağzında koca bir yaprakla içeri girip ağzındakini göstererek atıştırmalık istediğini görünce hayrete düşüyor. Onu elbette ödüllendiriyorlar, köpek de yiyecek karşılığı yaprakla “ödeme” yapmaya devam ediyor.

Bu sevimli davranış bizi gülümsetebilir ama köpek aslında atalarımızdan farklı davranmıyordu. Binlerce yıl boyunca emeğimizin karşılığını dev kayalardan kabuklara, boncuklardan madeni ve kâğıt paralara ve nihayet bugün kullandığımız paraların dijital temsillerine kadar çok çeşitli şeylerle muhafaza ettik. Bugün banka ya da kredi kartımızı temassız satış cihazına okuttuğumuzda aslında MÖ 1000 yılında elindeki nadir deniz kabuğunu tahıl ve zerzevatla takas edip ailesini doyurmaya çalışan birinden farklı davranmıyoruz.

İlk Para Formları

Para kavramı o kadar uzun süredir bizimle ki, parasız bir toplum neye benzerdi kestirmek güç. Şayet satın almanız mümkün değilse ihtiyacınız olan her şeyi tek tek yetiştirmek, yapmak, yakalamak veya işlemek zorundasınız – ya da sahip olduğunuz bir şeye sahip olmak isteyen birini bulup, sahip olmak istediğiniz şey karşılığında onu takas edeceksiniz. Ayrıca ihtiyacınız olan şeyleri tam da ihtiyacınız olduğu anda yetiştirmek, yapmak, yakalamak veya işlemek zorundasınız çünkü büyük çoğunluğu uzun süre depolanabilir olmadığından bozulacak.

En basit avcı toplayıcı veya erken tarım ekonomisinde bile bir kişi -veya bir aileihtiyacı olan her şeyi üretemez. Bir kişi hızlı bir koşucu yahut iyi bir avcı olabilir, bir diğeri ise verimli bir yabani meyve kaynağı keşfedebilir. Bildiğimiz kadarıyla en erken insan toplulukları besinlerini gayri nizami biçimde paylaşarak hayatta kaldı. Bazı akademisyenlerin iddiasına göre insanlık daha az göçebe bir yaşam tarzına doğru evrilip yerleşik hayata başlayınca bu gayri nizami paylaşım yerini bireylerin sahip oldukları sebze ve canlı hayvanları belli bir eşdeğerlik esasına göre takas ettikleri bir yapıya bıraktı.

İnsanların bu tür takas mekanizmalarını MÖ 9000 yılından beri kullandıklarını biliyoruz fakat böyle bir ekonomi epeyce hantal ve kullanışsızdır. Bir sığırı kolayca bölemezsiniz – en azından canlı olduklarında. Karnabaharlar ile tavuk ayaklarını veya arpa kilelerini eşitlemek için karmaşık tablolara ihtiyaç duyarsınız, kimin kime ne borcu olduğunun kaydını tutmak ise imkânsız olmalı.

Paranın takasa konu malların faydasını (ve dolayısıyla değerini) ölçme birimi olarak evrimleşmesinden ziyade, emek değerini ileri bir tarihte erişilmek üzere saklama aracı olarak, yani değerin zaman içinde transferini sağlamak üzere geliştirilmiş olması daha olasıdır. Eğer birinin size borcu varsa, sahip olduğunuz borç senedi gelecek için yapılmış bir tasarruf anlamına gelir ya da kendinizi kıtlığa veya kötü şansa karşı koruma sigortası. Artık besin üretmek ya da toplamak için çalışıp bir kısmını takas ettiğinizde, gelecekte de besin sahibi olursunuz. Para olmasaydı küçük topluluklar halinde ve ihtiyaç duyulan her şeyi yetiştirerek veya imal ederek yaşıyor olurduk dersek paranın önemini abartmış olmayız.

Metal, en dayanıklı maddelerden biri olduğundan binlerce yıl boyunca para olarak kullanılmak üzere tercih edilmiştir. MÖ 5000 yılından beri küçük metal objeler zirai mahsul ile takas ediliyordu fakat bunun nizami bir gelenek haline gelmesi Çin’de MÖ 1000 yıllarına rastlar. Bu “alet para” ya da “kürek para”, takas sistemi ile sembolik para arasındaki bağlantıyı temsil etmesi bakımından özellikle ilginçtir. Kürek gibi değiş tokuş için kullanılan bazı tarım aletleri bir noktada asli işlevlerini kaybedip dolaşımda tamamen temsil ettikleri değerle var olmaya başlamıştır. Bunu alet imalatında da gözlemleyebiliriz: Bazıları arazide kullanılabilecek kadar sağlamken, diğerleri küçük ve hafiftir, tarımda kullanılmak yerine açıkça para olarak kullanılmak üzere tasarlanmıştır.

Gerçek hayatta yer alan varlıkları temsil eden para formlarını kullanan tek medeniyet Çinliler değildi. MÖ 7500 kadar eskiye giden tarihlerde Sümerler (bugün Güney Irak olarak bildiğimiz bölgede) kil tabletlere dayanan bir muhasebe sistemi kullandı. Bu tabletler çoğu zaman temsil ettikleri nesnelerin şekline uygun yapılıyordu, örneğin bir kavanoz yağı temsil eden tablet ovaldi. Sümerlerin standart bir iş gününü temsil eden tek tip tabletler üretmiş olmaları ilgi çekicidir.

Kabuk Para

Erken parasal sistemlerin farklı gelişim çizgilerinin birbirlerinden bağımsız olarak ortaya çıkmış olması hayranlık uyandırıcı. Yine de dünyanın çok çeşitli ülkelerinde kullanılmış olduğu anlaşılan bir parasal form mevcuttur: Kabuk para.

Kabuklar, ister bireysel takasta ister mücevher yapımında kullanılmış olsun, parasal sistem olarak o kadar başarılıydı ki, 19. yüzyıla kadar Batı Afrika’nın bazı kısımlarında resmi ödeme aracı olarak varlığını sürdürdü. Benzer biçimde deniz salyangozu kabukları, 19. yüzyıl başında Doğu Hindistan Kumpanyası tarafından yasaklanana dek Hindistan’ın bazı yerlerinde para olarak kullanılmaya devam etti. Çinliler de bahçe kürekleri için yaptıkları gibi bu kabukları temsil eden paralar kullandılar. İnsanlar dünyaya yayılarak birbirleri ile temas edip ticaret yapmaya başladıkça, kabuklar herkesçe kabul edilen bir ödeme aracı olarak son derece faydalı oldu, en azından bir süre.

Paranın MÖ 700 yıllarında Lidyalılar tarafından (günümüzde Türkiye’de) “icat edildiğini” sıkça duysak da, yukarıdaki örneklerde gördüğümüz gibi para bütün dünyada çeşitli biçimlerde zaten kullanılmaktaydı. Öte yandan Lidyalıların asıl başarısı paranın darp edilmesi fikrini, yani üzerlerinde orijinal olduklarını gösteren aslan ya da boğa imgeleri bulunan, kendiliğinden değerli, yuvarlak şekilli standart metal sikkelerin basımını bulmuş olmalarıdır. Bu sikkelerin resmi olarak kral tarafından dolaşıma sokulması, bir ulus devlet tarafından üretilen ve desteklenen para arzının başlangıcını göstermektedir.

Madeni paranın Akdeniz ticaretinde gayet popüler olması şaşırtıcı değildir. Bu paraların taşıdığı spesifik değer, sorunsuz bir ticaret için önemliydi. Para basma uygulaması hızla yayıldı; MÖ 400 yılına gelindiğinde Eski Yunan’da 2.000 civarında bağımsız şehir devleti kendi parasını basıyor, bu para asker maaş ödemelerinde kullanılıyor ve halkın büyük çoğunluğu tarafından taşınıyordu.

Madeni para arzı Yunanistan sınırlarının ötesine taştı. Her bir altın ve gümüş sikkenin belli bir ağırlıkta olması paranın içsel bir değer taşıdığı ve güvenilir olduğu anlamına geliyordu. Her şehir devleti kendi parasını farklı bir damga ile basıyordu; bu damga genellikle şehri temsil eden çiçek veya arı gibi simgelerdi. Kişinin mevcut servetini bir kenara ayırarak gelecekte de kullanabileceğinin kesinleşmesi servet biriktirmeyi ve merkantilizmi teşvik etti – fakat bu …