Birazoku

Kitap satmayı meslek edinmek ister miyim peki? Her şeyi hesaba katarsak, işverenimin nezaketine ve dükkânda mutlu günler geçirmiş olmama rağmen – hayır.

Kitap alma alışkanlığı, sigara tiryakiliğinden gerçekten daha mı pahalı? Kitaplar ve Sigaralar, George Orwell’in yıllar içinde şu veya bu şekilde edindiği kitapların ve kişisel geçmişinin bir envanterini çıkararak bu soruya ironik bir dille yanıt aramasıyla başlıyor. Bir yazıda çalıştığı sahafı ziyaret eden ilginç tiplere dair gözlemlerini anlatırken, bir başka yazıda çağlar boyu değişmeyen bir eleştirmen tiplemesinin profilini çiziyor.

Dünyaya bakışını ve soluduğu edebiyat atmosferini yansıtan bu denemelerde Orwell kıvrak kalemi ve ince mizahıyla ifade özgürlüğünü, bir nesne olarak kitabı, vatanseverliğin ne anlama geldiğini ve “hafif” edebiyatı tartışıyor. Kitaplar ve Sigaralar, bir kitapseverin kaleminden bir seçki.

İÇİNDEKİLER

Kitaplar Sigaralara Karşı ……………………………………………. 11
Kitapçı Anıları …………………………………………………………. 17
Bir Kitap Eleştirmeninin İtirafları ……………………………….. 25
Edebiyatın Önlenişi ………………………………………………….. 31
Sağıyla Soluyla Benim Ülkem …………………………………….. 49
Bangor’dan Aşağı ……………………………………………………… 57

KITAPLAR SIGARALARA KARŞI

Birkaç yıl önce, gazete editörü bir arkadaşım fabrika işçileriyle birlikte yangın nöbeti tutuyormuş. İşçilerin çoğunun okuduğu ve onayladığı gazetesi hakkında konuşmaya başlamışlar ama edebiyat sayfasını nasıl bulduklarını sorduğunda şöyle cevap vermiş işçiler: “O bölümü okuduğumuzu sanmıyorsun, değil mi? Çoğu zaman on iki şilin altı penny tutarında kitaplardan söz ediyorsun! Bizim gibiler bir kitap için o kadar para harcayamaz.” Arkadaşım bunların Blackpool’a günübirlik gezi için birkaç pound harcamayı sorun etmeyen tipler olduğunu da ekledi.

Kitap satın almanın, hatta okumanın ortalama insanın güç yetiremeyeceği pahalı bir hobi olduğu düşüncesi öyle yaygın ki ayrıntısıyla incelenmeyi hak ediyor. Saat başına penny hesabı yapıldığında okumanın bedelinin tam olarak ne kadar tuttuğunu kestirmek zor fakat kendi kitaplarımın envanterini çıkarıp toplam fiyatlarını hesaplayarak bu konuda bir başlangıç yaptım. Başka giderlerimi de göz önünde bulundurarak son on beş yılda kitaplara ne harcadığımı az çok kestirmeye çalıştım.

Saydığım ve bedelini belirlediğim kitaplar burada, apartman dairemde bulunanlar. Aynı sayıda kitabı da başka bir yerde tutuyorum, dolayısıyla gerçek toplama ulaşmak için çıkan sonucu ikiyle çarpacağım. Düzelti kopyaları, kapaksız ciltler, ucuz kâğıt kapaklı baskılar, broşürler veya dergiler gibi ıvır zıvırı, ciltlenip kitaplaştırılmadıkları sürece hesaba katmadım. Dolap diplerinde biriken çerçöp kitapları da –eski ders kitapları ve benzerleri– saymadım. Yalnızca kendi isteğimle satın aldığım ya da başka türlü elime geçmese alacağım ve elimden çıkarmayı düşünmediğim kitapları hesaba kattım. Bu kategoride, farklı yollarla edindiğim 442 kitabım olduğunu tespit ettim:

Satın alınanlar (çoğu ikinci el)……………………………… 251
Bana verilen veya kitap kuponlarıyla aldıklarım ……….. 33
Değerlendirmem için verilenler ve hediye edilenler … 143
Ödünç alıp geri vermediklerim ……………………………… 10
Geçici olarak elimde bulunanlar………………………………. 5
TOPLAM…………………………………………………………..442

Fiyatlandırma yöntemine gelince, satın aldıklarımın belirleyebildiğim kadarıyla tam fiyatını kaydettim. Bana verilenleri, geçici olarak ödünç aldıklarım veya ödünç alıp geri vermediklerimi de tam fiyatıyla listeledim. Böyle yaptım çünkü kitap vermek, kitap ödünç almak ve kitap çalmak birbirini az çok dengeleyen şeyler. Gerçekte bana ait olmadığı halde elimde bulunan kitaplar var fakat pek çok başka insanda da bana ait kitaplar bulunuyor; dolayısıyla ücretini ödemediğim kitapların satın aldığım fakat artık sahip olmadığım kitapları dengelediği söylenebilir. Diğer yandan değerlendirme kopyalarının ve hediye gelenlerin yarı fiyatını kaydettim çünkü sahaftan alsam ödeyeceğim yaklaşık fiyat buydu ve çoğu da satın alacak olsam sahaftan alacağım kitaplardı. Kitap fiyatları için bazen tahmin yürütmek zorunda kaldım ama belirlediğim rakamlar fazla uçuk değil. Fiyatlar aşağıdaki gibiydi:

£  s.  d.*1

Satın alınanlar ……………………………… 36 9 0

Hediye edilenler…………………………… 10 10 0

Değerlendirme kopyaları, vs…………… 25 11 9

Ödünç alınıp geri verilmeyenler……….. 4 16 9

Ödünç verilenler……………………………. 3 10 0

Raflar …………………………………………… 2 0 0

TOPLAM……………………………………. 82 17 6

*1. £sd: Britanya’da ondalık sisteme geçilmeden önceki para birimi sistemi, librae (pound), solidi (şilin) ve denarii (penny) olarak açılır. Bu sistemde 1 şilin 12 penny, 20 şilin bir pound’a karşılık geliyordu. (Y.N.)

Penguin kitaplarını ve başka ucuz edisyonları da alıp kaybediyor veya atıyor. Fakat belirlediğim diğer rakamlar temel alındığında, bu tür masraflar için toplama yılda 6 pound eklemek yeterli olacakmış gibi görünüyor. Dolayısıyla son on beş yıllık okuma masrafımın yılda yaklaşık 25 pound dolayında olduğu anlaşılıyor.

Yılda yirmi beş pound kulağa fazla geliyor olabilir ama başka giderlerinizle kıyaslanınca iş değişiyor. Haftada yaklaşık 9 şilin 9 penny’ye denk geliyor ve bugün bu paraya yaklaşık 83 (Players marka) sigara alınabiliyor; savaştan önce bile bu miktara 200 sigaradan fazlasını alamazdınız. Fiyatların şu haliyle, tütüne kitaplardan çok daha fazlasını harcıyorum. Haftada 170 gram tütün içiyorum ve otuz gramı yarım crown1 ettiğinden yılda yaklaşık 40 pound ödemiş oluyorum. Savaştan önce, 30 gramı 8 penny’ken bile aynı tütün için yılda 10 pound’dan fazla harcıyordum; günde 6 penny’den bir pint bira içsem, bu iki kalem yılda yaklaşık 20 pound edecekti. Ulusal ortalamanın pek de üstünde olmasa gerek bu rakam. 1938’de bu ülkenin insanları içki ve sigara için kişi başına yılda yaklaşık 10 pound harcadı; fakat nüfusun yüzde 20’sinin on beş yaş altında çocuklar ve diğer yüzde 40’ının kadın olduğunu hesaba katarsak, sigara ve içki içen ortalama vatandaşın bunlar için yılda 10 pound’dan fazlasını harcadığını tahmin edebiliriz. 1944’te, bu kalemler için yapılan kişi başı harcama 23 pound’un altında değildi. Kadınları ve çocukları önceki gibi hesaba katarsak, kişi başı 40 pound’un mantıklı bir rakam olduğu anlaşılıyor. Yılda 40 pound her gün bir paket Woodbines ve yarım pint yumuşak içimli birayı anca karşılıyor – buna muazzam bir bütçe denemez. Tabii şimdi kitap fiyatları da dahil olmak üzere her şeyin fiyatı zamlandı; yine de, okumanın maliyeti, ödünç almak yerine kitap satın alsanız ve çok sayıda dergiyi takip etseniz bile sigara ve içkinin toplam maliyetinden fazla etmiyor.

Kitapların fiyatıyla kişinin onlardan sağladığı fayda arasında belli bir ilişki kurmak zor. “Kitap” klasmanı roman, şiir, ders kitabı, referans kitap, sosyoloji tezleri gibi pek çok türü kapsıyor, bunların uzunluğu ve fiyatı, özellikle sahaftan kitap satın alma alışkanlığı olanlar için birbirine karşılık gelmiyor. 500 mısralık bir şiire on şilin verebilir, yirmi yıl boyunca olmadık anlarda danışacağınız bir sözlüğe altı penny ödeyebilirsiniz. İnsanın tekrar tekrar okuduğu kitaplar, kişinin zihin dekorunun bir parçası haline gelip hayata karşı duruşunu değiştiren kitaplar, şöyle bir karıştırıp baştan sona okumadığı kitaplar, bir oturuşta bitirip haftaya unuttuğu kitaplar vardır ve bunların parasal bedeli aynı bile olabilir. Fakat kişi okumayı sinemaya gitmek gibi bir eğlence olarak görüyorsa o zaman bedelini aşağı yukarı tahmin etmek mümkün olur. Roman ve “hafif” edebiyattan başka bir şey okumuyorsanız ve okuduğunuz her kitabı satın aldıysanız harcayacağınız miktar –kitabın fiyatı sekiz şilin olsa, okumanız dört saat sürse– saat başına iki şilindir. Sinemada daha pahalı koltuklardan birinden film izlemenin ücretiyle yaklaşık aynı. Daha ciddi kitaplara odaklansanız ve okuduğunuz her kitabı satın alsanız da masrafınız hemen hemen aynı olacaktır. Bu kitapların fiyatı daha fazladır ama okuması da daha uzun sürecektir. İki durumda da okuduktan sonra kitaplar elinizde kalacaktır ve onları satın aldığınız fiyatın yaklaşık üçte birine satmanız mümkün olacaktır. Yalnız ikinci el kitap alıyorsanız okuma gideriniz tabii çok daha düşük olacaktır; saatte altı penny daha doğru bir tahmin olur. Diğer yandan, kitap satın almak yerine özel kütüphaneden ödünç alırsanız…