Birazoku

“Her Mevsim Baharı Yaşayan Şehir”

Ben bu şehri çok sevdim; tarihi fısıldayan sokaklarını, evlerini kendime yakın buldum. Manevi bir çekim merkezi olduğunu hissettiğim Ağca Mescid’i, Yağ Camii’ni, mimarının son eseri olan Hasan Ağa Camii’ni… Ziya Paşa felsefesini, dev saat kulesini ve kebabını, şalgamını, simidini… Pamuk ve karpuz tarlalarını; portakal ve nar bahçelerini… Öyle ya binlerce yıldır insan seli akıyor, yine de garibana uzanıyordu Çukurova’nın şefkatli eli.

Misis’te ölümsüzlük otunu aradım, Lokman Hekim’e rüyamda çiçeklerin adlarını fısıldaması için yalvardım. Soluğu Anavarza’da aldım nedense, yine deprem oluyordu asırlar öncesinin tekrarını yaşatırcasına. Alacakaranlıkta Sardanapalus’u gördüm sanki; kızıl bir gün batımında gülümsüyordu. Şahmeranın hayali bekliyordu Yılankale’yi, sisli Kozan Kalesi yine portakal kokuluydu. Bir alacakaranlıkta karşılaştım Taşköprü’de Roma İmparatoru Hadrianus ile. Ramazanoğlu Konağı’na konuk oldum, yeniçerilerle saf tuttum Ulu Camii’nde, Kuvvacılarla birlikteydim Güney Cephesi’nde. Piri Mehmet Paşa’dan dua alıp Ziya Paşa’dan nasihat dinlerken büyük saat üçe vurdu… Merkez ve Atatürk parkları ile yeşil duvarlarla çevrili eski evlerinde kardeş kardeş büyüyordu begonvil, jakaranda, mimoza, leylak, erguvan ve fırça çalısı fidanları. Sokaklar turunç çiçeği kokuyordu.  Altı minarenin hepsinde kandiller yanıyordu. Ben bu şehri çok sevdim; hissettim, yaşadım ve yazdım…

İçindekiler

İlk Söz Yerine… 9
Tarihi Sokaklarda Adım Adım… 11
Ağca Mescit’in Gizemi 13
Ulu Camii’den Hasan Ağa’ya… 17
Ramazanoğlu Türbesi ve Ziya Paşa 25
Yağ Camii’nin Saçakları, Ali Dede’nin Öyküsü 30
Şehir Hafızası ve İsimler 35
Botanik Bahçesi Gibi Mabet: Köprüköy Yeşil Camii 38
Tarihi, Medeniyetleri, Kaderleri Bağlayan Köprüler 41
Köprüler Şehrinden Kesitler 43
Lokman Hekim’in Şehri, Ölümsüzlük Tarihinin Başkenti: Misis 47
Tepebağ ve Misis: İki Höyüğün Bağlantısı 52
Tarihi Fısıldayan Mistik Güzellikler 53
İnsana Huzur Veren Belde: Kurtkulağı 55
Muhteşem Anavarza 60
Efsanevi Yılankale’den Kozan’a; Yalçın Dağların Sığınakları 65
Binlerce Yıllık Ayas Limanı ve Kız Kalesi 74
Ege Kasabası Değil, Karataş 80
Kapıkaya Kanyonu’ndan Kesirhan’a ve Varda’ya Yolculuk 85
Her Mevsim Baharı Yaşayan Şehir Adana
Anadolu’nun Maveraünnehri ve İki Nehrin Hikâyesi 91
Seyhan ile Ceyhan’ın Uzun Yolculuğu 93
Seyhan Gölü ve Çukurova 96
Fellah Ne Demek? Bataklıkların Kurutulması ve Fellahlar… 100
Çukurova’da Her Mevsim Bahar 104
Ehl-i Keyfin Tarihi Merkezi 108
Kebap, Şalgam… Hangi Kebapçı? 112
Adana’nın Karadeniz’i 117
Yeşil Doğasıyla Kuzey Adana 119
En Uzak ve Şaşırtıcı İlçe: Tufanbeyli 123
Karaisalı ve Aladağ 127
Cennetten Bir Köşe: Dokuzoluk 132
Torosların Çocuğu: Pozantı 136
Paşaların, Güzel Parkların Şehri 139
Adana’nın Central Park’ı: Merkez Park 141
Büyüleyen Ağaçlarıyla Atatürk Parkı 143
Abidin Paşa, Şakir Paşa, Bahri Paşa… İz Bırakan ‘Paşa’ Valiler… 146
İki Ünlü Abidin’in İzleri… 148
Nehir ve Kanal Şehrinde… 152
Kılbaş’tan Menekşe’ye; Köyler ve Güzellikler… 157
Adana’dan Toroslara Tren Yolculuğu 161
Adana Nedir? 163
Akdeniz Bölgesi’nin Anadolu şehridir Adana… 165

İlk Söz Yerine… 

Bir şehre ilk defa hangi güzergâhtan girmişse, orası hakkında öyle bir imaj oluşuyor insanın kafasında. Eski, derme çatma yapıların olduğu bölge ise giriş güzergâhın, bakımsız bir şehir algısı yerleşiyor ilkin… Çukurova ilçesi ve çevresini tanıdıysan evvela, hayat standartları yüksek bir şehir yer eder zihninde… Ben ilk defa 1998 Ceyhan Depremi sonrası genç bir gazeteci olarak gelmiştim Adana’ya. (6 Şubat depremlerinde de bu şehirde bulunmak yazılmıştı kaderimize…) O zamanki depremin de etkisiyle hüzünlü, bakımsız bir şehir algısı takılmıştı gözüme.

Yıllar sonra Adana’ya kalıcı olarak geldiğimde derin güzelliklerini fark ettim. Aslında Adana’nın güzelliği şehrin içerisine hapsolmuş, saklanmıştı büyük ölçüde. Kaotik yapının güzelliğiydi bu. Kaosun içerisinde bir estetik çıkıyordu yer yer karşınıza. Çarpık yapıların içerisinde asırların hatırasını fısıldayan tarihi miraslar… Veya gecekondu gibi bir görüntü içerisinde sarmaşıklarla bezeli olağanüstü güzelliğiyle Köprülü Camii gibi sıra dışı bir mabet… Farklı yollar olsa da şehri tanımak için Adana’ya Taşköprü’den adımlayarak girmek gerek. Her şeyden önce Seyhan Nehri’nin etrafında, özellikle de Tepebağ’a doğru, sıralanan tarihi kimliği özümsemek için.

Bazen diyorum kendi kendime; Adana gibiyim işte, yüzüm biraz gülse de içim darmadağın, hüzünlerle, çelişkilerle ve çoğunlukla da güzelliklerle dolu… Öyleyse buyurun benim Adana yolculuğuma… Mayıs 2023

Tarihi Sokaklarda
Adım Adım…

Bir Cuma vakti yolunuz düşerse saklı derinliğin
örneğini oluşturan gizemli mabet Ağca Mescit’e;
gözlerinizi kapatıp 1400’lü yıllarda, ecdatla birlikte
saf tuttuğunuzu hayal edebilirsiniz…

Ağca Mescit’in Gizemi 

Çukurova’nın kalbi Adana, 5 bin yılı aşan geçmişiyle, çoğu tarihi merkez gibi asırların birikimini ve gizemli zenginliklerini gösterişsizce bünyesinde barındıran, yüzeysel bakan gözlerden kendini saklayan bir şehirdir. Şehrin derinliğini algılamak, özümsemek için biraz yakından bakmak, ilgilenmek ve daha doğrusu kalpten temaşa eylemeyi bilmek gerekir. Bu şehir ve çevresinde binlerce yıl ötedeki medeniyetlerden izler sürmek mümkündür. Ön yargılı bir şekilde İslam öncesi geçmiş, sadece Roma ve Helen uygarlıklarına ait değildir bu bölgede.

Bölgede hâkimiyet kuran Asurlular, Hititler, Luviler, Selefkoslar, Anavarza Krallığı gibi pek çok farklı medeniyet kuşağının etkilerinden bahsedilebilir. Adana Müzesi’ndeki eserleri incelemek bile tarihi zenginliği, derinliği anlamak için yararlı olacaktır. Fakat bölgeye baskın bir şekilde mührünü vuran medeniyet kuşaklarından bahsetmek gerekirse uzun etki alanı ve bıraktıkları eserler itibariyle Romalılar, Ramazanoğulları Beyliği ve Osmanlı dönemi öne çıkmaktadır. Şehir merkezinde halen kullanımda olan tarihi eserler bile bu olguyu ortaya koymaktadır. Taşköprü bir Roma medeniyeti eseridir, Ulu Camii ise Ramazanoğlu Beyliği’nin mirasıdır. Büyük Saat Kulesi ve Yeni Camii ise Osmanlı hatırası… En uzun ömürlü beyliklerden biri olan ve Memlukler yerine Osmanlı’yı tercih ederek imparatorluğun güçlenmesine de önemli katkı sağlayan Ramazanoğlu, 14. yüzyılın ortalarından 17. asra kadar hüküm sürdüğü bölgede bıraktığı eserlerle öne çıkmaktadır. Bu medeniyet kuşakları arasında Ramazanoğlu’na özel bir ilgi göstermemiz vefanın gereğidir.

Adana’ya yolculuğumuza ‘saklı miras’ niteliğinde özgün bir mabetle; Ağca Mescit ile başlamamızın anlamlı olacağını düşünüyorum. Adana’nın tarihi merkezi hüviyetindeki Tebebağ ve Ulu Camii arasında bulunan Ağca Mescit, yukarıda atıfta bulunduğumuz saklı derinliğin tam anlamıyla örneğini oluşturan mistik bir mabettir. Boşuna değildir Adana’yı anlatmaya Ağca Mescit’ten başlamamız… Adana’da inşa edilen ilk Türk İslam mabedi olmasının yanı sıra kendine özgün nitelikleri ile yükselmekte, tarihin sesini fısıldamaktadır adeta…