Birazoku

“Maddeye, çoktan unutulmuş, taze ve yeni bir bakış söz konusudur burada. Bu bakışın edası ne mekanistlerinki gibi yavan ne öte dünyadakilerin arzuladığı gibi mahçuptur; İbni Sina onu enerjiyle yükleyerek aktarmıştır bize.”

Ernst Bloch bu kitabında, İbni Sina ve İbn Rüşd üzerinden İslâm felsefesinin altın çağına bir bakış atıyor ve bu parlak dönemde, özgürleşmeci düşüncenin önemli bir uğrağını görüyor. Ona göre bu düşünürler vahiy, meseller, mitler, mecazlar âleminden aklın olanaklarına uzanan sağlam köprüler kurmuşlardır. Bloch, bu düşünce birikimine, mekanik olmayan bir materyalist anlayışın gelişmesinde tarihsel bir rol atfediyor.

İbni Sina-İbn Rüşd çizgisini, Aristoteles’in düşünsel mirasının sol kanadı olarak görüyor Bloch. Onun anlayışında bu yönelimin ana dayanağı, gelişme-değişme istidadı içeren, bir imkân/mümkün içeren, bir kuvve içeren “canlı” bir madde kavramıdır.

Bu küçük kitap, somut ilgi alanının ötesinde, Marksizm içinde bir metafizik inşa eden Ernst Bloch’un kendi felsefesi için de bir giriş, bir kılavuz niteliğindedir.

İÇİNDEKİLER

ÇEVİRENİN NOTU……………………………………………………………………………………………………………………………………………..9
Asla Aynısı Değil…………………………………………………………………………………………………………………………………….11
Kayıt Düşmek ve Hatırlamak İçin………………………………………………………………………………………..13
Ticaret Şehirleri ve Helenistik Zemin………………………………………………………………………………17
Bilimin İmanla Farklı İlişkisi…………………………………………………………………………………………………….21
Yaşayan, Uyanık Oğlu, Gök Cismi Olarak Tanrı………………………………………………………29
Aristoteles-İbni Sina ve Bu-Dünyanın Özleri…………………………………………………………….35
İbni Sina’nın Thomas’a Etkisi ve Aksi………………………………………………………………………………51
Aristotelesçi Solun Kilise Karşıtı Harekete Tesiri………………………………………………..61
Ahlâka İndirgenmiş Din………………………………………………………………………………………………………………….69
Aristoteles ve Mekanik Olmayan Madde………………………………………………………………………75
Aristoteles’in Kendi Solu Tarafından Dönüştürülmesi,
Bu Solun Kendisinin Dönüşümü……………………………………………………………………………………………..77
Madde-Biçimini Bağlarından Kurtaran Sanat………………………………………………………….83
Metin Parçaları ve Açıklamalar……………………………………………………………………………………..89

Asla Aynısı Deği

Zekice olan her şey, daha evvel yedi defa düşünülmüş olabilir. Ama bir daha düşünüldüğünde, başka bir zaman ve
başka bir durumda, artık aynısı değildir. Sadece düşünürü değil, her şeyden önce üzerine düşünülen şey değişmiştir bu arada. Zekice fikir, kendini bu değişimde yeniden sınamalı, kendisini bir Yenilik olarak kanıtlamalıdır. Bu icap, bilhassa Şark’ın büyük düşünürleri örneğinde zengin sonuçlar doğurmuştur. Onlar Yunan’ın ışığını
hem kurtardılar hem dönüştürdüler.

Kayıt Düşmek ve Hatırlamak İçin

Bu düşünürlerin ilklerinden ve en büyüklerinden biri İbni Sina idi, Latinleştirilmiş adıyla Avicenna. 980’de Buhara’da Afşana’da doğdu, Tacik halkındandı. Abu Ali el-Hüseyin ibn Abdullah ibn Sina zengin bir hanenin ahvadıydı, anne babası çocuğun özenli bir eğitim almasını sağladılar, sağlıklı bir şekilde erken olgunlaştı. Gözüne apaçık görünen yoldan yürümek üzere insanda erkenden beliren o istidada uygun bir haldi bu. İbni Sina iyi aritmetik, geometri, mantık ve astronomi dersleri aldıktan sonra gittiği Bağdat Üniversitesi’nde felsefe ve tıp öğrenimi gördü. On sekiz yaşına geldiğinde politik uğraşları ve ecza ilmini bir arada götürecek maharetine erişmişti. Sonraları Hamadan emirinin (antik Ekbatana) veziri oldu, ardından İsfahan valisinin hizmetine girdi, onun Hamadan’ı fethetmesi üzerine oraya geri döndü.

Bunun yanında, Bağdat halifesinin oğlunu tahlilî bir yöntemle tedavi etmesi sayesinde erken yaşta tıbbi bir şöhret de kazanmıştı, buona büyük servet kazandırdı. İbni Sina’nın ulema çevrelerinde hiç eksik olmayan düşmanları, onun aşk ve şarapta aşırılığa teslim olduğunu ileri sürerler; şayet doğruysa bu onun bünyesinin sağlamlığına dair imgeyi tamamlar. Esas aşırılık onun eserinin genişliğindedir, İbni Sina arkasında doksan dokuz yazı bırakmıştır. Ecza sanatıyla felsefede eş derecede bilgili olan İbni Sina, yüzyıllar boyunca Şark’ta olduğu kadar Garp’ta da şifa biliminin temel kitabı sayılan ünlü tıp kanonunu yazdı. Felsefede temel eseri mânidar bir biçimde Kitab eş-Şifa adını taşır; böylece bedenin tedavisini ve idaresini aklınkine aktarır. Şifa Kitabı bir ansiklopedidir, on sekiz kitapta dört temel bilimi ele alır: Mantık, fizik, matematik ve metafizik. Latinceleri mevcut olanlar (kısmen 11. ve 12. yüzyıldan kalma çevirilerle) şunlardır: Compendium de anima, De Almahad, Aphorismi de anima, Tractatus de definitionibus et quaesitis, De divisionibus scientiarum ve Metaphysika çalışmaları. İbni Sina’nın herhalde en gayrı ortodoks metni olan Philosophia orientalis1 ise kaybolmuştur, ancak küçük bir kısmı sonra gelen filozofların değinilerinden bilinir. Erken Tacikçe yazılan ve 1937/38’de Tahran’da yayımlanan iki ciltlik Danişnâme ansiklopedisi de keza gayrı ortodokstur (çünkü dilsel nedenlerle sadece küçük bir okur çemberine açıktır.

Bu konuda bkz. Sovyet dergisi Woprosy philosophii 3/1948, s. 358’de Bogutdinow). İbni Sina 1037’de İsfahan’da öldü, mezarı Hamadan’dadır ve bugün de ziyarete açıktır. Orada, Hamadan’da, 1952’de İran barış komitesinin çağrısı uyarınca, İran-Arap parıltısıyla tüm ÖnAsya’nın kültürünün en geniş ve ilerici mirasına ait olan büyük filozof adına bir anma töreni düzenlendi. Gerçi bininci doğum yıldönümü Avrupa zaman hesabını tam tutmaz fakat İslâmi zaman ölçüsüne ve onun ay takvimine uyar. Zaten Avrupa kronolojisi de Şark skolastiğini şimdiye kadar olduğundan daha iyi hatırlama sorumluluğuyla çoktandır karşı karşıya bulunuyor. Çünkü bu skolastik –Garb’inkinden önemli ölçüde farklı olarak– aydınlanmamızın kaynak alanlarından biridir ve her şeyden önce, göreceğimiz gibi, Aristoteles’e dayanarak Hıristiyanca olmayan bir yoldan geliştirilmiş son derece kendine özgü bir materyalist canlılığa sahiptir. Aristoteles’ten Thomas’a [Aquinolu] ve öte dünya tinine değil de, Giordano Bruno’ya ve çiçek açan tüm/evrensel-madde’ye [vahdeti mevcut] uzanan bir çizgi vardır. İşte, İbni Sina bu çizgide İbn Rüşd’le birlikte ilk ve en önemli köşe taşlarından biridir; yapılan anmanın bunun kaydını düştüğünü kavramamız gerekir. Şayet nice sıradan anma günü gibi, sadece tesadüfí ve geçip gitmiş değilse… Oysa bu hatırlamanın tam günüdür ve zorunludur: Maddeye, çoktan unutulmuş, taze ve yeni bir bakış söz konusudur burada. Bu bakışın edası ne mekanistlerinki gibi yavan ne öte dünyadakilerin arzuladığı gibi mahcuptur; İbni Sina onu enerjiyle yükleyerek aktarmıştır bize.

…