Birazoku

Hükümdar’da Machiavelli, çeşitli devlet tiplerini, bu devletlerin çeşitli kuruluş biçimlerini (güç, hainlik, talih, vb.) ve bu devletleri korumanın çeşitli yollarını inceledi. Hükümdarın erdem ve kusurları; sevgi mi yoksa korku mu uyandırması, sözünü tutması mı yoksa tutmaması mı gerektiği gibi sorunlar, hep bu açıdan ele alındı. Machiavelli, hükümdarın bazı erdemlere sahipmiş gibi görünmesi ve gerektiğinde “olduğundan başka türlü görünmeye ve aşdatıcı bir görüntü sergileyebilme” yeteneğine sahip olması gerektiği düşüncesini işledi. İyilik ve kötülük, hükümdarın simgelediği yurdun yüksek çıkarına bağlı olmalıydı.

GİRİŞ

Geleneksel kabule göre. Hükümdar, şeytanın ilhanı ettiği bir kitaptır. Machiavelli’nin ahlâksızlık efsanesi, bu eserin İngilizce çevirisinin yapıldığı 1640 yılından önce biliniyordu. Elizabeth Devri dramatistleri, yazdıkları trajedilere uygun egzotik malzemeleri Rönesans İtalya’sında buldular. Machiavelli, söz konusu bu dramatisilere kendisinin yardımı olmaksızın tarif etmekte zorluk çekecekleri kötülükleri tanımlayabilmerinde işe yarar klişeler sundu. Old Nick (şeytan için kullanılan bu terim, Machiavelli’nin kötü ününün İngiltere’ye ulaşmasından önce varolmasına rağmen), Niccolo Machiavelli ile özdeşleşti. Bu isim, Machiavelli’yi insanlıkdışı olarak tanımlaması kadar, şeytani Makyavelcilik olarak da kabul edildi.

Bir İngiliz olan Kardinal Pole Machiavelli’ye en ağır eleştirilerde bulunan kişilerden biridir belki de şeytanı onun ismiyle özdeşleştiren ilk kişiydi. Fakat hükümdarlar için zararlı olan Machiavelli’nin kötülük efsanesi, İtalya’ya. Catherine de Medici yönetimine duyulan düşmanlığın desteklendiği Fransa’dan geldi. Daha ilk baştan itibaren Machiavelli, dindar muhalifler için bir günah keçisi konumundaydı. Machiavelli, asla Katolik Kilisesi’nin dogmalarına saldırmadı; fakat ruhban sınıfına karşıydı. Papalık kurumu hakkındaki acımasız eleştirileri, doğal olarak Karşı Reformcu Katoliklerce kabul edilmedi. Protestanlar için Machiavelli, Aziz Bartholomew Günü katliamından sorumlu tutulan Katolik krallarının akıl hocasıydı. Machiavelli’ye duyulan öfke öylesine arttı ki, bu efsanenin onu ve eserlerini gölgede bırakmış olmasında hayret edilecek bir husus yoktur. Hükümdar’dan alıntı yapılan bölümler, yazarın kötülüğünü açıkça gösteriyordu ve Hükümdardın lanetlenmesi, yazarın yaşamındaki gerçeklerin kolaylıkla tahrif edilmesine sebep

“Hükümdar, ilk zamanlar önemsenmedi. Eserin gündeme gelişi başarı veya başarısızlık olarak değerlendirilmekten uzaktı. Eser, basılana kadar doğal seyri içinde kaderini yavaş yavaş çizdi. Daha sonra din taraftarlarının tavırlayım ortaya kaymalarıyla ağır suçlama dönemi başladı. Bu dönemde iyi niyetli çabaların gösterildiği kanaatine sahibiz; fakat kitabın gizli bir anlam içerdiği yolundaki hipotezlere dayanılması, hu düşünceyi savunmak amacıyla yanlış girişimlerde bulunulmasına neden oldu Bunun sonucunda eleştiri okları yazara çevrilerek alaya bir tavır çizildi.”‘”‘

Hükümdar, kısmen gelenek yüzünden, kısmen okunmasından ziyade alıntı yapılmasından ve kısmen de tüm zamanlar için ateşli bir risale olmaktan ziyade, genellikle bağımsız, siyaset felsefesiyle ilgili bir eser olarak benimsenmesiyle kötü bir üne sahiptir.

Hükümdar, elbette gazetecilikten daha farklı bir çalışmadır; ancak gazetecilikte olduğu gibi, yazıldığı döneme ait referanslar olmaksızın anlaşılabilmesi de güçtür. Efsaneden öteye giderek Machiavelli’nin yaşadığı dönemdeki İtalya”nın gerçek durumuna ve  İtalya’nın içinde bulunduğu ruh hâline bakmak gerekir.

Umutla yazılmış olan bu kitap, ortaya çıkan bireysel ve ulusal trajedinin bir ürünüydü. Machiavelli’nin yaşadığı dönemde İtalya, ardı arkası kesilmeyen ve sık sık meydana gelen acımasız savaşlara sahne olmuştu. İtalyan şehir devletleri (Machiavelli’ye ve genel kabule göre, bu şehir devletlerinin yöneticilerinin ehliyetsizliğinden dolayı), yabancı güçlerin karşıt emelleri neticesinde ortadan kalktı.

Machiavelli’nin gençliğinde İtalya’da göreceli bir barış havası hâkimdi. Doğduğu yıl olan 1469’da Lorenzo de’ Medici. Floransa’nın güçlü bir yöneticisi olarak başa geçmişti. Lorenzo’nun yaratıcı diplomasisi, pek çok şehir devletine bölünmüş, fakat bölgesel olarak Floransa, Venedik, Milano, Napoli ve Papalığın oluşturduğu beş güç merkezince yönetilen İtalya’da barışı korumaya yardımcı oldu. Lorenzo, 1492 yılında öldü. 1494 yılında ki bu tarih, daha sonra İtalya’daki karışıklıkların sembolik başlangıcı olarak kabul edilecektir Kral VIII, Charles, Napoli Krallığı üzerinde hak iddia ettiğini kanıtlamak için ordularını İtalya’ya yolladı. Onun takipçisi XII. Louis, İspanya kralı Ferdinand’la Napoli’nin paylaşılması konusunda anlaşmak suretiyle İspanya ordularını İtalya’ya sürdü. Birkaç yıl içerisinde İspanyollar, güney İtalya’ya hâkim oldu. 16. yüzyılın ilk çeyreğinde İtalyan şehir devletleri, işgalci devletleri birbirine düşürmeye çalışmalarına rağmen, kendi aralarında güçlü bir ittifak meydana getiremediler. Machiavelli 1527 yılında Öldüğünde, sömürge ordularının Roma’nın etkisini ortadan kaldırmasıyla, İtalya’nın zayıflığı kanıtlanmış oldu. İtalya, sonunda Milano. Napoli ve Sicilya’yı hâkimiyeti altında bulunduran, Floransa’yı koruyan ve garnizonlarıyla yarımadayı kontrol altında tutan İspanya’nın mandası altına girdi,

İtalya’nın güçten yoksun oluşunun bilincinde olan Maehiavelli. bu yıllar süresince İtalya’nın içinde bulunduğu durumdan utanç duydu. İtalyanlar ve yabancılar  barbarlar  arasındaki ayrım noktasının bilincinde olmasına rağmen, onun İtalya fikri, milliyetçilikten ziyade kültüreldi. Muhtemelen onun düşüncesine göre Venedik ve Napoli, gerçekte İtalya’nın bir parçası değildi. Machiavelli için ulus, Floransa’ydı. Şehir devleti, onun vatan severliğinin odak noktasıydı ve hükümet şekli ne olursa olsun uğrunda hizmet verdiği tek şehir devleti Floransa’ydı. Machiavelli olgun bir yaşa eriştiğinde Floransa’nın başarılı günleri maalesef sona ermişti.

Floransa, uğradığı saldırılar neticesinde İtalya’nın birinci sınıf gücü olmaktan çıkarak, İspanya’nın mandası altında ikinci sınıf bir güç konumuna düştü. 1494 yılında Fransızlar İtalya’ya geldiğinde Lorenzo’nun oğlu Piero de’ Medici paniğe kapılarak Charles ile anlaşma yoluna başvurdu ve ülkesini lerkettiğinde vatan haini ilân edildi. Sürgün edildikten ve Kral Charles Roma’ya yerleştikten sonra, Floransa Cumhuriyeti yeniden kuruldu. Savonarola, Charles’ı Tanrı adına intikam alan bir güç olarak selâmlamış». Başlangıçta Savonarola’nın tesiri altında sağduyulu davranan Floransa Cumhuriyeti, aralarındaki ticarî ilişkiler hasebiyle. Fransa ile ittifak politikasına devam elli. Bu durum, fazla bir yarar sağlamadı. Fransa, daha önceleri Floransa tarafından yönetilen Pisa’nın özgür bir şehir devleti olmasına yardımcı oldu. Bu icraatıyla Fransa, Pisa’nın kontrolünü tekrar ele geçirmeyi amaçlayan Floransa yöneliminin böylesi sabit bir fikre ve dolaylı olarak da Machiavelli’nin, Floransa’nın etkili bir milis gücüne ihtiyaç duyduğu yolundaki saplantısına neden oldu. Fransa, Floransa’dan maddî olarak pek çok yarar sağlamasına rağmen, karşılığında çok az yardımda bulundu. Önceleri 5 ay onuru ki ve daha .sonra da IS i 2 yılma kadar yönelimde kalan Machıavflli’ııin arkadaşı Soderini tarafından yönetilen Floransa Cumhuriyeti, Luuis’yi, İtalya’da ele geçirdiği pek çuk yerde yenilgiye uğratan Kutsal ittifak Venedikliler, Ferdinand ve Papa II. Luuius güçlerince desteklenmesiyle, Medici tarafından tekrar eski gücüne kavuştu. Medici papalarının X. Leo ve XII. Clement gelişiyle beraber Floransa. Medici’nin ve Papalığın etkisinin yayılmasının yol açtığı siyasetlere bağımlı hale geldi. Roma’nın yağmalandığı haberi Papa Clement’i temsil eden hükümete ve Floransa Cumhuriyeti’ nin tekrar kuruluşuna karşı ayaklanmaların meydana gelmesine yol açınca. 1527 yılında kısa bir duraklama dönemi yaşandı. Fakat üç yıl sonra İmparator V. Charles’ın orduları, Floransa’yı, orada iki yüz yıl kalmış ve sonunda çökmüş olan Medici yönet imi ne iade etti.

Machiavelli, üst düzeyde olmasa da, hırs ve arzuyla zamanının siyaset dünyasıyla ilgilendi. Köklü ve orta hâlli bir aileden gelen babası, Floransalı bir avukattı. Machiavelli, çocukluk ve gençlik yıllarını, Floransa’nın “altın çağı” olarak bilinen Lorenzo yönetimi döneminde yaşadı. Fransa’nın Floransa’ya girdiği dönemde Machiavelli, henüz ün kazanmamış, edebiyatçı çağdaşlarınca farkedilmemiş ve hiçbir çalışması yayınlanmamış genç bir delikanlıydı. 15. yüzyılın son birkaç yılında ortaya çıkan olaylar, Machiavelli üzerinde derin ve utun süreli etkiler meydana getirdi; Medici yönetiminin yıkılışına tanık oldu ve halkın isteklerine dayanmayan bir yönetimin istikrarsızlığından oldukça etkilendi. Savonarola yönetiminin fırtınalı dönemi boyunca Floransa’nın farkı grupları arasındaki anlaşmazlıklara yakından şahit oldu ve ülke birliğine dayalı güçlü bir hükümete duyulan ihtiyacın gerekliliğini anladı.

Machiavelli’nin yaşamı boyunca çektiği maddî sıkıntının da ortaya koyduğu gibi. Floran salılar, insanlara oldukça düşük ücretle de olsa devlet memuriyeti sağlama yönünde mantıklı bir icraatta bulunuyorlardı. 1498 yılında Machiavelli, otuz yaşındayken, hükümetin karar organına hizmet sunan önemli bir memuriyete, sekreter ve ikinci başkanlığa atandı. Hükümet ve askeriye arasında, muhabereyle ilgili bir görevde bulunmasına rağmen, bu görev, Machiavelli ‘n in önemli diplomatik sorumluluklar almasına neden oldu. Machiavelli, bu görevi. Floransa Cumhuriyeti’nin dağıldığı 1512 yılına kadar 14 yıl boyunca sürdürdü.”‘

Machiavelli’nin Özellikle Soderini tarafından desteklenmesi devamlı surette kendisine düşman kazanmasına neden oldu ve yine de Soderini ona pek çok görev verdi. Floransa Cumhuriyeti, gerçekleştirdikleri siyasî ve askerî tatbikatları zengin ve çekingen Floransalılar için hayatî öneme sahip olan diğer İtalyan şehir devletle…