Birazoku

“Çinli düşünür yazılarını yalnızca hükümdarlar için yazmıştı ve bunların halk tarafından, sıradan insanlar tarafından okunmasını istememişti. (…) Han Fei Zi’nin korktuğu başına gelmiş bulunuyor. Çünkü günümüzde herkesin kitabına ulaşma imkânı var, yeter ki okunsun. Okunduğu zaman da, her okurun, kişiselleşmiş bir iktidarın halkı boyun eğmeye yönlendirmek ve kendini onaylatıp kurduğu düzeni sürdürmek için ne gibi yöntemlere, araçlara başvurduğunu görüp anlamaması mümkün değil.”
MEHMET ALİ AĞAOĞULLARI

M.Ö. 3. yüzyılda yaşamış Çinli düşünür Han Fei Zi’nin siyasal düşünceler tarihi içindeki önemi, yakın zamanlarda fark edildi. Şimdi onun Hükmetme Sanatı, Machiavelli’nin Prens’i ve La Boétie’nin Gönüllü Kulluk Üzerine Söylev’i gibi klasiklerle aynı kefeye konuyor.

“Antik çağların Machiavellisi…” Çağdaş siyaset düşünce tarihinde Han Fei Zi için kullanılan lakap, bu. O da, büyük İtalyan düşünür gibi, siyaseti anlamak için olgulardan, eylemlerden hareket edilmesi gerektiğini belirtir ve ahlâkı, ahlâki değerleri siyasal alandan dışlar. Ayrıca siyasal iktidar olgusunu düşüncelerinin odak noktasına yerleştirir, özellikle de tek adam iktidarının nasıl işlediğini ve varlığını nasıl sürdürdüğünü açıkça gözler önüne serer. Bu bakımdan Han Fei Zi, en az Machiavelli kadar, güncel bir düşünürdür.

İÇİNDEKİLER

Sunuş………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….7
Giriş…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..11
HARİTALAR………………………………………………………………………………………………………………………………………………………34
1 Hükümdarın Yolu……………………………………………………………………………………………………………………..35
2 Gözdeler……………………………………………………………………………………………………………………………………………40
3 Yasa’nın Hükmü…………………………………………………………………………………………………………………………43
4 İktidarın Kullandığı İki Araç………………………………………………………………………………………..51
5 İktidarı Korumak……………………………………………………………………………………………………………………..56
6 İhanetin Sekiz Türü……………………………………………………………………………………………………………….65
7 On Büyük Hata…………………………………………………………………………………………………………………………….72
8 İkna Etme Sanatının İncelikleri……………………………………………………………………………….99
9 He’nin Yeşim Taşı………………………………………………………………………………………………………………….107
10 Cüzzamlılardan Daha Acınası Hükümdarlar…………………………………………….111
11 Yıkımın Nedenleri……………………………………………………………………………………………………………….. 125
12 Üç Savunma Çeşidi……………………………………………………………………………………………………………..132
13 Yakınlarına Karşı Tetikte Olmak………………………………………………………………………….. 135
14 Yönetme Sanatı………………………………………………………………………………………………………………………141
15 Anekdot Ormanı……………………………………………………………………………………………………………………..147
16 Başkalarını Gözlemleme……………………………………………………………………………………………….159
17 İstikrar ve Yıkım……………………………………………………………………………………………………………………161
18 İnsanları Kullanmak…………………………………………………………………………………………………………..167
19 Başarı ve İtibar……………………………………………………………………………………………………………………….174
20 Altı Terslik…………………………………………………………………………………………………………………………………….177
21 Beş Asalak………………………………………………………………………………………………………………………………….. 189
22 İnsanların Efendisi………………………………………………………………………………………………………………214
23 Yasaların Yayımlanması…………………………………………………………………………………………………218
24 Gerçekleri Dillendirmek……………………………………………………………………………………………….221

Sunuş

Han Fei Zi (ya da Latin harfleriyle yazılışının bir başka şekliyle Han-Fei-tse),1 dünyaca tanınan Konfüçyüs ya da Savaş Sanatı kitabının yazarı Sun Zi kadar önemli bir Çinli düşünürdür. Fakat adının Batı dünyasında duyulması için 20. yüzyılı beklemek gerekmişti. Siyasal düşünceler tarihi içinde ne denli önemli bir yere sahip olduğunun anlaşılması ve yapıtının çeşitli Batı dillerine çevrilip hakkında araştırmalar yapılması ise, ancak son 25-30 yılda gerçekleşti. Benim de Han Fei Zi ile tanışmam birkaç yıl öncesine uzanır. France Culture radyo istasyonunda onun hakkında yapılmış olan bir programı internette dinleyince ilgimi çekti. Bunun üzerine biri yapıtının tümünün çevrisi olan, diğeri yapıtından sadece 11 bölümü içeren iki Fransızca kitabı edindim.

Kitapları okuyunca da Han Fei Zi’nin Türkçeye kazandırılması gerektiğini düşündüm. Bu söylediklerimden de anlaşılacağı üzere elinizdeki kitap, Çinceden değil Fransızcadan çevrilmiştir, yani çevirinin çevirisidir. Bunun ilk nedeni benim Çince bilmememdir. İkinci neden ise Türkiye’de Çinceye hâkim olan sinologların bugüne kadar bu işe girişmemiş olmaları, benim de bu eksikliğin giderilmesinin gerekli olduğunu düşünmemdir. İşte bu yüzden, Çin antik tarihi ve kültürü hakkında yeterli donanıma sahip olmamama rağmen bu işe kalkıştım. Şu ana kadar Han Fei Zi üzerine Türkçe olarak yapılmış bir tek çalışma olduğunu biliyorum.

Bu çalışma, İlknur Sertdemir Diagne’ın Posseible Düşünme Dergisi’nde (cilt 7, sayı 14) 2019 yılında yayımlanmış olan “Han Fei Zi Düşüncesinin Politik Temelleri ‘Yasa’ ve ‘Düzen’” adlı makalesidir. Umarım Fransızcadan yaptığım bu çeviri, Türk sinologların Han Fei Zi üzerine daha fazla eğilmelerine ve 55 bölümden oluşan kitabının tamamının bir gün Türkçeye kazandırılmasına yol açar. Çeviri için kullandığım iki Fransızca kitap arasında zaman zaman çeşitli farklılıklar bulunduğundan, metnin anlamına en uygun düşen ifadeleri tercih ettim, hatta bazen cümleleri Türkçede anlaşılabilir kılmak için inisiyatif kullanarak kendime biraz serbestlik tanıdım. Ayrıca Fransızca kitaplarda anakronik denebilecek şekilde kullanılmış olan “egemen, egemenlik, hegemonya, diyalektik, mikrop” gibi sözcüklere yer vermedim. Onları başka sözcüklerle ifade etmeye çalıştım, özellikle “egemen” sözcüğünün yerine “hükümdar”, bazen de “kral” sözcüğünü kullanmayı yeğledim.

Elinizdeki kitabın, başlığından da anlaşılacağı üzere, Han Fei Zi’nin yazılarından derlenmiş bir seçki olduğunu açıkça vurgulamam gerekiyor. Felsefi yazılarına yer vermediğim gibi, siyasi yazıları arasında da bir seçim yapıp en önemli gördüklerimi çevirdim. Ayrıca böyle yaparak bu yazılarında zaman zaman karşılaşılan tekrarlardan da olabildiğince kaçınmış oldum. Kullandığım Fransızca çevirilerinden biri olan L’art de gouverner (Yönetme Sanatı) adlı kitap sadece 11 bölümden oluşan siyasi yazıları içermektedir. Ben de, Han Fei Zi’nin salt siyasal düşünceleriyle ilgilenmeme rağmen bölüm sayısını 24’e3 çıkarmanın ve bu yazıları “Hükmetme Sanatı” başlığı altında toplamanın daha uygun olacağını düşündüğüm bir kitap oluşturdum. Son olarak elinizdeki kitabı büyük bir dikkatle okuyup düzeltmeler yapan ve önerilerde bulunan Doç. Dr. Duygu Türk Karahanoğulları’na sonsuz teşekkürlerimi sunmayı bir borç bildiğimi de belirtmeliyim. Ayrıca kızım Nisan Ağaoğulları’na da haritaları oluşturmaktaki katkısından dolayı teşekkür ederim.

…