Birazoku

Reinhard Heydrich, 20. yüzyılın en ünlü kötü adam timsallerinden biri. Hatta Nazi liderliği tarafından bile ürkütücü biri olarak görülüyordu. SS, SD ve Gestapo’nun başı, Nazi işgali altındaki Bohemya ve Moravya’nın acımasız yöneticisi ve soykırımla sonuçlanacak “Nihai Çözüm” planının baş mimarı olarak, Hitler Almanyası’nın meşum hedeflerine ulaştırılması yolunda hayati bir rol oynadı. Prag’da düzenlenen bir suikastın ardından öldüğü 1942 yılına kadar Nazi Almanyası’nın en tehlikeli ve geleceği en parlak isimlerinden biri sayılıyordu. Yine de, halk arasında “Prag Kasabı” olarak tanınan ve yaptıklarıyla Hollywood filmlerindeki Nazi tipini esinleyen bu gizemli ve karanlık isim ve onun Nazi baskı ve terör aygıtının inşasında üstlendiği hayati rol konusunda bugüne kadar yapılan çalışmaların sayısı şaşırtıcı derecede azdır.

Bu kitap, alandaki çok önemli bir boşluğu dolduruyor. Saygın tarihçi Robert Gerwarth, bu kitapta Heydrich’in özel hayatının bilinen ve daha önce bilinmeyen yanlarını, Reich’ın güvenliğinden sorumlu Nazi subayı olarak yaptıklarıyla birleştiriyor. Heydrich’in gözünden, 20. yüzyılın ilk yarısında dünyaya korku ve dehşet saçan Nazi yönetiminin en karanlık yönlerinin doğal ve makyajlanmamış bir tablosunu sunuyor. Orta sınıfa mensup iyi yetişmiş gençlerin, dünyayı yutmaya kararlı acımasız katillere nasıl dönüştüklerini adım adım ve bir tarihçi duyarlılığıyla, ele aldığı konuyu karikatürleştirmeden, tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriyor.

Gerwarth, daha önce hiç yayımlanmamış yazışmalar, mektuplar, notlar ve belgelerle İkinci Dünya Savaşı’nın karanlık günleri ve Nazi İmparatorluğu hakkında gerçek bilgiler edinmek isteyen herkesin kitaplığında bulunması gereken bir başucu eseri sunuyor.

İÇİNDEKİLER

Önsöz 11
Giriş 17
1
Prag’da Ölüm 30
2
Genç Reınhard 51
3
Heydrıch Olmak 109
4
Reich’ın Düşmanlarıyla Savaşmak 166
5
Savaş Provaları 219
6
Toplu Cinayet Deneyleri 262
7
Dünyayla Savaşmak 315
8
Reich Protektörü 393
9
Yıkımın Mirasları 496
Kaynakça 524
Dizin 591

Önsöz

Tarihin en kanlı soykırımının kilit oyuncularından biri olan ve Nobel ödüllü Thomas Mann’ın dikkat çekici bir şekilde Hitler’in “celladı” olarak adlandırdığı tarihsel şahsiyet Reinhard Heydrich’in biyografisi nasıl yazılır? Bu kitap projesine başlamaya karar verdiğim andan beri kendime bu soruyu soruyorum. Bir Nazi’nin biyografisi yazmanın, Nazi diktatörlüğü 70 yıldan daha kısa bir süre önce sona ermiş olsa da Hitler’in diktatörlüğü üzerine geniş ve sürekli büyüyen literatüre hâkim olma ihtiyacından, zihniyeti ve ideolojik evreni itici ve garip bir şekilde uzak görünen bir insanın zihnine bu şekilde nüfuz etme zorunluluğuna kadar uzanan geniş bir yelpazede belirli zorluklar getireceği benim için her zaman açıktı. Ama asıl zorluk her biyografinin kitabın öznesiyle –bu özne Reinhard Heydrich olsa bile– bir yere kadar empati yapmayı gerektirdiği gerçeğinden kaynaklanıyordu.

Biyografi yazarları, çalışmalarını tanımlamak için sıklıkla otopsi ile tasvirin karşıt imgelerinin kullanırlar: Otopsi, bir yaşamın bağımsız, adli bir incelemesini sunarken tasvir, biyografi yazarının öznesiyle empati yapmasına dayanır. Bu yaklaşımların her ikisini de en iyi şekilde “nesnel empati” olarak ifade edilebilecek üçüncü bir yaklaşımda birleştirmeyi tercih ettim: Heydrich’in hayatını eleştirel bir mesafeyle ama tarihi geriye doğru da okumadan veya tarihçinin rolünü bir savaş suçları mahkemesindeki devlet savcısının rolüyle karıştırmadan yeniden kurmaya çalıştım. Tarihçinin işi kınamak değil, açıklamak ve bağlama oturtmak olması gerektiğinden, Heydrich’in yaşamının daha önceki anlatımlarını karakterize etmeye meyilli olan sansasyonel ve yargılayıcı tondan kaçınmaya çalıştım. Heydrich’in eylemleri, dili ve davranışları onu zaten yeterince anlatıyor ve ben de mümkün olan her yerde onun karakteristik sesine ve ifade tercihlerine yer vermeye çalıştım.

Bununla birlikte Heydrich konusunda kişisel kayıtların sayısı son derece azdır. Almanya, İngiltere, ABD, Rusya, İsrail ve Çek Cumhuriyeti’ndeki ilgili arşivleri taradım ve bu araştırmam Heydrich’in hayatı hakkında genellikle var olduğu varsayılandan çok daha fazla kaynak ortaya çıkardı. Yine de Joseph Goebbels veya genç Heinrich Himmler’in aksine, Heydrich kişisel bir günlük tutmamıştır ve İkinci Dünya Savaşı’ndan günümüze yalnızca özel yazışmalarının parçaları ulaşmıştır. Bununla birlikte onun günlük rutinlerini ve karar alma süreçlerini çok detaylı bir şekilde yeniden inşa etmemize imkân tanıyan oldukça fazla sayıda resmî belge, konuşma ve mektup şu anda elimizin altındadır.

Bu kitabın dayandığı geniş çapta yayılmış kaynak malzemeyi belirlerken, sıklıkla arşivcilerin ve kütüphanecilerin yararlı tavsiyelerine güvenmek zorunda kaldım. Bu nedenle dünyanın dört bir yanındaki çeşitli arşiv ve kütüphane personeline, yayımlanmamış büyük bir bilgi ve belge yığınına uzmanlıkları sayesinde ulaşmamı sağladıkları için minnettarım. Bu kuruluşlar arasında şunlar bulunuyor: Münih’teki Institut für Zeitgeschichte, Alman Federal Arşivleri ve onun Berlin, Koblenz, Freiburg ve Ludwigsburg’daki çeşitli şubeleri, Kew ve Prag’daki İngiliz ve Çek Ulusal Arşivleri; Kudüs’teki Yad Vashem arşivleri ve Washington DC’deki Soykırım Anıt Müzesi ve Moskova’daki Osobyi Arşivi’ndeki Reich Ana Güvenlik Ofisi dosyalarına erişimimi büyük ölçüde kolaylaştıran Alman Tarih Enstitüsü.

Bu kitap Oxford’da yazıldı ve oradaki birçok arkadaşıma ve eski meslektaşıma derinden minnet borçluyum. Martin Conway ve Nicholas Stargardt, bu proje hakkında çeşitli aşamalarda bana tavsiyelerde bulundular ve kitabın ilk taslakları hakkında harikulade eleştiriler yönelttiler. Roy Foster bana biyografi yazımı hakkında çok şey öğretti, taslak üzerine parlak yorumlar yaptı ve benim için Oxford’da geçirdiğim sürenin ötesinde bir arkadaş ve ilham kaynağı oldu. 2007 yılında Oxford’dan ayrıldığımdan beri University College Dublin’de (UCD) çalışıyorum ve bu bana konumu araştırma ve yazma konusunda olağanüstü bir özgürlük sağladı. UCD’deki meslektaşlarım arasında William Mulligan, Stephan Malinowski ve Harry White en çok yardımcı olan eleştirel okuyucular ve cesaret kaynakları oldular. UCD’nin Savaş Araştırmaları Merkezi’ndeki meslektaşlarımın yanı sıra Trinity College Dublin’den John Horne’a da üç yıllık mutlu araştırma işbirliği ve kendisini tarih bilimine adamasıyla sürekli bir ilham kaynağı olduğu için teşekkür etmeliyim.

Oxford ve Dublin dışında, Nikolaus Wachsmann, Chad Bryant, Mark Cornwall ve Jochen Boehler, çalışmamın taslaklarını okumayı cömertçe kabul ettiler, tıpkı özgün fikirlerime yorum yaparken görev çağrısının çok ötesine geçen iki isimsiz okuyucu gibi. Onların önerileri son taslağı büyük ölçüde geliştirdiği için onlara son derece minnettarım. Prag’da, ilgili Çek edebiyatının ve kaynaklarının önemli bölümlerini tercüme etme yeteneği son 20 yılda Çekçe yayınlanan Bohemya ve Moravya’nın Nazi işgali üzerine önemli çalışmayı araştırmama dâhil etmeme imkân sağlayan Miloš Hořejš ile çalışma şansına sahip oldum. Berlin’de, çok sayıda Alman kaynağını ve edebiyatını derleme konusundaki titizliği bu çalışmanın zamanında tamamlanmasına büyük ölçüde yardımcı olan Jan Bockelmann’la çalışma şerefine nail oldum. O ve Wolf Beck de bu kitapta iki haritayı sağlamada uzman bir iş çıkarırken, Seumas Spark dizine yardımcı oldu. Heather McCallum bu kitabı yaklaşık altı yıl önce sipariş etmişti. O ve Yale University Press’teki meslektaşları üretim sürecine büyük bir coşku, yetkinlik ve sabırla eşlik etti. Daha iyi bir yayıncı hayal etmek zor.

Son teşekkürlerim, her zaman olduğu gibi, aileme. Düzenli olarak Berlin’e yaptığım arşiv gezileri sırasında babam ve annem Michael ve Evelyn Gerwarth, bana sonsuz destek, sevgi ve cesaret verdiler. Onlara ne kadar teşekkür etsem azdır. Son olarak, eşim Porscha’ya olan borçlarımı ödeyemem. Kitabın taslağını baştan sona okudu ve son beş yılda benim dönem dönem yokluğum ve sürekli dikkat dağınıklığımla yaşamak zorunda kaldı. Bu kitabı ona ithaf etmek, sevgimin ve minnettarlığımın derinliğini kabul etmesi için zorunlu ancak yetersiz bir girişimdir.

Dublin, Mayıs 2011

….