Birazoku

Bu kitap, İngiliz İdealizminin en önemli temsilcilerinde John Ellis McTaggart’ın Hegelci Diyalektik, Hegelci Kozmoloji eserleri ile birlikte yazarın Hegel üzerine araştırmalarının son ürünüdür.

Bu kitap Büyük Mantık’ı anlamak isteyen Hegel okurlarına bir açımlama olarak faydalı olacaktır. Aynı zamanda okuyucu bu kitapta, Varlık kategorisinden Mutlak İde kategorisine giden süreçte Hegel felsefesinin geçiş yaptığı çeşitli uğrakların eleştirel bir açıklamasını bulacaktır.

Tüm filozoflar gibi, Hegel’in düşüncesi de durgun bir gölet değildir. Bu açıdan, Hegel’in Büyük Mantık ve Ansiklopedi eserleri büyük ölçüde örtüşse de, farklılık gösterdikleri birkaç önemli nokta da söz konusudur. Bu farklılıkları görmek adına da elinizdeki kitap sizlere önemli bir izlek sunacaktır.

İçindekiler
önsöz ……………………………………………………………………………………………………………….. 15
Birinci Bölüm
Giriş …………………………………………………………………………………………………………………. 16
İkinci Bölüm
Nitelik ……………………………………………………………………………………………………………. 29
I. Varlık ……………………………………………………………………………………………………………. 30
A. Varlık ………………………………………………………………………………………………….. 30
B. Hiçlik …………………………………………………………………………………………………. 31
C. Oluş …………………………………………………………………………………………………….. 33
II. Belirlenimli Varlık ………………………………………………………………………………… 38
A. Kendisi Olarak Belirlenimli Varlık ……………………………………….. 38
(a) Genel Olarak Belirlenimli Varlık ……………………………………. 38
(b) Nitelik …………………………………………………………………………………………. 38
(c) Bir-Şey …………………………………………………………………………………………. 39
B. Sonluluk …………………………………………………………………………………………….. 42
(a) Bir-Şey ve Bir Başkası ………………………………………………………….. 42
(b) Belirlenim, Modifikasyon ve Sınır ………………………………….. 43
(c) Sonluluk ……………………………………………………………………………………… 45
C. Sonsuzluk ………………………………………………………………………………………….. 47
(a) Genel Olarak Sonsuzluk …………………………………………………….. 48
(b) Sonlu ve Sonsuzun Karşılıklı Belirlenimleri ……………….. 48
(c) Olumlu Sonsuzluk …………………………………………………………………. 50
III. Kendi-İçin-Varlık ………………………………………………………………………………… 53
A. Kendisi Olarak Kendi-İçin Varlık …………………………………………. 53
(a) Belirlenimli Varlık ve Kendi-İçin-Varlık ……………………… 53
(b) Bir-İçin-Varlık …………………………………………………………………………. 55
(c) Bir ………………………………………………………………………………………………….. 55
B. Bir ve Çok ……………………………………………………………………………………….. 56
(a) Kendinde Bir …………………………………………………………………………….. 56
(b) Bir ve Boşluk ……………………………………………………………………………. 56
(c) Birler Çokluğu …………………………………………………………………………. 57
C. İtme ve Çekme ……………………………………………………………………………….. 58
(a) Birin Dışta Bırakılması ………………………………………………………… 58
(b) Çekimin Tek Biri ……………………………………………………………………. 59
(c) İtme ve Çekme Bağıntısı ……………………………………………………… 59
Üçüncü Bölüm
Nicelik ……………………………………………………………………………………………………………. 61
I. (Ayrımlaşmamış) Nicelik …………………………………………………………………….. 64
A. Saf Nicelik ………………………………………………………………………………………… 64
B. Sürekli ve Kesintili Büyüklükler ……………………………………………… 65
C. Niceliğin Sınırlanması …………………………………………………………………. 68
II. Kuantum …………………………………………………………………………………………………… 68
A. Sayı ………………………………………………………………………………………………………. 68
B. Uzamlı ve Yeğinlikli Kuantum ………………………………………………… 71
(a) Farkları ……………………………………………………………………………………….. 71
(b) Uzamlı ve Yeğinlikli Büyüklüklerin Özdeşliği ………….. 73
(c) Kuantumun Başkalaşımı ……………………………………………………… 78
C. Nicel Sonsuzluk ……………………………………………………………………………… 79
(a) Kavramı ………………………………………………………………………………………. 79
(b) Nicel Sonsuz İlerleme …………………………………………………………… 81
(c) Kuantumun Sonsuzluğu ………………………………………………………. 83
III. Nicel Oran ……………………………………………………………………………………………… 85
A. Doğru Oran …………………………………………………………………………………….. 85
B. Ters Orantı ………………………………………………………………………………………. 87
C. Kuvvetlerin Oranı …………………………………………………………………………. 87
Dördüncü Bölüm
Ölçü …………………………………………………………………………………………………………………. 93
I. Özgül Nicelik ……………………………………………………………………………………………. 97
A. Özgül Kuantum ……………………………………………………………………………… 97
B. Özgülleştiren Ölçü ……………………………………………………………………….. 98
(a) Ölçüt ……………………………………………………………………………………………. 99
(b) Özgülleştiren Ölçü ……………………………………………………………… 100
(c) İki Tarafın Nitelikler Olarak İlişkisi …………………………… 102
C. Ölçüde Kendi-için-Varlık ……………………………………………………….. 102
II. Gerçek Ölçü …………………………………………………………………………………………. 103
A. Sabit Ölçülerin İlişkisi ……………………………………………………………… 103
(a) İki Ölçünün Birliği ……………………………………………………………… 103
(b) Ölçü İlişkileri Dizisi Olarak Ölçü ………………………………. 104
(c) Seçici Yakınlık ……………………………………………………………………….. 105
B. Ölçü İlişkilerinin Düğümlü Çizgisi …………………………………….. 106
C. Ölçüsüz …………………………………………………………………………………………… 108
III. Özün Oluşu ………………………………………………………………………………………… 109
A. Mutlak Kayıtsızlık ……………………………………………………………………… 109
B. Etmenlerinin Ters Bağıntısı Olarak Kayıtsızlık …………….. 110
C. Öze Geçiş ………………………………………………………………………………………. 111
Beşinci Bölüm
Kendi İçine Refleksiyon Olarak Öz ………………………………………… 114
I. Saf Görünüş ……………………………………………………………………………………………. 118
A. Özsel ve Özsel Olmayan ………………………………………………………… 118
B. Saf Görünüş ………………………………………………………………………………….. 123
C. Refleksiyon ……………………………………………………………………………………. 124
(a) Ortaya Koyan Refleksiyon ……………………………………………… 124
(b) Dışsal Refleksiyon ………………………………………………………………. 125
(c) Belirleyen Refleksiyon ……………………………………………………….. 126
II. Özsellikler veya Refleksiyon Belirlenimleri ……………………………. 127
A. Özdeşlik ………………………………………………………………………………………….. 127
B. Ayrım ……………………………………………………………………………………………….. 131
(a) Mutlak Ayrım ……………………………………………………………………….. 131
(b) Çeşitlilik …………………………………………………………………………………… 132
(c) Karşıtlık ……………………………………………………………………………………. 139
C. Çelişki ……………………………………………………………………………………………… 141
III. Zemin …………………………………………………………………………………………………….. 144
A. Mutlak Zemin ……………………………………………………………………………… 144
(a) Biçim ve Öz ……………………………………………………………………………. 144
(b) Biçim ve Madde ……………………………………………………………………. 144
(c) Biçim ve İçerik ………………………………………………………………………. 145
B. Belirlenmiş Zemin ………………………………………………………………………. 145
(a) Biçimsel Zemin …………………………………………………………………….. 145
(b) Gerçek Zemin ……………………………………………………………………….. 148
(c) Eksiksiz Zemin ……………………………………………………………………… 150
C. Koşul ………………………………………………………………………………………………… 150
(a) Göreli Koşulsuz. …………………………………………………………………… 150
(b) Mutlak Koşulsuz ………………………………………………………………….. 152
(c) Şeyin Varoluşa Çıkışı …………………………………………………………. 152
Altıncı Bölüm
Görünüş ……………………………………………………………………………………………………… 154
I. Varoluş ……………………………………………………………………………………………………… 155
A. Şey ve Özellikleri ………………………………………………………………………… 156
(a) Kendinde Şey ve Varoluş ………………………………………………….. 158
(b) Özellik ……………………………………………………………………………………… 161
(c) Şeylerin Etkileşimi ……………………………………………………………….. 162
B. Şeylerin Maddelerden Oluşması …………………………………………… 163
C. Şeyin Çözülüşü …………………………………………………………………………….. 164
II. Görünüş ………………………………………………………………………………………………… 166
A. Görünüş Yasası …………………………………………………………………………… 166
B. Görünüş Dünyası ve Kendinde Dünya …………………………….. 168
C. Görünüşün Çözülüşü ……………………………………………………………….. 169
III. Özsel İlişki …………………………………………………………………………………………… 170
A. Bütün ve Parça İlişkisi ……………………………………………………………… 170
B. Kuvvet ve Kuvvetin Dışavurumunun İlişkisi ………………….. 173
(a) Kuvvetin Koşullanmışlığı …………………………………………………. 173
(b) Kuvvetin Uyarılması ………………………………………………………….. 174
(c) Kuvvetin Sonsuzluğu ………………………………………………………….. 174
C. İç ve Dışın İlişkisi ……………………………………………………………………………….. 177
Yedinci Bölüm
Edimsellik …………………………………………………………………………………………………. 184
I. Mutlak ………………………………………………………………………………………………………. 185
A. Mutlağın Dışa Koyulması ……………………………………………………… 185
B. Mutlak Yüklem ……………………………………………………………………………. 188
C. Mutlağın Kipleri ………………………………………………………………………….. 189
II. Edimsellik ………………………………………………………………………………………………. 191
A. Olumsallık veya Biçimsel Edimsellik,
Olanak, Zorunluluk ………………………………………………………………………… 191
B. Göreli Zorunluluk veya Gerçek Edimsellik,
Olanak ve Zorunluluk …………………………………………………………………… 195
C. Mutlak Zorunluluk ……………………………………………………………………. 196
III. Mutlak İlişki ……………………………………………………………………………………….. 197
A. Tözsellik İlişkisi …………………………………………………………………………… 197
B. Nedensellik İlişkisi ……………………………………………………………………… 201
(a) Biçimsel Nedensellik ………………………………………………………….. 202
(b) Belirlenmiş Nedensellik ……………………………………………………. 203
(c) Etki ve Tepki …………………………………………………………………………. 213
C. Etkileşim …………………………………………………………………………………………………. 214
Sekizinci Bölüm
Öznellik ……………………………………………………………………………………………………… 218
I. Kavram ……………………………………………………………………………………………………… 224
A. Tümel Kavram …………………………………………………………………………….. 224
B. Tikel Kavram ………………………………………………………………………………… 228
C. Tekil …………………………………………………………………………………………………. 230
II. Yargı …………………………………………………………………………………………………………. 230
A. İçsel Yargı ………………………………………………………………………………………. 230
(a) Olumlu Yargı ………………………………………………………………………… 230
(b) Olumsuz Yargı ……………………………………………………………………… 234
(c) Sonsuz Yargı …………………………………………………………………………… 235
B. Kapsam Yargısı ……………………………………………………………………………. 238
(a) Tekil Yargı ………………………………………………………………………………. 240
(b) Tikel Yargı ……………………………………………………………………………… 241
(c) Tümel Yargı ……………………………………………………………………………. 243
C. Zorunluluk Yargısı …………………………………………………………………….. 245
(a) Kategorik Yargı. …………………………………………………………………… 246
(b) Hipotetik Yargı …………………………………………………………………….. 247
(c) Ayırt Edici Yargı ………………………………………………………………….. 248
D. Kavramın Yargısı ……………………………………………………………………….. 250
(a) Asertorik Yargı ……………………………………………………………………… 250
(b) Problematik Yargı ………………………………………………………………. 251
(c) Apodiktik Yargı ……………………………………………………………………. 251
III. Çıkarım …………………………………………………………………………………………………. 255
A. Nitel Çıkarım ……………………………………………………………………………….. 255
(a) Birinci Figür …………………………………………………………………………… 255
(b) İkinci Figür …………………………………………………………………………….. 259
(c) Üçüncü Figür …………………………………………………………………………. 259
(d) Dördüncü Figür ……………………………………………………………………. 260
B. Refleksiyon Çıkarımı ………………………………………………………………… 263
(a) Bütünlük Çıkarımı ………………………………………………………………. 263
(b) Tümevarım Çıkarımı …………………………………………………………. 264
(c) Analojik Çıkarım …………………………………………………………………. 265
C. Zorunluluk Çıkarımı ………………………………………………………………… 268
(a) Kategorik Çıkarım ………………………………………………………………. 268
(b) Hipotetik Çıkarım ………………………………………………………………. 270
(c) Ayırt Edici Çıkarım …………………………………………………………….. 272
Dokuzuncu Bölüm
Nesnellik ……………………………………………………………………………………………………. 275
I. Mekanizm ………………………………………………………………………………………………… 278
A. Mekanik Nesne ……………………………………………………………………………. 278
B. Mekanik Süreç ……………………………………………………………………………… 281
(a) Biçimsel Mekanik Süreç ………………………………………………….. 282
(b) Gerçek Mekanik Süreç ……………………………………………………… 282
(c) Mekanik Sürecin Ürünü ……………………………………………………. 285
C. Mutlak Mekanizm ……………………………………………………………………… 285
(a) Merkez ……………………………………………………………………………………… 285
(b) Yasa …………………………………………………………………………………………… 289
(c) Mekaniğin Geçişi …………………………………………………………………. 289
II. Kimyasallık ……………………………………………………………………………………………. 289
A. Kimyasal Nesne …………………………………………………………………………… 290
B. Kimyasal Süreç …………………………………………………………………………….. 290
C. Kimyasallığın Geçişi ………………………………………………………………… 293
III. Ereksellik ……………………………………………………………………………………………… 294
A. Öznel Erek …………………………………………………………………………………….. 300
B. Araç …………………………………………………………………………………………………… 302
C. Gerçekleşmiş Erek ……………………………………………………………………… 306
Onuncu Bölüm
İdea ………………………………………………………………………………………………………………… 307
I. Yaşam ………………………………………………………………………………………………………… 309
A. Yaşayan Birey ………………………………………………………………………………. 313
B. Yaşam Süreci ………………………………………………………………………………… 315
C. Tür …………………………………………………………………………………………………….. 317
II. Bilme İdeası …………………………………………………………………………………………… 323
A. Doğru İdeası …………………………………………………………………………………. 330
B. İyi İdeası …………………………………………………………………………………………. 336
III. Mutlak İdea ………………………………………………………………………………………… 341
Dizin ……………………………………………………………………………………………………………… 349

Önsöz

Bu kitabın II, III, VIII, IX ve X. BÖLÜMLER Mind dergisinde yer alan (Ekim 1902; Nisan 1904; Nisan ve Temmuz 1897; Haziran 1899; ve Nisan 1900) makalelere dayanmaktadır. Bununla birlikte, şimdi yayınlanan yorum ve eleştiri daha önceki versiyonlardan birçok bakımdan ve kayda değer ölçüde farklıdır.

Bu kitabın prova okumasını gerçekleştirdiği ve birçok değerli önerisi için eşime, aynı şekilde III. Bölümü okuma nezaketini gösterdiği ve Nicelik kategorisinin ele alınışındaki kayda değer yardımlarını esirgemediği için Sayın Bertrand Russel’a minnettarım. Bunun yanı sıra Hegel felsefesi üzerine ders verdiğim öğrencilerimin eleştiri ve yorumlarında da çok şey borçlu olduğumu belirtmek isterim.

Trınıty College, Cambrıdge. Haziran, 1910.

Birinci Bölüm
Giriş

1. Bu kitapta Varlık kategorisinden Mutlak İde kategorisine giden süreçte Hegel’in uğradığı çeşitli geçiş noktalarının eleştirel bir izahatını vermeyi teklif ediyorum. Bu esnada ne Hegel’in kullandığı yöntemi ne de diyalektiğin sonuçlarının deneyimin olgularına uygulanma biçimlerini tarif edecek ya da eleştireceğim. Bu meseleleri Hegelci Diyalektik ve Hegelci Kozmoloji isimli kitaplarımda elimden geldiğince inceledim. Bu çalışmanın iki amaca hizmet edeceğini umuyorum: İlk olarak, Büyük Mantık’ı okuyan Hegel öğrencileri onu bir açımlama olarak faydalı bulabilirler; bunun yanı sıra zaman darlığı yahut Almanca bilmeme yüzünden metnin orijinalini okumaktan alıkonulan kimseler bu kitap sayesinde Büyük Mantık’a ilişkin bir fikir edinebilirler.

2. Mantığın diyalektik süreci Hegel’in sisteminde mutlak olarak özsel olan tek unsurdur. Yalnızca bu süreci kabul edip Hegel’in yazdığı diğer her şeyi reddettiğimiz takdirde, tümüyle eksiksiz olmasa da varabildiği noktaya dek istikrarlı kalan ve en yüksek önemdeki sonuçlara erişebilen bir felsefe sistemine sahibiz demektir. Diğer taraftan, Mutlak İdea’ya götüren bu diyalektik sürecin yadsınması, sistemin geri kalanının da tümüyle ortadan kaldırılması anlamına gelir; zira Hegel sisteminin geri kalanının tümünde Mantık’ta elde edilen sonuçlara yaslanmaktadır. Buna rağmen Mantığın ayrıntılandırılması Hegel felsefesi üzerine yazılmış sayısız yorum ve eleştirinin çok küçük bir kısmına denk düşer. Bu eleştiri ve yorumlar neredeyse tümüyle diyalektik yönteme ilişkin genel tartışmalara ya da Mantığın sonuçlarının deneyimin olgularına uygulanmasına ilişkin sorulara adanmıştır. Kuno Fischer’ın Tarih Felsefesi’nde ortaya …