Birazoku

“Hiçbirimiz birbirimizden farklı değiliz. Bütün kültürler birbirleriyle benzerdir. Müzik bizim ortak lisansımız, ortak muhabbetimizdir. Müzik ve dans sayesinde de hepimiz kardeşçe bir araya gelebiliriz. Bu hiç zor değil!.

Müzik, diğer sanatlar gibi, bir ‘gei-do’ olarak, yani insanın ruhuna, kökenine, asli kaynağına doğru çıkılacak yolculuğun yolu yordamı olmalıdır.

Sadık Yalsızuçanlar okurları müzikli bir yolculuğa davet ediyor ve onlara evreni müzikle anlamanın olanaklarını anlatıyor.

Şebnem Ferah’tan Kudsi Erguner’e; Teoman’dan Bergen’e Diyarbakırlı Celal’den Edith Piaf’a; Neşet Ertaç’tan Yavuz Çetin’e; müziğin farklı türlerinden yorumculara başka bir gözle bakmak için.

PERDESİZ GÎTARLI BİR DERVİŞ: ERKAN OĞUR

Friederich Nietzsche, “Bir sanatçının işi konuşmaya başladığı zaman kendisi susmalıdır.” der. Bunun ülkemizde en seçkin örneği Erkan Oğur’dur. Bir söyleşisinde buna söyleşi denirse eğer kurduğu en uzun cümle şu idi: “Müzik sessizliğe doğru devam ediyor.” Bu sessizlik, sadece Erkan Oğur’un “işinin konuşması”ndan ileri gelmiyor kanımca, Hüseyin Nasr’ın geleneksel müziğe ilişkin o enfes makalesinde geçen şu belirlemeyi de içeriyor: “insan, belirli bir açıdan bakıldığında kendisi için muğlak ve bilinmez olan iki sessizlik dünyası arasına yerleştirilmiştir. Birincisi, ölümden önceki dönem; ikincisi ise ölümden sonraki evredir. Bu ikisi arasında insan hayatı bir çığlık gibi sonsuz sessizliği kısa bir anlığına, onunla birleşmek için dağıtan bir uğraktır. Fakat derin bir çalışma gösterir ki, insana, hiçbir şeylik ya da sessizlik olarak görülen şey, yani bu dünya hayatının öte sindeki süreç. Saf Varlık’tır; görünüşte bu maddi evrende hayatın kısa uğrakları olan şey ise, o aşkın Varlık’ın yalnızca yansıması ve gölgesidir. İnsan hayatı da, bütün müziklerin en derin boyutu olan 0 ebedi sessizliğe karşı bir gürültüden başka bir şey değildir.” Nasr’ın tasvir ettiği bu manzarada iki belirsiz ve ebedi sessizlik arasında bir “gürültü”den ibaret olan insan yaşamının. Özellikle modern zamanların müziklerinde alabildiğince harici formlar ürettiği göz önüne alınacak olursa, “gürültü”nün zaman zaman kakafonik bir yaygaraya dönüştüğü ve sessizliği tümüyle örttüğü söylenebilir. Oysa, geleneksel müzikler, insan varlığında gizli olan sessizliğe açılan birer yoldu(r) aynı zamanda. Erkan Oğur, bize, Hiç’le, Gülün Kokusu Vardı ile, Bir Ömürlük Misafirle ve diğer bütün müzikal çabalarıyla, hep, “İnsanın kendi varlığının gizlerini aşabileceği, varlığında saklı olan unutulmuş ve ihmal edilmiş hazinelere sahip olmaya başlayacağı, insana bağışlanmış bir anahtar”ı gösterir. Erkan Oğur’un perdesiz gitarı, insanı, müziğin sonsuz ses aralıklarında, biçimler (form) dünyasından ruh dünyasına götürmektedir. Anadolu’da yakılmış yüzlerce yıllık türkülerin, nefes, ilahi ve ağıtların kalbindeki ruhtur bu. Dünyanın ezeli şarkısı… Müzik modern dönemde fazlasıyla formlara bulaşmıştır, lakin saf ve katışıksız olan geleneksel müziklerin doğasından öğreniyoruz ki, aslında bu “dil”, maddi biçim ve formlarla pek az ilgilenir, Nasr’ın söylediği gibi, Hinduların, insanlar için semadan gönderilmiş ilk sanat olarak müziği düşünmeleri ve irfan sahiplerinin, ilahi sırların en incesini açıklamanın en iyi yolu olarak müziği göstermeleri nedensiz değildir. Celaleddin Rumi’nin ifade ettiği üzere, “geleneksel müzik, her türden ezginin ötesindeki Yaratıcı ile insan arasındaki ezeli sözleşmenin sırlarını açıklar”. Buna, elest sırlan da denir ki, Erkan Oğur’un dünya müzik ortamına armağan ettiği “perdesiz gitar”dan yükselen o sınırsız sesler, bize sanki bunu fısıldar. Müziğin ruh kuşunun şarkısı olduğunu söyleyen inisiyatik gelenek, bir bakıma günümüzde, bu topraklarda en mütevazı örneğine Erkan Oğur’la kavuşur. Fizik öğrenimi görmekten vazgeçip, “kötü bir fizikçi olmaktansa, orta halli bir müzisyen olmayı seçtim” diyen bu büyük sanatkarın alçakgönüllülüğü ve sessizliği, modern dünyanın şımarık, kibirli ve gürültücü “sanatçılarına esaslı bir hal dersi de verir. Türküleri sevmekten ve onlara hürmet etmekten ilk söz eden de odur, “iki sessizlik arasındaki gürültünün kalbinde yatan sessizliği” dile getiren de… Erkan Oğur, bize, dünyanın müzikle devam ettiğini yeniden söyleyen tek müzisyendir; sarhoşluk ve aşkla… Bu manevi sarhoşluğu, perdesiz gitarından nağmeler çıkarırken yüzünü Örten aklaşmış saçlarının tellerinden de okumak mümkündür. İsmail Hakkı Demircioğlu’nun temiz, duru ve bas sesiyle inanılmaz bir ahenk sağlayan içli, yanık tenor olarak Oğur, Gasparyan’ın duduğuyla da bize, insanın, kozmik hayatın nabız atışıyla birleştiğini göstermiştir. Bu ses, insanın kalbinin atışıdır. Ondaki ritim, doğanın sesleri, Bediüzzaman’ın, “musikayı İlahiyye” dediği şeydir ki, “insanı bir çırpıda zamansal ve mekânsal olandan alıp götürür, ezeli olanla buluşturur, ilkin yok oluş (fena), ardından sürekli olma (beka) zevkine ulaştırır”. O halde bu müzik, zaman ve mekânla kayıtlı olan dünyanın ezeli sarkışıdır. Bu, bir konuşmasında Erkan Oğur’un belirttiği gibi, ses aralığı sınırlı, çıkardığı sesler belirli bir enstrümandan çok, perdesiz gitar gibi, evrendeki sonsuz ses imkânlarına elverişli çalgılarla gerçekleştirilebilir. Eşkıyanın, Yazı Tura’nın müziklerinde veya ilk görkemli albümü olan Bir Ömürlük Misafirdeki ezgilerinde bunu özellikle görmek mümkündür. Erkan Oğur sanki bu dünyaya, Demircioğlu’nun da yardımıyla, “Bülbülüm Altın Kafeste”yi söylemek üzere gelmiştir. Bülbül ruhtur, kafes beden. Biri Rahman’ın nefesidir, diğeri dünyanın (her türden iktidarın) baskısı. O aheste ötüş ise, tıpkı Hz. Mevlana’nın anlatımında ney e dönüşen kamil insancın şiirsel sesidir. Bunun şiirini Hölderlin yazmış, şarkısını ise Bülbülüm Altın Kafeste ile Erkan Oğur söylemiştir. Gitarlı bir derviş Erkan Oğur, perdesiz gitarlı bir derviştir. Bu yüzden, bir konuşmasında, “müzik ile piyasa lafını birbirine yakıştıramıyorum” demiştir. Kerkük, Urfa ve Antep ezgilerinin harmanlandığı olağanüstü bir müzik havzası olan Elazığ’dan, Harput’tan çıkan bu ses, günümüzün büyük oranda gürültü ve kakafoniden ibaret, kural bozan birkaç istisnası dışında (Kızılok, Ortaçgil, Nazan Öncel, Akkiraz vb.) “piyasa”nın isterlerine teslim olmuş niteliksiz müzik ortamına “Maçka’da buluşan yağmur ile bulut” gibi inmiştir. Mor Dağlar gibi az ama elmas kıymetinde besteleri olmasına rağmen, o, ısrarla, Alvarlı hazretlerinin, “Seyreyle güzel kudret i Mevla neler eyler”i gibi türkü formundaki ilahileri, Pir Sultan’dan, Kazak Abdal’dan ve Yunus’tan birer hazine değerindeki nefesleriyle, dinleyeni aşkın dünyaya doğru geziye çıkarmayı seçmektedir. Anadolu Beşik, geleneksel müziğin nadide örnekleriyle dolu, birkaç on yıldır gerçekleştirilmiş en güzel albümdür. Erkan Oğur, sabah rüzgarıyla salınan kırmızı bir gül armağan etmiştir bu çalışmasıyla bize. Kırmızı marifet’in rengidir ve her dinledikçe görürüz ki, müzik, manevi dünyanın bir mucizesidir. Bunu doğrularcasına, Orhan Kahyaoğlu, “iki sanatçının buluşmasından tek bir yürek çıkmış ortaya. İkisi de kendi müziklerinde derinleştikçe derinleşmişler. Ortaya, büyüleyici bir yürek ortaklığı çıkmış.” der. Geleneksel Anadolu müziğinin yanı sıra, Telvin grubuyla (bas gitarda İlkin Deniz, davulda Turgut Alp Bekoğlu, gitarda kendisi) caz müziği icra eden; Philip Catherine ve Djivan Gasparyan gibi sanatçılarla konser verip albüm yapan Erkan Oğur ayrıca The Borrenıeo Quartet ve Eric Vloeimans gibi tanınmış diğer uluslararası sanatçılarla da konserler vermektedir. Buna, Sefarad müziği yapan Janet Sı Jak Esim Topluluğu’nu da eklemek gerekir. !976’da yaptığı perdesiz gitarı, Oğur’u hem adım adım “varlığın sesine doğru sürüklemiş, hem de dünyanın dört bir yanına ulaştırmıştır. Perdesiz gitar, dışsal formlarda boğulan kulaklara, “dinlemenin manevi ve batini makamı”nı bağışlamıştır. Nasr bu sim şöyle dile getirir: “Müzik, kayıp ve susuz ruhu doyuracak bağışlarla dolu bir kaynak, zamanın olumsuz etkilerinden bir sığınma mekânı, en azından bazı kimseler için, kendi hayret uyandırıcı güzelliğinden Mutlak olanın güzelliğine varması için bir rehberdir. Şafakta görünmeye başlayan güneş gibi, bildirisi daima taze ve canlıdır. Bu müzik, gözlerimizi ve kulaklarımızı açmamız içindir. Öyle ki, melodilerin aracılığıyla ve elbette İlahi lütufla, yanlış bir biçimde hayat adı verilen o Ölümden kurtul a bilelim ve hiçbir tutulma tanımayan hakiki hayatı elde edebilelim.” Bu bağışta perdesiz gitarın ve onu kusursuz biçimde konuşturanın payı büyüktür. Onu dinlerken neyi çalarsa çalsın sanki hep, bu Rumeli türküsünü dinleriz:

Bülbülleri har ağlatır Âşıkları yâr ağlatır Ben feleğe neylemişim Beni her bahar ağlatır

Ben sana dayanamam yârim Ben sana aldanamam Ben sana dayanamam yârim Ben sana

BABAİLİĞİN İSYANKÂR ŞEYHİ: MÜSLÜM GÜRSES

Sırlı Tuğlalarda yer alan bir öykümün konusu bu idi: ‘Babaîliğin iki kolundan biri Orhanilik öteki Müslimilik’tir ki, ikincisinin postnişini Müslüm Baba bir gün, yoksulların parasını alıp zenginlerin bankalarına aktaran bir zalime rastgelince fena halde sinirlenerek, ‘yav’ dedi, ‘sen yılan mısın, baykuş musun? Dokunduğunu zehirliyor, konduğun yeri yıkıyorsun?’ Zalim, Baba’nın sözlerine çok kızdı; ‘sen bu işe karışma moruk’ diyerek çekip gitti. 0 günün gecesi, adamın şirket binasında yangın çıktı, hisse senedi, dolar, Euro, Frank ne varsa yanıp kül oldu. Müslüm Baba, bir yakınının düğününden dönüyordu ki, Etiler’deki görkemli binanın yandığını görünce, ‘çek oraya’ dedi şoföre. Tefeci saçını başım yoluyor, ‘anlamıyorum nasıl olur, onca güvenliğe rağmen, bu ateş ocağıma nasıl düşer!’ diye dövünüyordu. ‘Yaklaş oğlum’ dedi şoföre Müslüm Baba. Camdan sarkarak, sız…