Birazoku

“Steve Fuller, bu kitapta ‘hakikat sonrası’ kavramını yeni bir analiz düzeyine taşıyor. Hakikatin kurumsal tarihini ‘oyunun kuralları’ üzerinden ele alıyor.” –Stephen Turner

“Fuller, hakikat sonrası durumuna batmış dünyanın kıyametin eşiğinde olmadığına dair ikna edici etraflıca bir tartışma sunuyor. Fuller’in açık görüşlü sorgulaması, hakikat sonrası üzerine yayınların çoğunun durduğu noktanın ötesine bir bakış atıyor.” –Lucia Toman

“Bu kitap, hakikat sonrası epistemik popülist koşullarda rol oynayan meselelerin bir açıklamasını sunuyor ve bunların kökeninin aydınlatıcı bir şekilde izini sürüyor.” –Fred D’Agostino

‘Hakikat sonrası’nın belirleyici özelliği, görünüş ile gerçeklik arasında hiçbir zaman tam olarak ayırt edilemeyen ayrımdır. Bu aslında hakikat sonrasında en güçlü görünüşün nihayetinde gerçeklik yerine geçtiği anlamına gelir. Kısacası bir güç oyunudur bu.
Hakikat sonrası (post-truth) terimi her ne kadar Trump ve Boris Johnson gibi politik figürlerle hayatımıza girmiş olsa da, kökleri felsefe, sosyoloji ve politik teorinin derinliklerinde yatmaktadır. Felsefede Platon’dan Kuhn ve Popper’a uzanan bu tarih, klasik sosyolojide Makyavelci geleneğe ve Pareto’ya dek uzanmaktadır.

İnsan kaynaklarının doğuşu, medya, tarih ve ekonominin epistemik yapılarla etkileşimi; kısacası bilginin tarih boyu kuramsal ve kurumsal ağlar içerisindeki dolaşımı kitabın temel sorunudur. Kitap, hakikat sonrası durumunun hem politika ve iktisat hem de bilim ve felsefe açısından anlamını Fuller’in özgün bakış açısıyla ele alıyor.

İÇİNDEKİLER

Türkçe Basıma Önsöz 13
Giriş
Hakikat Sonrası Çağında Bilim ve Politika:
Pareto’nun Gizli Eli
20
1
Brexıt: Politik Uzmanlık Halkın İradesiyle
Karşılaşıyor
31
1. Giriş 31
2. Politika ve Bilimde Uzman Karşıtı Dönüşüm 32
3. Brexit’te Uzman Karşıtları Uzmanları Kendi
Oyunlarında Nasıl Yendi?
38
4. Uzman Karşıtları Brexit Maçında Kendi Kalesine Nasıl
Gol Attı?
45
2
Hakikat Sonrası Durumu Hakkında Felsefenin Bize
Öğrettikleri ve Öğretmedikleri
53
1. Hakikatin Hakikat Sonrası Tarihi 53
2. Hakikat Sonrası Hayalgücünün Potası olarak
Retoriğin Doğuşu
58
3. Eğlence Endüstrisinin Modal Gücü 72
4. Hakikatin Hakikat Sonrasına Görünme Biçimi:
‘Sahte Felsefe’ olarak Veritizm
78
5. Konsensüs: Bilimin Düzenleyici İdeali olarak İmal
Edilmiş Rıza?
87
3
Hakikat Sonrası Bilimleri Olarak Sosyoloji ve
Bilim ve Teknoloji Çalışmaları
94
1. Sosyoloji ve Kimliğin Toplumsal İnşası 94
2. Bilim ve Teknoloji Çalışmaları ve Bilimsel Oyunbazlık 102
4
Hakikat Sonrasının Akademiyle İlgili Boyutu:
Keşfedilmemiş Kamuya Açık Bilgi
118
1. Giriş: Akademinin Epistemik Kusurları ve Hak
İddiaları
118
2. Akademik Rantçılık Sorunu ve Disiplinlerarası
Panzehiri
126
3. Başarı Kültü ve Askerî Endüstriyel Bilgi İstenci 136
4. Askerî Endüstriyel Bilgi İstencinin Merkezi Olarak
Şirket
146
5. Sonuç: Fritz Haber’in Önleyicilik Masalı ve
Disiplinlerarasılığa Dair Daha Büyük Dersler
152
6. Ek: ‘Aşırı Enformasyon’un Köklü Tarihine Önsöz 156
5
Bilimin Kişiselleştirilmesi: Hakikat Sonrası
Durumu İçin Bir Proje
174
1. Protbilim: Dürüst ve Kişisel Bilim 174
2. İlk Protbilimci olarak Halk Aydını 179
3. Bilim Tüketicisi Olması Gerekmeyen Bilim Müşterisi 184
4. Kişiselleştirilmiş Bilimin Demokrasi ve Üniversitenin
Geleceğindeki Rolü
190
5. Ara oyun: Vikipedi Derman Olacağı Elitist
Hastalıktan Daha Kötü bir Demokratik Bir Çare mi?
202
6. Kişiselleştirilmiş Bilime Karşı Kabul Edilebilir bir
Bilimsel Yanıtın Tarihsel Emsalleri ve Gelecekteki Başarı
Olanakları
209
6
Zamanın Oyun Sahasında Politika ve Bilimin
Performansı
217
1. Weberci Diyalektik: Politika Felsefesi ile Bilim
Felsefesinin Buluştuğu Yer
217
2. Modal Güç ya da Mümkün Olanı Gerçekleştirme
Sanatı
222
3. ‘–mış gibi’: Olgu-Kurgu Ayrımının Politikası ve Bilimi 227
4. Modal Gücün Kuantumcu Doğası 231
5. Modal Gücün Kuantumcu Tarihyazımına Önsöz 235
7
Öngörü: Hakikat Sonrasının Oyun Alanı Olarak
Gelecek
239
1. Giriş: Hatadan Hakikat Türeten Simya 239
2. Tahmin: Geçmişin Gelecekle İlişkisi 243
3. Bilim Öngörüde Bulunmaya Yardım mı eder yoksa
Zarar mı Verir? Uzmanlık Olarak Bilirkişiliğin Kaderi
248
4. Düşünülemez Olanı Düşünmeyi Öğrenmek: Hakikat
Sonrasının Deneme Alanı
257
5. Süper Öngörü: Kıyamete Daima Hazır Olma Sanatı 264
6. Sonuç: Süper Öngörüden Sağmacı Yönetime 275
Tartışmanın Özeti 285
Sözlükçe 287
Kaynakça 301
Dizin 317

Türkçe Basıma Önsöz

Hakikat sonrası: Güç Oyunu olarak Bilgi’yi yazmaya 2016’nın sonunda –Oxford İngilizce Sözlüğü’nün ‘hakikat sonrası’nı Brexit ve Donald Trump’ın şaşırtıcı popülist zaferlerinden ötürü yılın sözcüğü ilan etmesinden kısa bir süre sonra– başladım. Kitabın temel tezini Jack Stilgoe sayesinde The Guardian gazetesinin 15 Aralık 2016 sayısında ‘Bilim daima bir parça hakikat sonrası olmuştur’ başlığı altında ilk kez yayımladım. Bu başlık sadece son politik gelişmeleri yansıtmakla kalmıyor, aynı zamanda önceki ay Kraliyet Cemiyeti’nde ‘Evrim Teorisindeki Yeni İstikametler’ konusunda düzenlenen yüksek profilli bir konferansı da işaret ediyordu. Bu konferans Neo-Darwinci ortodoksluğa karşı çıkan etkileyici bir grup eleştirmeni bir araya getirmişti (bilimsel yaratılışçılığı –diğer adıyla ‘akıllı tasarım teorisi’ni– destekleyenler kayda değer bir istisnaydı). Bu dışlanmayı bilimin ‘açıklık’ konusundaki ikiyüzlü yaklaşımının bir kanıtı olarak değerlendirdiğim gazete yazısı, tahmin edileceği üzere çoğu düşmanca olan 400’den fazla yanıt aldı. Bu yazıdan doğmuş olan ve şu an okuyor olduğunuz metin, hakikat sonrası durumumuzu köklü bir tarihsel ve felsefi bağlam içerisinde anlayışla resmeden tek kitap olmaya muhtemelen devam ediyor.

Kuşkusuz ki bilimciler ikiyüzlülüklerinde yalnız değildir. Felsefeciler bir hakikat tanımı üzerinde hiçbir zaman uzlaşmamış olsa da ‘hakikat sonrası’na karşı açıkça düşmanlık sergilerlerken sanki böyle bir uzlaşı varmış gibi konuşurlar. Örneğin Amerikan felsefeci Harry Frankfurt 1986’da ilk kez ‘saçmalığı’ ‘hakikate kayıtsızlık’ olarak tanımladığında iki yüzlü bir tutum gösteriyordu. Hiç şaşırtıcı değil ki onu okuyanlar saçmalayanların sözümona ‘kayıtsız’ kaldıkları ‘hakikat’ denen şey hakkında daha bilge hâle getirilmedi. Elbette Frankfurt bildiğimiz olgularla uyumlu ‘sağduyusal’ bir hakikat kavramından medet umuyordu. Problem şu ki ‘saçmalayanlar’ dediği kişiler de aynı şeyi yapıyor. Öyleyse burada Frankfurt gibi analitik felsefecilerin bizden beklendiğinden daha net olmamız gerekir.

Saçmalamayanları ve saçmalayanları –yani hakikat anlatıcılarını ve hakikat sonrası anlatıcılarını– birleştiren şey ikili bir retorik stratejidir: (i) Söylenmesi gerekeni çelişkiden kaçacak biçimde söylersiniz. Böylece hakikati kavradığınızı temellendirmiş olursunuz. (ii) Söylenmeyenleri, yine çelişkiden kaçacak biçimde fakat bu sefer amaçlarınıza hizmet eden bir şeyi ortaya çıkaracak şekilde tamamlarsınız; böylece hakikate dair kavrayışınızın derinliğini temellendirmiş olursunuz. Bu iki katmanlı stratejiyi değerlendirmenin en doğal yolu onun ‘gerçekçiliği’ [verisimilitude] –diğer bir deyişle hakikatin görüntüsünü– hedeflediğini söylemektir. Peki bu ‘hakikat’ midir yoksa ‘hakikat sonrası’ mıdır? Gerçekçilik iyi tarihçelerin ve tarihsel romanların ortak bir özelliğidir. Amerikan komedyen Stephen Colbert bunu ‘hakikatimsi’ [truthiness] olarak adlandırıyor –bu da saçmalığın saçma bir kavram olduğunu gösteriyor!

Öte yandan, hakikat anlatıcılarının ikiyüzlülüğünün farkında olan hakikat sonrası anlatıcıları, sıradan anlamıyla ‘olguları’ inkar etmez. Bununla birlikte, olgular tartışma ve çekişmeleri sonlandırmaz. Aksine olgular onların anlaşılması gereken bağlamlar hakkındaki tartışma ve çekişmelerde kullanılacak kaynaklardır. Nitekim ‘olguları çarpıtmak’, ‘istatistikleri manipüle etmek’ veya ‘veriyi işine geldiği gibi seçmek’ gibi, tartışmanın o veya bu tarafına yöneltilen suçlamaları sıklıkla duyarız. Bu pratikler şeytanlaştırılmış olsa da herhangi bir tartışmada hem ‘melekler’ hem de ‘şeytanlar’ tarafından rutin olarak kullanılırlar. Hakikat sonrası üzerine yazdığım en son kitap olan Hakikat Sonrası Durumu için..

5 (syf 174)

Bilimin Kişiselleştirilmesi: Hakikat Sonrası Durumu İçin Bir Proje

1. Protbilim: Dürüst ve Kişisel Bilim

Hakikat sonrası dünyasında ‘bilimsel konsensüs’ fikri kuşkuyla karşılanabilir, fakat bilimin kendisi hiçbir şekilde reddedilmez. Aksine kişisel olarak ele alınır. Tutumdaki bu değişim, Protestan Reformu sırasında meydana gelen değişime –Hristiyanlığın, ‘yüksek kilise’ kürsüsünden muazzam bir Latin esrarıyla sunulan birleşik bir öğreti olmaktan çıktığı momente– benzetilebilir. Hristiyanlık o vakitten sonra bir inançlar çoğulluğu hâline gelmiş ve takipçileri Kutsal Yazılar konusunda kendi özel yorumlarına bel bağlamıştır. Bilim söz konusu olduğunda bu süreci ‘Protestan Bilim’in kısaltması olacak şekilde Protbilim olarak adlandırdım (Fuller 2010: Bölüm 4); bu tabiri, örneğin akıllı tasarım teorisi, alternatif tıp ve Vikipedi’nin paralel yükselişlerinde belirgin olan bir modeli içerecek şekilde kullanıyorum.

Protestan Reformu, bilindiği gibi Max Weber’in Batı zihninin ‘büyüsünün bozulması’ olarak tarif ettiği, Avrupa’nın sekülerleşmesine giden yoldaki ilk adımdı. Protbilimin bu süreçle ilişkisi belirsizdir, zira hem bilimsel otoritenin büyüsünü bozmuş hem de bilimin kendisine yaşamı şekillendiren bir bilgi biçimi olarak yeniden büyülü bir hava katmıştır (Fuller 2006b: Bölüm 5). Her hâlükârda Protbilim, iddiaları için evrensel bir faaliyet alanını hedefleyen herhangi bir bilgi biçiminin, inananları için evrensel bir çekiciliğe sahip olması gerektiği fikrini çok ciddiye alır. Daha moda bir deyişle, kişi…