Birazoku

Cemal Süreya’nın 1970’lerin ortalarında Politika gazetesinde yayımladığı günlük yazılar, şairin edebiyatla kurduğu ilişkiyi en iyi gösteren metinler olabilir. Cemal Süreya, edebiyatı hele de şiiri özel zamanlarda kapısı çalınacak bir mabet olarak görmüyor, hayatın her ânında, her yerde şiirle yaşıyor.

İlk olarak 1982’de kitap olarak basılan Günübirlik, o dönemin –birçoğu hâlâ bilinen– edebiyat olaylarına, ünlü edebiyatçılarına dair incelikli yazılardan oluşan önemli bir seçki. Sadece yazıldığı döneme değil, bugüne de sesleniyor.

İçindekiler

Edebiyat Sevgisi ………………………………………………………. 15
İnsan Töresi …………………………………………………………….. 17
Jack ……………………………………………………………………….. 19
Nobel ve Eugenio Montale ………………………………………… 22
Günümüzde Halk Şiiri ……………………………………………… 26
Şairler ve Nobel ………………………………………………………. 28
Soruların Tuzağı ………………………………………………………. 31
Öykü, Çehov, Mansfield ……………………………………………. 34
Anadilini Bilmeyen Yazar ………………………………………….. 37
Çizgi ……………………………………………………………………… 40
Horgörü Hoşgörü …………………………………………………….. 43
Bir Süre İçin ……………………………………………………………. 46
Çin İşi Japon İşi ……………………………………………………….. 49
Eski Halk Kitapları …………………………………………………… 52
Bilim Yurdu …………………………………………………………….. 57
İspanyolcada On Bir Türk Şairi …………………………………… 60
Babası “Genç” Koymalıymış Adını ………………………………. 63
Ataç ve Nâzım Hikmet …………………………………………….. 66
Yahya Kemal Şiirimizi Eleştiriyor ……………………………….. 69
Edebiyatımızda Dergiler …………………………………………… 72
İlk Şiirine Yenildi ……………………………………………………… 77
Rubai …………………………………………………………………….. 80
Televizyon ve Şiir …………………………………………………….. 83
Lukács ……………………………………………………………………. 86
Ülkeler ve Yazarlar …………………………………………………… 89
Bulut, Dümen, Regü ………………………………………………… 92
Kan ……………………………………………………………………….. 95
Şairin Donatımı ……………………………………………………….. 98
Toynbee Üstüne …………………………………………………….. 101
Kayseri’de Dergi …………………………………………………….. 104
Yarı-Gizli Bir Şair …………………………………………………… 107
Eleştirmen …………………………………………………………….. 110
Güzel Sinek ………………………………………………………….. 113
Türkçe Öğretmenlerim …………………………………………… 116
Yüz Çiçek ……………………………………………………………… 119
Kıta Sahanlığından …………………………………………………. 122
SEK ya da Her Ay Jübile …………………………………………. 125
Cenk Kitapları ……………………………………………………….. 128
İlk İzlenim …………………………………………………………….. 133
Yergi …………………………………………………………………….. 136
Bir Çeviri Kuramı …………………………………………………… 139
Elif Naci’nin Mektubu ……………………………………………. 142
Normal ve Anormal Cinsellik …………………………………… 145
Kâğıdın Anası: Gömlek ……………………………………………. 148
İç Monolog ve Bilinç Akımı ……………………………………… 151
Türk Şiirinde Dada …………………………………………………. 154
Büyük Bir Kalemkâr ……………………………………………….. 157
Üç Şiir Kitabı ………………………………………………………… 160
Şiirsel Düzyazı ………………………………………………………. 163
Bir Dil Adamı ………………………………………………………… 166
Seçme Denemeler …………………………………………………….. 169
Gönlü Bol Bir Usta: Ferruh Doğan ……………………………. 172
Şiir Kitapları ………………………………………………………….. 175
Kıbrıslı Bir Şair ………………………………………………………. 178
Bozuk Bilim Terimleri ………………………………………………. 181
İslam Sanatı …………………………………………………………… 184
Hangi Seks? …………………………………………………………… 187
Türk Halk Şiiri Antolojisi …………………………………………. 190
“Başaklardan Kundağın” …………………………………………… 193
“Büyük Hayat” ……………………………………………………….. 196
Banka ve Sanat ………………………………………………………. 200
Latin Amerika – Brecht …………………………………………… 203
Şiir Yaz Denize At ………………………………………………….. 206
Çeviri, Çevirmen ……………………………………………………. 208
Roman: Çağımızın Sanatı ………………………………………… 211
İbrahim ………………………………………………………………… 214
İspanyol Şairleri ve Romancıları ……………………………….. 217
363. Kitap …………………………………………………………….. 220
Şiir Üstüne Kafa Yormak …………………………………………. 223
Orhan Kemal’in Mektupları …………………………………….. 225
Otobiyografiye Kapananlar ……………………………………… 228
Hilmi Yavuz ………………………………………………………….. 231
Gallimard Öldü ……………………………………………………… 234
Tanpınar’ın Şiiri …………………………………………………….. 237
İki Ressam …………………………………………………………….. 240
En Güzel Kâğıt, En Kötü Türkçe ………………………………. 243
İki Kazık Soru ……………………………………………………….. 246
Ve Anlattı… …………………………………………………………… 249
Sözcük Kabuğu ……………………………………………………… 252
Öz Türkçe Sözlük ……………………………………………………. 255
“Tegömlek” ……………………………………………………………. 258
Pir Sultan Abdal …………………………………………………….. 261
Sait Faik 1936 ……………………………………………………….. 264
Meslek Dergileri …………………………………………………….. 267
Deliler ………………………………………………………………….. 270
Tarih – Edebiyat Tarihi ……………………………………………. 273
İki Şey ………………………………………………………………….. 276
Sanatçılarla Konuşmalar ………………………………………….. 279
Deneme ……………………………………………………………….. 282
“Kahvengiz” …………………………………………………………… 285
Dilim Dilim Kültür ………………………………………………… 288
Göz Göz Olmak …………………………………………………….. 291
Nobel 77 ………………………………………………………………. 294
12 Mart ve Şiirimiz ………………………………………………… 297
Yolda ……………………………………………………………………. 300
Dizin ……………………………………………………………………. 303

Bu kitaptaki yazıların hemen hepsi 1975-1976 yıllarında Politika gazetesinde yayımlanmıştır.

EDEBİYAT SEVGİSİ

Bugün edebiyatımızda gözlemlenen ilginç yanlardan biri de yazarlarımızın arasındaki sevgi bağının giderek azalmış, yitip gitmiş olmasıdır. Bu da bir yerde edebiyat sevgimizin yitmesine kadar uzanan sonuçlar doğuruyor. Bir şairin şairleri sevmeyişi, şiiri sevmeyişi düşünülebilir mi? Bir ressamın başka ressamları, resmi sevmeyişi düşünülebilir mi? Sanat uğraşı bir yerde belli bir sanatçılar kümesinin ya da kuşağının ortak izlerini de taşımaz mı? Dostoyevski, Gogol’e hayran değil miydi? Victor Hugo, Chateaubriand’ın yapıtlarını sevgiyle okumuyor muydu? Başka sanatçıları sevmeyen, hiçbir hayranlık duygusu kalmamış bir sanatçı artık ölmüş bir sanatçıdır. Ne yazık ki edebiyatımızda nicedir böyle bir durum var. Bunu yalnızca siyasal tavırlardaki bölünmelerle de açıklayamayız. Bir bölük şair, yazar, edebiyatı siyasal açıdan küçümsüyor, hafife alıyor, doğru. Ama bunların dışındaki yazarların da edebiyata sevgiyle bakmadıklarına tanık oluyoruz. Acıdır bu. Kendi uğraş alanını küçümseyen bir kimsenin büyük yaratı ürünleri ortaya koyabileceği düşünülebilir mi? Bir Yunus’un Mevlânâ’ya bir çeşmeye koşar gibi koştuğunu düşünün, bir de bizim arkadaşlarımızı!

Kısaca hepimiz kötüyüz. Sevmiyoruz birbirimizi. İkiyüzlüyüz.

Bu durum günümüz edebiyat ürünlerinin üretici bir ortak devinimin sonucu olmasını engelliyor. Tuhaf bir karmaşa görünümü kazandırıyor onlara. Şairler birbirini sevmiyor, yazarlar birbirini sevmiyor. Kimse kimsenin ne yaptığına dikkat bile etmiyor. Yapıtlardan da anlaşılıyor bu. Dergilerde de bu durumu önleyici bir çaba yok. Oysa dergiler, edebiyat sevgisinin buram buram tüttüğü yayın bahçeleri olmalı. Kavga, diyecek biri. Evet, kavga ama aynı kavgayı yapan kimselerin de birbirini sevmediklerini görüyoruz.

Bir şey niçin güzeldir? Burada güzel kavramının bir sürü değişkene göre oluşan tanımını yapmaya kalkışmayacağım. Ama konumuz açısından hemen belirteyim ki güzel denen şey, biraz da o şeyi güzel bulduğumuz ya da güzel bulmaya hazır olduğumuz için güzeldir. Bir süreç içinde birçok öğe yan yana gele gele bizdeki güzel kavramını hazırlar. Kuşkusuz ki o kavramın yıkılışı kuruluşundan çok daha çabuk olur. Yazarlarımızda çağdaşlarına karşı o yıkma eğilimini görüyoruz bugün, işin tuhafı eskiler birbirini sevmiyor, daha eskiler de birbirini sevmiyor. Ayrıca eskiler yenileri, yeniler de daha eskileri sevmiyorlar. Bir bunalımdır bu. Diyelim bir dergide kümelenen birkaç yazar yeni bir aşamaya girmek istiyor. Diyelim toplumculuğa yöneliyorlar. Toplumcular onları selamlayacaklarına kınıyorlar. Onlar da eski arkadaşlarına veryansın etmekten geri durmuyorlar. Eski arkadaşları da artık onları yazardan saymıyorlar. Bunun sonucu olarak ortaya beklenen kadar güzel yapıtlar çıkmıyor, yazarlar kendi yeteneklerinin altında çalışıyorlar.

Anlamıyorum, yoksa burs mu veriyorlar birbirini sevmeyenlere?

İNSAN TÖRESİ

Dikkat edilirse son yıllarda şairler daha çok büyük şiir temalarıyla yazmaya başladılar. Uzunca bir süredir bu böyle. Birtakım temalar kutsallaştı ve öne geçti. Bunu bir yerde doğal karşılamak gerek. Günümüzün koşulları sanatçıyı ülkülere itiyor. Ancak kimi şairlerin, özellikle en genç şairlerin bununla da kalmayıp o temalar dışındaki bütün öğeleri yapıtlarından kapı dışarı ettiklerini de görüyoruz. Ayrıntılar, bireysel durumlar, hayatın günübirlik ve küçük görünümlerini şiirde arayın ki bulasınız artık. Bana sorarsanız yanlış bir tutumdur bu. Çünkü şiiri biraz da o dediğim küçük şeyler yaratır.

On-on beş yıl önce şiirin sesle anlam arasında bir kararsızlık olarak tanımlanabildiği günler olmuştur. Günümüzün şiirinde ise anlamı tek başına kullanma eğilimi ağır basıyor. Şiiri bir “insanlık töresi” olarak ele almak güzel bir şey. Ayrıca şiirimizin gelip dayandığı noktada zorunlu da. Ama hayatın günübirlik değerleri, pislikleri, ışıltıları, küçük anları da şiir için vazgeçilmez öğelerdir. Ne yazık ki yapıtların çevresinde dolanan, onların yalnızca dış görünümlerine bakmakla yetinen, gerçek anlamlarını kavramaya çalışmayan günümüz eleştirisinin bu noktada pek bir katkısı olmuyor. Sanatçı her zaman olduğu gibi şimdi de kendi göbeğini kendisi kesmek zorunda.

Paul Éluard’ın şiirini anımsayalım. Paul Éluard hem bir birey bilinci içinde olmuş hem de insanları bir arada görmeyi bir tutku haline getirmiştir. Ve bu iki yol arasında bir ikilem ya da bir açmaz içinde kalmamıştır. Tersine, Éluard onları tek bir yol, tek bir olanak halinde toparlamayı bilmiştir. Éluard’da eski şiir serüveninden kalma öyle bir bireysellik vardır ki toplumcu dönem şiirlerinde düşünceyi yumuşatır, insancıl kılar, onu günlük yaşamının içine indirir. Bu şair, insan özgürlüğünü ve onurunu düşünceyle savunurken kardeşliği, bireyselliğinden getirdiği sıcak ve kullanışlı bir kanıt olarak her zaman ortaya koymuştur. Bir amacı, bir kavgası vardır Éluard’ın. Ama o “her şeyi söyleyebilme” isteğinden de hiçbir zaman vazgeçmemiştir. Başarısının en büyük nedenlerinden biri budur sanırım.

Şiirimiz üstüne bir başka gözlem de şairlerin son yıllarda dillerine eskisi kadar özenmemeleri, daha kusursuz bir anlatıma yükselmek için gereğince bir çalışma yapmamalarıdır. Bunun biraz da yukarıda değindiğim sorunun bir sonucu olduğunu söyleyebiliriz.

…