Birazoku

“İnsanın salt güzellikle karşı karşıya geldiği an yok mu sevgili Sokrates,
işte yalnız o an için insan hayatı yaşanmaya değer.”

Diotima

Yalnızca bilgi felsefesi ve etik değil, estetiğin kurucu isimleri de Antik Yunan filozoflarıdır. Aristoteles, Platon ve Plotinos’un güzellik teorilerini sunan bu kitap, estetiğe tarihsel bir giriş sunmaktadır.

Güzel nedir? Antik Yunan’da güzel ve iyinin aynılığı ne anlama geliyor? Platon’da ‘kendiliğinden güzel’ olan ile ‘tek tek güzeller’ arasındaki fark nedir? Taklit ve yaratım olarak sanat ne anlama gelir? Aristoteles ve Platon poetikasında sanat ve devlet ilişkisi nasıl konumlandırılır? Plotinos’un ruh teorisi bağlamında güzel nedir? Orantı ve simetriye sahip olmayan mıdır çirkin, yoksa tanrısal akıldan pay almamış olan mı?

Tüm bu sorularla beraber bu kitap, Herakleitos, Pythagorasçılar ve Ksenophon’un estetik anlayışına dair birçok değiniyi ve temel metinlerden seçkileri içermektedir.

İÇİNDEKİLER

Önsöz 13
Giriş 14
Birinci Kısım
Güzellik Felsefesi 20
Birinci Bölüm
Kavram Olarak Güzelliğin Belirlenmesi 20
İkinci Bölüm
‘Güzel’in ‘Kendiliğinden Güzel’
Töz Olarak Kavranışı
31
Üçüncü Bölüm
Güzelin Matematik Olarak Belirlenmesi 61
İkinci Kısım
Sanat Felsefesi 73
Birinci Bölüm
Poiesis Olarak Sanat 73
İkinci Bölüm
Mimesis Olarak Sanat 77
Üçüncü Kısım
Metinlerden Seçkiler 148
1
Sokrates’ten Anılar 148
Ksenophon
2
Phaıdros 153
Platon
3
Poetıka 163
Arıstoteles
Kaynakça 184
Dizin 186

Üçüncü Baskıya Önsöz

Grek Estetiği yeni bir basıma hazırlanırken arkasında yirmi yıllık bir yaşamı kıvançla yansıtmaktadır. Yirmi yıl, bir kitabın yaşamında hiç de küçümsenmeyecek bir zamanı gösterir. Hele yirmi yıl boyunca bir kitap sürekli olarak okunmuş ve sürekli olarak aranmışsa! Grek Estetiği’nin ilk okuyucu kuşağı, o dönemki öğrencilerimi şimdi anımsıyorum, bugün olgunluk çağına ulaşmış bulunuyor. Yirmi yıl boyunca, o günlerden bugüne değin Grek Estetiği birçok kuşağın estetik eğitimini üstlenmiş, bunun sorumluluğunu duyarak bu görevi başarmıştır, diyebiliriz. Çünkü kitabın araştırdığı konu, güzeldir, iyidir ve doğrudur, bunların insan düşünmesinde ilk ortaya çıktığı biçimlerdir. Bu ana konunun yanı sıra kitabın getirdiği bir tavır da vardır: güzele, iyiye ve doğruya karşı duyulan derin saygı. Kitabın bunlara dayalı bildirisi belki şöyle dile getirilebilir: Güzel, iyi ve doğru, insana insansallık niteliği sağlayan ve insanlığın tinsel gelişmesinde ona kılavuzluk eden değerlerdir. Kitabın yazarı olarak bugün bana mutluluk veren, bu bildirinin yirmi yıl boyunca okuyucu kuşakları tarafından değerlendirilmiş olmasıdır. Böyle olmasaydı, yirmi yıl boyunca yaşamını sürdürebilir miydi?

Grek Estetiği’nin akademik yaşamımda önemli bir yeri vardır. Gelecek çalışmaların, estetiği çağdaş bir felsefe bilimi olarak temellendirme yolunda yapacağım çalışmaları, somut bir program içinde ilk Grek Estetiği’nde ortaya koyuyordum. Bu program, ayrıca kendi özgün estetik anlayışımı da içine alıyordu. Bu anlayışın çıkış noktasını estetik gerçeklik oluşturuyordu. Estetik gerçeklik, estetik süje, estetik obje…

Önsöz

‘Grek estetiği’ üzerine sunduğumuz bu araştırma, Edebiyat Fakültesinde verdiğimiz estetik derslerinden bir kesittir. Amacımız, felsefi estetiğin eski Grek düşünmesinde nasıl temellendiğini göstermektir. Grek estetiğini burada hiçbir ayrıntıya girmeden, tamamen felsefe alanında kalarak, estetik ile ilgili bulduğumuz düşüncelere dayanarak belirlemek istedik. Grek edebiyatı ve sanatına geçmekle amacımızdan uzaklaşabileceğimizi düşünerek bu yoldan kaçındık.

Yöntemimiz, doğrudan doğruya metinlerden hareketle onları yorumlamaya dayanıyor. Bunun için ikinci elden değer ve yargılara pek bağlanmadık. Mümkün olduğu kadar bu estetiği, kendi ana kavramları içinde dile getirmek istedik. Grekçe, henüz kültür hayatımızda geçen bir dil olmadığı için, bu deyim ve kavramları transkripsiyonlarıyla göstermeyi uygun bulduk.

Bu çalışmayı yayınlarken amacımız, yukarıda belirttiğimiz gibi, bir yandan felsefi estetiğin eski Grek felsefesinde nasıl ortaya çıktığını göstermek, öte yandan da bu ve bunu izleyecek daha bazı çalışmalarımızla modern felsefi estetiğe giden yolda bir hazırlığa girişmektir. Böyle bir hazırlığın uzun vadeli ve zahmetli bir çalışmayı şart koştuğunu yakından biliyoruz. Bu işe girerken güvendiğimiz şey, her şeyden önce iyi niyete dayanan gayret ve çalışmamız olacaktır.

Suadiye, 13 Aralık 1962
İsmail Tunalı

Giriş
1

Nicolai Hartmann Estetik kitabına yazdığı girişe şu sözlerle başlar: “Bir estetik ne güzelin yaratıcısı ne de onu seyreden için değil de yalnızca bu her iki tavır ve hareketin kendisi için bir bilmece olduğu düşünür için yazılır.”1 Estetik gerçeklik dediğimiz varlık alanı, Nicolai Hartmann’ın dediği gibi, bir bilmece özelliğine sahiptir. Onda, estetik haz duyan süjeden başlayarak güzele, sanata ve estetik beğeni ve yargıya varıncaya kadar birtakım büyük ve derin problemler gizlidir. Bu problemlerden her birinin felsefi bir açıklama içinde gün ışığına çıkarılması gerekir. Çünkü bu problemler, özü gereği karanlıktır ve felsefi problem özelliğindedir. Estetik varlık alanını ve bu varlığın içine aldığı soruları araştırmak, bundan ötürü felsefi bir araştırma olduğu gibi, aynı zamanda böyle bir bilim de bir felsefi disiplin, yani felsefi estetik olacaktır. Çünkü “estetik, yalnız felsefi tavır alan bir kimse için bir şey ifade eder.”2 Estetik veya felsefi estetik, estetik varlık alanını bütünüyle ele alıp inceleyen biricik, zorunlu bir bilimdir. Bu bilim için bütün bir estetik gerçeklik, bir araştırma konusudur. O hâlde bu estetik gerçeklik dediğimiz gerçeklik nedir? Buna belli bir tanımla, yani definitiv\ tanımsal3 olarak cevap vermek istemiyoruz; çünkü böyle…