Birazoku

İnsanı insan yapan niteliklerin başında kuşatıcı ve keskin bir zaman bilincinin geldiği fikri öteden beri felsefede, dinlerde ve mitolojilerde önemli bir yer tutuyor. Hatta insanı geçmiş, şimdi ve gelecek arasında bir köprü, bir düğüm noktası olarak görmek, sayısız kültürde insanın kendine ve dünyaya bakışının önemli bir parçasını oluşturageldi. Böyle olmasına rağmen sosyal bilimlerin ve özellikle de insanı konu edindiğini iddia edegelmiş antropolojinin geçmişe ve şimdiye odaklanarak geleceği büyük ölçüde ihmâl ettiği, hatta bu ihmalin antropolojinin geleceğini de kuşkulu hâle getirdiği yönünde eleştiriler bir süredir daha yüksek sesle dillendiriliyor.

Bu kitap, insanı ve kültürleri anlamada geleceğin ve gelecek bilincinin oynadığı role odaklanıyor. Aristoteles ve Augustinus’tan Husserl, Heidegger, Ricoeur, ve Schatzki’ye kadar uzanan bir düşünce geleneğinin ışığında, geleceğin bizim için hazırladıklarını ve bizim geleceğe hazırlanma tarzlarımızı ortaya koyarak, geleceği antropolojiye dâhil etmenin ve antropolojiyi geleceğe taşımanın koşullarını belirlemeyi amaçlıyor. İnsanı gündelik pratikleri içinde gelecekle, henüz olmamış olanla, “olandan başka”yla kurduğu ilişki üzerinden ele almanın, “yeni” ve geleceğe miras bırakılabilecek bir sosyal antropoloji geliştirmenin olanağını araştırıyor.

İÇİNDEKİLER

Önsöz 11
Giriş
Antropolojide Geleceğin Geleceği 15
1. Antropolojide Geleceğin Tarihi 17
2. Geleceğe Yönlenmeler 31
1 36
Öngörü 36
1. Öngörüyü Teorileştirmek 38
2. Etnografik Öngörü 43
3. Kolektif Öngörüyü Keşfetmek 52
4. Kriz Zamanları ve Tekinsiz Şimdi 59
5. Sonuç 64
2
Beklenti 65
1. Beklentiyi Teorileştirmek 67
2. Bir Vaat Olarak Gelecek 76
3. Kolektif Beklentiyi Keşfetmek 82
4. Beklentiyi Kaybetmek 88
5. Sonuç 93
3
Spekülasyon 96
1. Spekülatif Düşünce Üzerine Bazı Notlar 99
2. Spekülatör ve Tekinsiz Şimdi ya da Bir Boşluk Nasıl
Doldurulur?
104
3. Enerjinin Zamansal Dinamizmi 111
4. Spekülasyon / Aldatmaca 121
5. Sonuç 123
4
Potansiyel 125
1. Olandan Başka 129
2. Potansiyel İlişkiler ve Zamanmekân 137
3. Etnografik Potansiyelin Ortaya Çıkışı 143
4. Bozguna Uğratılan Potansiyel 148
5. Sonuç 152
5
Umut 154
1. Geleceğin İvmesi Olarak Umut 157
2. Neye Doğru İvme? 160
3. Umut Zamanında 165
4. Umudun Sınırlı Zamanmekânları 174
5. Sonuç 180
6
Kader 182
1. Kaderin Antifelsefeleri 187
2. Geleceğin Tuhaflığı 194
3. Kestirimsel Kesinlik Üzerine 203
4. Kaderin Ölümcül İstisnaları 209
Sonuç
Yöntem Olarak Gelecek 217
1. Yerel Zamanmekânlar 219
2. Eşikler ve Sınırlar 223
3. Son/The End/Τέλος/Fin 226
Kaynakça 228
Dizin 256

ÖNSÖZ

Bu kitabın kökeni Rebecca’nın Güney Amerika’da geçen çocukluğuna, zamana duyduğu erken ilgiye dayanıyor. Ya da daha doğrusu, etrafındaki ırksal ayrımlarda ve maddi yoksunluklarda geçmişin bugüne zincirlendiğini ve geleceğe sürüklenmesi gerektiğini gördüğü döneme. Rebecca’nın hayranlık duyduğu tüm Güneyli yazarların da zamansal olanla sancılı bir ilişkisi vardı. Üniversiteye gittiğinde, üniversite başvurusunda zaman ve tarih felsefeleri üzerine çalışmak istediğini söylemişti. O dönemde ABD’deki felsefe bölümleri bunun yerine mantıksal formüller öğretmekte ısrar etse de en sevdiği Güneyli yazarlardan birinde yinelenen bir tema olarak amnezi üzerine bir tez yazmayı başardı. Geçmişi silmek; gelecek için yer açmak. Vardığı sonuçlardan tatmin olmamış ve zamansal olan ve onun etkileri hakkında söylenecek daha çok şey olduğunu hissetmiş, fakat sormak istediği soruların netleşmesi için bile birkaç onyıl daha düşünmesi, okuması ve diğer insanların zamansallıklarını incelemesi gerekmişti.

Bu kitabın teorik çerçevesi, onyıllar süren bu düşünme sürecinin bir sonucudur. Bu düşünme, Doğu Akdeniz’de uzun süreli yerinden edilme, çatışma ve çatışma sonrası zamansallıklar üzerine devam eden etnografik araştırmasıyla ilişkili olarak gerçekleşti. Rebecca bu sorular üzerinde düşünmeye –birçok araştırmacı gibi– hafıza ve geçmiş perspektifinden başlamış olsa da yavaş yavaş perspektifini tersine çevirmesi gerektiğini ve incelediği çatışma materyalleri ve kriz gibi olguların geleceğin merceğinden görülmesi gerektiğini anlamaya başladı. Antropologlar zamansallık çalışmalarının uzun süredir öncelikli olarak geçmiş-şimdi ilişkisine odaklandığını kabul ettikçe, gelecek, disiplinde artan bir ilgi gördü. Bununla birlikte, geleceğin antropolojisi, Rebecca’nın yerinden edilme, çatışma ve geçiş dönemi adaleti konularıyla daha az ilişkili olmak üzere, öncelikle enerjinin geleceği, biyotıp ve biyoteknoloji ile risk ve finans üzerine ortaya çıkan çalışmalarla ilişkili olarak gelişti. Rebecca bu kitabı yazmaya başladığında, enerji, kemer sıkma ve finansal kriz çalışmalarına önemli katkılarda bulunmuş birisiyle birlikte çalışmayı uygun gördü. Dahası, Daniel’in Yunanistan’daki çalışmaları Rebecca’nın Kıbrıs ve Türkiye’deki araştırmalarıyla düşündürücü bir şekilde kesişiyordu. Daniel’in katkıda bulunduğu yeni etnografik bağlamlar ve konularla Rebecca’nın zamansallık üzerine onlarca yıllık düşüncesini zenginleştiren bir işbirliği doğdu.

Daniel’in zamansallığa olan ilgisi geçmişi yeniden inşa etmeye odaklanan üniversite öncesi yaptığı arkeoloji ve evrenin başlangıcı ve sonu üzerine kafa yoran din felsefesi çalışmalarına dayanıyor. Futbol ile gezegenimizin sınırlarının ötesindeki yaşamın yörüngelerinin kuramsallaştırılmasını bütünleştirerek geçirdiği öğle yemeklerini sevgiyle hatırlıyor. Rebecca’nın Güney Amerika’da geçen çocukluğu onun geçmişi ve geleceği daha iyi anlama tutkusunu şekillendirirken, Daniel için bu tutkuyu şekillendiren etken etrafındakileri önceden belirlenmiş sonlara doğru yönlendiren İngiliz sınıf sisteminin tuzaklarıydı.

Daniel’in doktora çalışması kemer sıkma dönemindeki Yunanistan’da doğrusal olmayan zamanın gündelik deneyimi üzerine bir tez ortaya çıkardı ve bu tezde ciddi sosyoekonomik krizin pençesindeki insanlara yön veren farklı “kültürel olarak yakın” geçmişler teorisini ortaya koydu. Rebecca gibi Daniel’in de başlangıçtaki odak noktası tarih ve hafızaydı ve ancak daha önce büyük Osmanlı mülklerine ait olan arazilerde yüksek teknolojili güneş panelleri ortaya çıkmaya başladıktan sonra araştırma katılımcılarının geleceğinin gelecekle ilgili olduğunu fark etti. Daniel’in bu kitapta iş birliği yapma ve uzun vadeli entelektüel projesini paylaşma fırsatı verdiği için Rebecca’ya son derece minnettar olduğunu söylemeye gerek yok.

Bu çalışma uzun yıllara yayılan çok sayıda projeye dayandığından, Rebecca’nın konuyu düşünmesine –ve çoğu zaman tamamen yeniden düşünmesine– katkıda bulunan çok sayıda kişiye teşekkür etmek imkânsız olacaktır. Hem Charles Stewart hem de Nicolas Argenti kendi çalışmaları ve teşvik edici sohbetleriyle katkıda bulundular. Artık aramızda olmayan iki kişinin de önemli etkileri oldu: Geleceğe odaklı bir şimdiki zamana sıkı sıkıya bağlı tarihsel düşünmeyi her zaman teşvik eden Peter Loizos ve öğrencilerini her zaman “başka türlü” düşünmeye zorlayan Paul Friedrich. Rebecca ayrıca Mete Hatay’a, sadece yoğun bir yazma dönemine ve sayısız sinir harbine katlandığı için değil, aynı zamanda bu projenin kendi ortak çalışmalarının önüne geçmesine izin verdiği için de minnettarlığını ifade etmek istiyor.

Daniel’in bu kitapta sunulan yönelimleri düşünmesine pek çok kişi yardımcı olmuş olsa da –ve esas teşekkür listesi çok kapsamlı olsa da– burada sadece önemli derecede katkıda bulunan üç arkadaşına özel minnettarlığını ifade etmek istiyor: Debbora Battaglia, Charles Stewart ve David Valentine. Daniel, Mart 2018’de St. Andrews Üniversitesi’nde “Yönelimler: Geleceğin Antropolojisi” konulu uluslararası bir konferans düzenledi. Ladislav Holy Memorial Trust ve Centre for Cosmopolitan Studies tarafından finanse edilen etkinlik, zaman, zamansallık ve geleceğe ilişkin yönelimler üzerine konuşmalar yürütmek üzere tasarlandı. Üç gün süren ufuk açıcı tartışmalar için tüm katılımcılara teşekkür ederiz. Hepsinden önemlisi ve her zaman olduğu gibi Daniel, yaşamı boyunca ilham kaynağı olan Stavroula Pipyrou’nun desteği ve teşviki için minnettardır.

Takip eden bölümlerde Rebecca Birinci (“Öngörü”), İkinci (“Beklenti”) ve Altıncı (“Kader”) Bölümlerin tek yazarıdır. Giriş kısmı, Üçüncü (“Spekülasyon”) ve Dördüncü (“Potansiyel”) Bölümler ortak kaleme alınmışken, Daniel Beşinci (“Umut”) Bölümün ve Sonuç kısmının tek yazarıdır.

…