Birazoku

“‘Tanrılara hizmet’in en geniş tartışması Platon’un Euthyphron’unda bulunur.”
Jon Mikalson

“Euthyphron açıkça dindarlığın ve dinsizliğin gerçek mahiyeti ile bunlara ilişkin genel kabul gören anlayışları karşılaştırmak için tasarlanmıştır.”
Benjamin Jowett

“Sokrates’in yeteneği iyi tanımlar sağlamak değil, kötü tanımları teşhir etmekten ibarettir.”
George Grote

Diyalog, Sokrates’in Meletos adında genç bir Atinalının dinsizlik suçlamasıyla ona açtığı kovuşturma için beklerken, babasını cinayet suçlamasıyla mahkemeye veren Euthyphron adında bir tanıdığıyla tesadüfen karşılaşması sonucunda gelişen konuşmayı içerir ve konuşma ‘dindarlık’ kavramı etrafında şekillenir.

Antik Yunanda ‘dindarlık’ ve ‘kutsal olan’ın anlamı ve Platon düşüncesinde ‘dindarlık’ın diyalektik gelişimi açısından kitap oldukça önemlidir. “Tanrı bir şeyi iyi olduğu için mi buyurur; yoksa Tanrı bir şeyi buyurduğu için mi o şey iyi olur?” şeklinde özetlenen ‘Euthyphron İkilemi’ de yine bu diyalogda temellerini bulur. Ayrıca Sokrates’in meşhur Savunma’sının hemen öncesinde gerçekleştiği için bu diyalog dönemin hukuk sisteminin yapısını da anlamamızı sağlar.

Bu diyalog, diğer tüm diyaloglar gibi, mutlak ve sorgulanmamış, herkesin aşina ve bilgi sahibi olduğuna dair kendinden emin olduğu bir inanca karşı mücadele eden o Sokratesçi ruhla tasarlanmıştır.

İçindekiler
Çevirenin Önsözü 11
1. Diyaloğun Önemi 12
2. Türkçe Çevirilerin Bir Değerlendirmesi 19
3. Mevcut Çeviriye Dair Açıklama 28
Kaynakça 31
Kısaltmalar 39
Giriş
Euthyphron Üzerine 43
Euthyphron
1. Euthyphron ile Karşılaşma 69
2. Suçlamanın Mahiyeti 72
3. Mahkeme Senaryoları 74
4. Dindarlık Görevi 75
5. Dindarlık ve Dinsizlik İdeaları 81
6. Dindarlık ve Dinsizliğin Tanımı 85
7. ‘Tanrılar Tarafından Sevilen Şey’ 88
8. Dindarlığın Tanımı Mümkün mü? 89
9. Suçlunun Cezalandırılması 92
10. Kölenin Hakkı ve Tanrılar 95
11. Dindarlık Tanrılarca Sevilen Şey midir? 95
12. Sokrates’in İtirazı 97
13. Dindarlık, Adalet midir? 100
14. Dindarlık ve Tanrıların Bakımı 105
15. Tanrıların Bakımının Mahiyeti 106
16. Tanrılara Hizmet 108
17. Tanrılara Vermek ve Onlardan İstemek 110
18. Tanrılara Armağan 111
19. Fasit Daire 113
20. Yarım Kalan Sohbet 114
Ekler
1
Platon’un İdealar Öğretisi: Euthyphron 117
2
Hosios Üzerine Not 121
Dizin ve Sözlükçe 131

Giriş
Euthyphron Üzerine
George Grote

Euthyphron adlı diyaloğun, Platon’a dair etik araştırmalara katkısının ötesinde, Sokrates’in karakteri ve aklanmasıyla belirli bir ilgisi vardır. Dolayısıyla Savunma ve Kriton’un hemen ardından uygun olarak gelir.

Meletos’un Sokrates’e karşı iddianamesinin resmî olarak Kral Arkhon’un makamında kayda geçirildiği varsayılır. Sokrates buna yanıt vermeye gelmiştir. Makamın önündeki revakta, Euthyphron ile karşılaşır: Euthyphron aşırı dindar olma iddiası taşıyan, özel dinî (ya doğrudan kendisine gelen vahiyden ya da Yunanistan’ın genelinde adanmış muhtelif gizemlere intisap etmiş olmasından kaynaklı) bir bilgiye sahip, şüpheli teolojik hususlarda yetkili hükümler veren ve gelecek olayları önceden haber veren bir adamdır.

Seni her zamanki uğraklarından uzağa, buraya getiren nedir, Sokrates (diye sorar Euthyphron)? Biri sana karşı iddianame mi sundu yoksa? Evet (diye yanıt verir Sokrates), Meletos adında genç bir adam. Gençlerin yetişmesine takdire şayan bir ilgi duyuyor ve gençleri bozan biri olarak beni kovuşturuyor. Yeni Tanrılara inancı ve hakiki ve eski Tanrılara inançsızlığı öğreterek onları bozduğumu söylüyor. Euthyph. –Anlıyorum: Seninle sık sık iletişimde olan Daimon ya da Koruyucu Melek [Genius] hakkında konuştuğun için, Meletos seni dinde icat çıkaran biri ilan ediyor. Bu gibi iftiraların çoğu zihne kolayca kabul edileceğini biliyor.3 Aynı şekilde, insanlar bana da gülüyor, dine dair konuştuğumda ve mecliste gelecek olayları tahmin ettiğimde. Bu kıskançlıktan olmalı; çünkü tahmin ettiğim her şey doğru çıktı.

Sokr. –Gülünmek büyük bir sorun değil. Atinalılar, eğer hikmetini başkalarına öğretmeye meyilli değilse, çok zeki saydıkları bir adamı umursamaz; ama başkalarını kendisi gibi yapma ihtimali olduğunu düşünürlerse, ona çok kızarlar –ister dediğin gibi kıskançlıktan ister başka bir nedenden ötürü olsun. Sen kendini ayrı tutuyorsun ve hiç kimseye öğretmiyorsun; bense tüm bildiğimi öğretmekten zevk aldığım kadar başka hiçbir şeyden zevk almıyorum. Eğer davayı bu şekilde ciddiye alırlarsa, sonuç çok belirsiz olabilir.

Sokrates şimdi Euthyphron’un Kral Arkhon’un makamında ne işi olduğunu öğrenir. Euthyphron kendi babasına, sarhoş bir hâlde bir başka hizmetkârla [fellow-servant] münakaşa edip onu öldürmüş bir bağımlı amelenin [dependant workman] ölümüne neden olduğu için, dava açmaktadır. Euthyphron’un babası bu olay üzerine, katilin elini ayağını bağlayıp bir hendeğe atmış; aynı zamanda ona ne yapmak gerektiğini sormak için Yorumcu’ya (kutsal şeyler hakkında şüpheler uyandığında geleneksel olarak başvurulan ve ilahi yaptırımları bildiği varsayılan dinî yasa danışmanı) bir adam göndermiştir. Olay Naksos’ta vuku bulmuş ve ulak Atina’daki Yorumcu’ya gönderilmiştir: Esir, ulak geri dönene kadar, açlık, soğuk ve bağlardan dolayı ölmüştür. Euthyphron babasını esirin ölümüne neden olduğu için dava etmiştir: (Görünüşe göre) Naksos’tan Atina’ya yolculuğun, Yorumcu’dan yanıt almanın ve Naksos’a dönüşün aldığı süre zarfında, esir hendekte eli ayağı bağlı olarak, aç ve sıradan kıyafetiyle kalmıştır.

Dost ve akrabalarım (der Euthyphron) bu dava yüzünden, âdeta deliymişim gibi, bana veryansın ediyor. Babamın adamı öldürmediğini,5 öldürmüş olsa bile, adamın cinayet işlemiş olduğunu ve son olarak, her halükârda kendi babama dava açmamın korkunç ve affedilemez olduğunu söylüyorlar. Böyle bir akıl yürütme aptalca. Üzerinde durulması gereken tek nokta, babamın maktulü haklı olarak öldürüp öldürmediğidir. Eğer haklı olaraksa, söylenecek bir şey yok; ama haksız olaraksa, o zaman babam dinsizlikle lekelenmiş lanetli bir adam olur. Ben ve benim dışımda olanların farkında olup onunla aynı çatı altında ve aynı sofraya oturan herkes, onu adalete teslim ederek kendimi arındırmadığım sürece, aynı laneti paylaşır. Şimdi başvurduğum yol dindarlık ya da kutsallığın gereğidir. Dostlarım gerçekten bir oğlun babasını dava etmesinin kutsallığa aykırı olduğunu söylüyor. Ama kutsallığın ne olduğunu onlardan daha iyi biliyorum ve eğer bilmiyor olsaydım, kendimden utanmam gerekirdi.

…