Birazoku

İLBER ORTAYLI İLE
ESKİ DÜNYAYA YOLCULUK…
“Eski Dünya Seyahatnamesi rastgele bir isim değil. Henüz Balkanlar ve Ortadoğu’nun eski havasını muhafaza ettiği günlerdeki gezilerimi içeriyor. Bir ülkeyi bir daha gördüğünüz zaman önünüzde aynı tablo olmaz. Tarih, gezginin vazgeçemeyeceği bir değerlendirme alanı… Benim eski dünyam, bugün artık değişiyor.”
– İlber Ortaylı
Dünya, seyyahların dilinde ve gözünde büyür, genişler, çoğalır. Seyahatnameler, bizi zamanın derinliklerine, tarihin katmanlarına ulaştırır.

Türk tarihçiliğinin büyük ismi İlber Ortaylı, seyyah kişiliğiyle bizi dünyanın birbirinden farklı yerlerini keşfe çıkarıyor. Onun yazılarını okurken bir şehri gezip görmenin, o şehrin ait olduğu kültürü ve medeniyeti tanımakla anlam kazanacağı belirgin biçimde ortaya çıkıyor. Selanik’ten Bakü’ye, Venedik’ten Tokyo’ya, Endülüs’ten Moskova’ya, Bosna’dan Mısır’a, Kudüs’ten Kırım’a, Berlin’den Budapeşte’ye gerçekleşmiş geziler eşliğinde çok geniş coğrafyalar yine o genişlikteki tarihi birikimle harmanlanıyor ve böylece nefis bir kültür kitabı ortaya çıkıyor. Eski dünyanın izleri Ortaylı’nın bilge adımlarıyla anlam kazanırken, insanların yaşam biçimleri ve ülkelerin medeniyet birikimleri geleceğe uzanan biçimde yorumlanıyor. Böylece kitap, okuyucuların hafızasından uzun süre çıkmayacak bir belgesel niteliği kazanıyor.

Eski Dünya Seyahatnamesi, maziye özlem duyan değil geçmişi yeniden gözlemleyen bir kitap. En büyük amacıysa bugünün dünyasını en doğru biçimde anlamaya bir kapı aralamak…

İÇİNDEKİLER
Önsöz
Editörün notu.
KIRIM: ECDAD TOPRAĞI
ORTADOĞU
Kırk Yıl Öncesi
Suriye Gezim; Şam.
Haleb
Kudüs
Irak
Lübnan .
MISIR
İskenderiye Kütüphanesi
BAHREYN.
Osmanlı Mirasını Yok Etmek.
ADIYEMEN’DİR.
YUNANİSTAN
Girit.
Atina günlüğü.
Selanik.
Selanik’ten Aynaroz’a
ARNAVUTLUK.
MAKEDONYA.
BOSNA
Mostar köprüsü.
BUDAPEŞTE
İRAN
İsfahan, Nısf-ı cihan
Her yerde İran Daskyleion’da da!.
RUSYA
Dukalığın başkenti, Vladimir
Moskova.
KAFKASYA .
Bakü’de İçşehir.
İTALYA
Venedik
Türkiye ve italya
Katolik inancına mensup kitle kan kaybediyor
Devlet içinde devlet
İSPANYA
Endülüs
İspanya zil, şal ve gül müydü?.
Barselona ve Madrid.
ALMANYA
Berlin’de bir haftasonu
ÇEK CUMHURİYETİ VE PRAG.
HİNDİSTAN.
21. yüzyıl eşiğinde Hindistan
ÇİN
JAPONYA

KIRIM: ECDAD TOPRAĞI

Kırım toprağına ilk defa IBM’in bîr gezisiyle gittim. Karaköy’den kalkan deniz yollarına ait gemi betahsis bizim için tutulmuştu. Bütün gün ve bütün gece konferanslar ve konserle geçti.

Gezi Livadiya, Yalta ve Odessa limanlarını içeriyordu. Ben bu şehirler hakkında izahat verecektim. Oysa daha kendim görmemiştim; Görmemiştim ama çok dinlemiştim, çok okumuştum ve haritadan adeta ezberlemiştim. Nitekim verdiğim konferansta bu açığa çıktı. Mükrimin Halil Yinanç hoca merhum, “bana Mekke’de Hz Ali’nin evini gösterin bütün şehri bulurum” demiş. Benimki de o hesap. Şehirlerin nirengi noktasını bulduğum an öbürü arkadan geliyordu. Tarih ise zaten içimde doluydu. Sabahın ilk ışıklarıyla Kırım toprağı görün-dü.Yalta limanına yaklaştık.Uzaktan Gurzuf kasabası görünüyordu. Benim için yabancı bir siluet değil. Puşkin de orayı çok sever. Sade o değil, herkes sever.

Sahile çıktık. Hava değişimi için gelen Azerbaycanlılara rastladık. Elbise ve deri palto almak istiyorlardı. Ticaret yeryüzünden kaybolsa Azerbaycan halkı yeniden bulur. Şehirde Kırımlılara tek tük rastlanıyordu. Orta Asya sürgününden henüz dönmeye başlamışlardı. Sözü edilen meşhur Kırım balından aldım. Üç hafta sonra tamamen şeker kestiğini görecektim. Bir yerin halkı sürülünce Önce bağlar ve kovanlar bozulur. Çehov’un kaldığı yeri, Buhara emirinin yazlığını tek tek gezmek nasip oldu. Hoş bir memleket- Karadeniz’in kuzeyinde, güneyinden farklı olarak Akdeniz bitki örtüsü ve serviler daha hakimdir. Sahile hakim Yayla dağı Ukrayna steplerinden gelen soğuğu keser. Akşama kadar Yalta, Livadiya ve Voronzof un İngiliz tarzındaki Sarayı gezildi. Ünlü Yalta konferansı bu mahalde tertiplenmişti.

Ecdad memleketinin bu ucunda Kırım hanlığının ve Osmanlı döneminin izleri pek az görünür. Onun için Sudak gibi, Selçuklu ve Ceneviz limanlarına uğramak gerekirdi. Onu başka bir gezide yapabildim.

Akşam olmadan tekrar gemiye bindik. Kiev operasının en seçkin tenor ve muganniyelerinin, piyanistlerinin verdiği konseri dinledik. Sovyet Rusya dışarıya açılmıştı, o vakit herhalde IBM’in verdiği ücret çok cömert bir hediye olmuştu, onlara. Ertesi gün Odessa’da uyandık. İşte benim bildiğim Odessa; limana inen merdivenler. 1905 isyanı sırasında Potemkin zırhlısının ziyaretini izleyen kitlelere açılan yaylım ateşi. Merdivenleri tırmandıktan sonra Odessa’da sürgünde yaşayan Puşkin’e şehir halkının iane toplayarak yaptırdıkları büst.

Bu büst Puşkin’in en realist büstü olarak değerlendiriliyor. Gerçekten de Büyük Petro’nun Arabi denilen Habeş asıllı yetenekli komutan İbrahim Ganibal’ın bütün yüz çizgileri bu dahi torunun yüzünde görülüyor. Puşkin şiirlerinde soyunu methederken; “benim ecdadım Rusya tarihinde Romanovlar’dan da eskidir” der. Muarızları da; “evet, dedeniz de bir şişe roma satın alınmış bir köleydi” demişlerdir.
Odessa operasında maalesef bir temsil izleyemedik. Ama bina muhteşemdi ve şehir hoştu.

II. Katerina hiçbir şey yapmasa bile Rusya’ya Odessa’yı hediye etmiştir. Bizim Osmanlı’nın Hocabeyi’nin biraz ötesinde bu şehir ortalığı kasıp kavuran kum fırtınaları ve susuzluk yü……