Birazoku

Türkiye’de Orta Çağ Avrupa tarihi üzerine yapılan çalışmalar genellikle Geç Orta Çağ’a odaklanırken yaptığı başarılı çalışmalarla dikkatleri üzerine çeken Doç. Dr. Özlem Genç, bu eserinde Erken Orta Çağ Avrupası’nın önde gelen toplumlarından biri olan Franklar üzerine yoğunlaşmıştır.

Yazar, Erken Orta Çağ Avrupası’nda Hayat isimli bu çalışmasında, Frankların tarih sahnesinde görülmeye başladıkları andan onları merkezî bir güç altında birleştiren Clovis`e kadar siyasi faaliyetleri, Roma İmparatorluğu ile ilişkileri ve en önemlisi Orta Çağ Avrupası`na etkilerini değerlendirmiştir. Bu etki, Clovis döneminde derlendiği düşünülen ve Frankların bilinen ilk yasaları olan Pactus Legis Salicae üzerinden incelenmiştir.

Bu metni orijinal dili Latinceden Türkçeye çeviren Özlem Genç, böylece ülkemizde hem kaynak azlığından yeterince bilinmeyen Erken Orta Çağ`ın hem de Frank tarihinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamaya çalışmıştır. Özlem Genç’in uzun süreli ve meşakkatli çabalarının sonucu olan bu eser, Türkçe literatürde Erken Orta Çağ Avrupası hakkında önemli bir boşluğu dolduracaktır.

İÇİNDEKİLER
Önsöz / 9
Giriş / 11
BÖLÜM 1
FRANKLAR / 15
Genel Özellikler / 15
Clovis’in Ölümüne Kadar Siyasi Gelişmeler / 17
BÖLÜM 2
GEÇ DÖNEM ROMA – ERKEN ORTA ÇAĞ / GERMEN HUKUK GELENEĞİ / 21
Geç Dönem Roma Hukuku ve Germen Hukukuna Etkileri / 21
Erken Orta Çağ / Germen Hukuku / 22
Franklarda Hukuk / 29
BÖLÜM 3
PACTUS LEGIS SALICAE / 41
Genel Özellikler / 41
Türkçe Çevirisi / 44
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ / 107
KAYNAKÇA / 135
DİZİN / 139

Önsöz

Modern Avrupa`nın Orta Çağ`ın mirası üzerine kurulduğu, bugün bilinen pek çok Avrupa halkının o dönemde şekillendiği yadsınamaz bir gerçektir. Bu süreç V. yüzyılda Batı Roma`nın yıkılışının ardından, merkezî bir siyasi güç olmadığı için, önce kilisenin iktidarı ele geçirmesi sonra da yavaş yavaş dünyevi krallıkların güçlenmesi üzerine, gerek çatışma gerekse uzlaşma ile dünyevi ve dinî otoritelerin ilişkileri bağlamında gelişmiştir. Sınırları tartışmalı olmakla birlikte IV ila VIII/IX. yüzyılları kapsayan Erken Orta Çağ, sözü edilen şekillenmenin temelini oluşturmaktadır. Bahsedilen sosyal ve beşerî şekillenmeler vasıtasıyla bu dönemde siyasi ortamda etkinlik bakımından en güçlü siyasi otorite Franklardır. Franklar hem Merovenj hem de Karolenj hanedanlıkları ile güçlü devletler kurmuşlar ve her anlamda tüm çağa etki etmişlerdir. Çalışmamızda Frankların tarih sahnesinde görülmeye başladıkları andan, onları merkezî bir güç altında birleştiren Clovis`e kadar siyasi faaliyetleri, Roma İmparatorluğu ile ilişkileri ve en önemlisi Orta Çağ Avrupası`na etkileri değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu etki, Clovis döneminde derlendiği düşünülen ve bilinen ilk yasaları olan Pactus Legis Salicae üzerinden incelenmiştir. Böylece hem kaynak azlığından yeterince bilinmeyen Erken Orta Çağ`ın hem de Frank tarihinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlanmaya çalışılmıştır. Eserin ortaya çıkmasında, özellikle Latince çeviriler aşamasında kılı kırk yarar tutumu, mesafelere aldırmadan ulaşılabilir olduğu ve özverisi için sayın Doç. Dr. Çağatay Aşkit`e çok teşekkür ediyorum. Bu süreçteki anlayışlı tutumları ve alanıma dair çevirilerdeki yardımları için değerli hocalarım Prof. Dr. Ümit Fafo Telatar ve Prof. Dr. Gül Özaktürk`e minnettarım. Farklı bir alanda eğitim almama ön ayak ve örnek olduğu, çalışmamı gözden geçirip yanlışlarımı düzelttiği, bana hep yol gösterdiği için çok kıymetli hocam Prof. Dr. Altan Çetin`e müteşekkirim. Her anlamda desteğini gördüğüm, yollarda geçirdiğim zamanlarda yalnız kalma pahasına beni teşvik eden, sabahları ve gece yarıları uykusuz kalıp terminallerde, havaalanlarında gidişimi, dönüşümü bekleyerek yorduğum eşim Dr. Ahmet Genç`e ise ne kadar teşekkür etsem azdır.

Giriş

Erken Orta Çağ, Modern Avrupa`nın temellerinin atıldığı bir geçiş dönemi olması nedeniyle son derece önemlidir. Bu dönemde Barbarlar, Avrupa`nın yeni hâkimleri olarak etkisi yüzyıllar sürecek bir değişime sebep olmuşlardır. Roma`nın toplumsal hayatı yazılı kaynaklara dayanırken, Erken Orta Çağ Avrupası`nda toplumsal hayat daha çok sözlü geleneklere dayanmaktadır. Başka bir deyişle yazılı gelenekten sözlü geleneğe geçiş yaşanmıştır. Sözlü gelenek nedeniyle ne yazık ki bu çağa ait yazılı belgelerin sayısı oldukça azdır. Günümüze gelebilenlerin büyük bir kısmı ise dönemin manastır kütüphanelerinde korunan, rahipler tarafından kopyalanan eserlerdir. Çoğunluğu orijinal değil, kopya hatta kopyanın kopyasıdır. Her bir kopyalamada yazmanın hata yapma olasılığı hesaba katıldığında güvenilirlikleri de tartışma konusu olmaktadır. Bahsi geçen kaynaklardan güvenilirlik anlamında ayrılan Pactus Legis Salicae adlı yasa derlemesi bu özelliği nedeniyle çalışmamıza konu edilmiştir. Zira var olan 87 elyazmasındaki ufak farklılıklar ile günümüze gelebilmiş bir hukuk metnidir. İbn Haldun ve Kant’ın kaleme aldıkları gibi pek çok tarih felsefesi metinlerinde de dile getirildiği üzere insan topluluklarını bir arada tutan ve düzen içinde yaşamalarını sağlayan varoluşsal unsurlardan biri aralarındaki ilişkileri düzenleyen hukuktur. Bu nedenle ele aldığımız derleme, hukuk tarihinin yanı sıra tarih felsefesi açısından da ayrıca önemlidir. Öte yandan derlendiği zamana kadar dönemin en güçlü halkı olan Franklara ait yazılı bir hukuk belgesi bulunmamaktadır. Kral Clovis dağınık hâlde yaşayan Frankları tek çatı altında topladıktan sonra toplum yaşayışına da el atmış ve sözlü yasaların yazıya geçirilmesini emretmiştir. Clovis`ten sonra gelen liderler döneminde pek çok ekleme yapılan yasa, giderek daha kapsamlı hâle gelmiş, yeni yasalar eklenmiş, geçerliliği kalmayanlar çıkarılarak güncellenmiştir. Yasanın bizim çalışmamızda kullandığımız hâli ilk ve ekleme yapılmamış hâlidir. Orta Çağ Avrupası`nı anlama aşamasında bu metnin seçilmesinin bir diğer nedeni kölelerden, doğuştan özgürlere, kadınlardan çocuklara, hırsızlıktan adam kaçırmaya kadar hayatın pek çok alanına dair yasalar içeriyor olmasıdır. Yasa metinlerinin bir halkın özelliklerini kusursuz şekilde yansıttığı elbette gerçek dışı bir yargıdır. Zira yasaların uygulanıp uygulanmadığı ya da uygulandıysa caydırıcı olup olmadığı hiçbir zaman tam olarak kanıtlanamaz ancak yine de devletin ya da yasa yapıcıların düşüncelerini, halkın yaşayışının nasıl olması gerektiğine dair görüşlerini içermesi açısından son derece önemlidirler. Ayrıca verilen detaylar, halk arasındaki sözlü geleneği, halkın başına gelmiş ya da gelmesi olası durumları da yansıtmaktadır. Bu açıdan da incelemeye değerdir. Öte yandan insanın tekil olarak toplum içinde yaşarken bir düzene gönüllü olarak dâhil olmasını sağlayan şey hukuk düzeni ve devlettir. Bu derleme yasa bütünü de bu tecrübenin önemli bir tarihsel görünümü olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızın bir diğer önemi, ülkemizde Orta Çağ Avrupası`na dair yapılan çalışmaların daha çok Geç Orta Çağ`a yönelik olması ve Erken Orta Çağ üzerine yapılan çalışma sayısının da oldukça az olmasından kaynaklanmaktadır. Geç Orta Çağ kaynak açısından çok daha zengin bir dönemdir. Haçlı Seferleri, Sicilya ve Endülüs yoluyla Batı, Doğu`nun kültürel birikiminden haberdar olmuş ve kendi geçmişini tanımaya başlamış, Rönesans hareketleriyle aydınlanma yaşanmış ve yazılan eser sayısında ciddi bir artış meydana gelmiştir. Oysa Erken Orta Çağ`da henüz siyasi bir denge sağlanamadığı için insanlar güvende olma ve yaşamı devam ettirme derdindedir. Dolayısıyla kültürel hayat ikinci sırada hatta belki de daha geri sıralardadır. Bu sebeple bu dönemde yazılmış Pactus Legis Salicae gibi bir eser daha da önemli hâle gelmektedir. Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Frankların tarih sahnesine çıkışları, yaşadıkları coğrafya, Clovis döneminin sonuna kadar siyasi faaliyetleri incelenerek erken dönem Frank tarihine ışık tutulmaya çalışılmıştır. İkinci bölümde geç dönem Roma hukuk geleneği ile Erken Orta Çağ hukuk geleneği bağlamında Pactus Legis Salicae`ın özellikleri ve önemine yer verilmiştir. Üçüncü ve son bölümde 65 başlıktan/bölümden oluşan Pactus Legis Salicae adlı derlemenin genel özelliklerine değinildikten sonra, metinde geçen yasa maddeleri, suçlar ve cezalar Latince aslından Türkçeye tercüme edilmiş, açıklanması gereken kavram ve terimler dipnotlarla açıklanmıştır. Değerlendirme ve sonuç bölümünde ise yasa maddeleri üzerinden Frank toplumunun yaşayışı ve Erken Orta Çağ Avrupası`nda var olan ortam irdelenmeye çalışılmıştır. Çevirilerde Pactus Legis Salicae`ın K. A. Eckhardt tarafından edisyonu yapılmış 1962 tarihli Hannover baskısındaki Latince metin temel alınmış, anlaşılamayan noktalarda Theodore John Rivers ve Katherine Fischer Drew tarafından yapılan İngilizce tercümelere de başvurulmuştur. Ayrıca bazı yazım hatalarına ilişkin editör şerhlerine ya da sayfa altlarındaki farklı elyazmalarında geçen ifadelere de bakılmıştır. Latince metin içerisindeki köşeli parantezler ise anlaşılabilirliği artırmak adına tarafımızdan eklenmiştir. Yasanın neredeyse tamamında Malberg sözlüklerine yapılan atıflar dikkati çekmektedir. Metin Frankların ana dili olmayan Merovenj Latincesi ile yazılmış ancak yazılırken, bazı terimlerin Frank dilindeki karşılıkları da verilmek istenmiştir. “Malberg`de …. olarak geçmektedir” şeklindeki ifadeler işte bu yerel dildeki karşılıklara işaret etmektedir. Bu karşılıkların bazıları yanlış yazılmıştır ve günümüz filologları için birer bilmece niteliği taşımaktadır. Çalışmamızın kapsamı açısından madde içerikleri, Frank dilindeki karşılıklarından daha önemli kabul edilmiş ve Malberg sözlüklerine yapılan atıflar dipnotlarda verilmiştir.

….