Birazoku

Kadın çalışmaları alanında Türkiye’nin önde gelen isimlerinden kadın tarihçi ve siyaset bilimci Serpil Çakır, Erkek Kulübünde Siyaset isimli çalışmasının genişletilmiş ve güncellenmiş yeni baskısında, kadın, yurttaşlık ve parlamenterlik ilişkisine siyasetin yapısı, kurumları ve kadınların deneyimleri üzerinden bakıyor. Feminist siyaset kuramcıların işaret ettiği saptamalar ışığında kadınların çeşitli ülkelerde yürüttükleri oy hakkı mücadelelerini örnekliyor. Dünyada ve Türkiye’de, parlamentoda kadın katılım oranlarını, dinamikleri ve katılımı artırmaya yönelik stratejileri sıralıyor, politik bir tasarım olarak Türkiye’deki cinsiyet rejiminin kurumlarını, siyasal partilerin kadınlara bakışını ve kadın hareketinin taleplerini ortaya koyuyor.

Meclis’te üç dönem kadın milletvekilleriyle yapılan sözlü tarih görüşmelerinin odağa alındığı kitapta, kadın siyasetçilerin partileriyle, seçmenle ve aileleriyle ilişkilerinin niteliği analiz edilirken yaşadığı sorunlar ortaya konularak siyaset yaparken karşılaştıkları ayrımcılığın görünmez yüzü ifşa ediliyor. Kadınları parlamentoya taşıyan sürecin arka planındaki gerçekleri, feminist teorinin, feminist yöntemin ve özellikle de kadın sözlü tarihinin sağladığı avantajlardan yararlanarak sunan Serpil Çakır, bu anlamda araştırmacılara yol gösterici ve ilham verici bir ilk adım oluşturuyor.

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ…………………………………………………………………………………….. 11
GİRİŞ………………………………………………………………………………………… 27
BİRİNCİ BÖLÜM
KADINLAR, SİYASET VE YURTTAŞLIK
A- SİYASET KURAMINDA KADIN VE YURTTAŞLIK……………..35
İlk incelemeler…………………………………………………………………………..36
Siyasetin temel kavramları sorgulanıyor …………………………………..37
Liberal kuramın ikircikliği: Rousseau ve Locke…………………………41
Wollstonecraft’tan gelen itiraz …………………………………………………..43
Özel alan/kamusal alan meselesi………………………………………………45
Feminist siyaset bilimcilerde yurttaşlık…………………………………….. 46
Kadınların siyasete katılımı……………………………………………………….48
Cinsiyetçi işbölümü………………………………………………………………….. 50
Ulus-devlette kadınlar ……………………………………………………………… 53
Devletin eril yapısının eleştirisi…………………………………………………54
Kadın yurttaş kamusal alanda………………………………………………….. 58
Fırsat eşitliğinden sonuçlarda eşitliğe ……………………………………….58
Siyasal katılım için önerilen modeller ………………………………………60
B- TÜRKİYE’DE KADIN VE SİYASET ÇALIŞMALARI…………….62
İKİNCİ BÖLÜM
DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE KADINLARIN
OY HAKKI HAREKETİ
Kadınların Oy Hakkı Hareketinin Batı’daki İlk Örnekleri………… 77
Batı Harici Örneklerde Kadınların Oy Hakkı Mücadelesi…………. 84
Rusya ……………………………………………………………………………………….. 85
Çin……………………………………………………………………………………………..88
Meksika ……………………………………………………………………………………. 93
Türkiye …………………………………………………………………………………….. 97
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE CİNSİYET REJİMİ VE DİNAMİKLERİ
Siyaset: Tanımı ve çerçevesi …………………………………………………….109
Politik bir tasarım olarak cinsiyet rejimi …………………………………. 113
Devlet Politikalarında Kadınlar………………………………………………. 114
Cumhuriyet’in “yeni kadını” …………………………………………………. 119
1950 sonrasında kadınlara bakış……………………………………………… 123
Türkiye’deki Siyasal Partilerde Kadın Politikası ……………………..133
Partilerde kota uygulaması …………………………………………………….. 142
Partilerde kadın kolları …………………………………………………………… 144
Kadın Hareketinin Eril Siyasete Getirdiği Eleştiri ……………………151
Kadın örgütlülüğü / dayanışması …………………………………………..153
1950-1970 arası dönem…………………………………………………………….155
1980 sonrası dönem ………………………………………………………………… 157
2000 sonrası dönem ………………………………………………………………… 164
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
PARLAMENTODA KADINLAR
Kadınlara oy hakkı …………………………………………………………………176
Dünya parlamentolarında kadınlar………………………………………… 179
Parlamentoya katılım………………………………………………………………182
Parlamentonun yolunu açan dinamikler ………………………………… 185
Kadın hareketinin etkisi………………………………………………………….. 185
Uluslararası sözleşmelerin ve örgütlerin etkisi……………………….. 188
Siyasal partilerdeki değişim……………………………………………………. 191
Parlamentoların değişimi ………………………………………………………..193
Ruanda örneği üzerinden Türkiye’ye bakmak ………………………..201
Türkiye’de Parlamentoda Kadınlar…………………………………………207
Parlamentonun kadın profili……………………………………………………218
BEŞİNCİ BÖLÜM
SÖZLÜ TARİH GÖRÜŞMELERİNDE TÜRKİYE’DE PARLAMENTER
KADINLAR: ENGELLER, İMKÂNLAR
Yönteme dair…………………………………………………………………………..227
Kadınlar ve Siyaset…………………………………………………………………. 232
A- Siyasete Katılma Aşamasını Belirleyen Toplumsal, Kültürel,
Ekonomik Unsurlar ………………………………………………………………..235
Aile, Eğitim, Çalışma Hayatı…………………………………………………… 235
B -Aday Gösterilme Aşamasındaki Siyasal Faktörler ………………268
Siyasal partilere katılım, aday olma süreci …………………………….. 269
Siyasal partilerde kotalar, kadın kolları, eşbaşkanlık ………………293
Siyasetin ilişki ağları………………………………………………………………..318
Feminizme bakış …………………………………………………………………….. 330
C – Meclis’te Kadın Olmak ………………………………………………………336
Politik beden olarak kadınlar…………………………………………………..337
Eril bir mekân olarak Meclis …………………………………………………..355
Meclis’te Söz Söylemek…………………………………………………………… 373
SONUÇ…………………………………………………………………………………… 395
KAYNAKÇA…………………………………………………………………………… 431

GİRİŞ

Kadınlar yurttaşlık haklarından nasıl dışlandılar? Bu dışlanmayla nasıl mücadele ettiler? Oy haklarını nasıl elde ettiler? Parlamentolara ne zaman girdiler? Bugünkü oranlar nedir? Dünya ortalamasında kadınların bu kurumdaki temsili nasıl? Bu oranı artıran nedenler neler? Türkiye’de bu oran neden az? Bunda hangi faktörler etken? Devlet ve hükümet politikaları, siyasal partiler, kadın hareketi nasıl rol oynuyor? Türkiye’de vekil kadınların meclise geliş süreci nasıl? Siyasette hangi sorunlarla karşılaştılar, karşılaşıyorlar ve bunlarla nasıl baş ediyorlar?

Bu kitapta yer alan bölüm ve alt başlıklarda yukarıdaki soruların hepsine yanıt aranıyor. Bu soruların yanıtları bize, bu konudaki inadı her şeye karşın sürdürmeye kararlı olan kadın parlamenterler tarafından verilebilir. Her ne kadar 2019 yılına kadarki süreçteki uygulamalar, çeşitli göstergeler ve tarihsel süreçteki olaylar kitabın kapsamındaysa da çalışmamın temelinde sözlü tarih yöntemiyle milletvekili kadınlarla yaptığım görüşmeler yer alıyor. Kadın parlamenterlerin siyasete girdiklerinde ve sonrasındaki Meclis sürecinde yaşadıklarını 1999, 2002, 2007 seçimlerinde parlamentoya giren kadın milletvekilleri ve kadın hareketinden belli isimlerle yapılan sözlü tarih görüşmelerinden aktaracağım. Kadınların siyasetle ilişkisini, bu alanda maruz kaldıkları cinsiyet ayrımcılığını onların deneyimleri üzerinden vereceğim. Önce ilgili literatürü özetleyeceğim. Türkiye’de kadın ve siyaset üzerine yapılmış çalışmalara bakacağım. Kadın ve siyaset meselesinin çeşitli dinamiklerini; yasal, kurumsal ve tarihsel unsurlarıyla Türkiye’deki cinsiyet rejimi temelinde inceleyeceğim. Kadınların parlamentodaki tarihlerine bakacak, kadın parlamenterlerin parlamentodaki deneyimlerini, tarihsel malzeme ve gazete haberleriyle sentezleyeceğim. Böylece kadın parlamenterlerin yaşamını, kendi anlatımları ve deneyimleri üzerinden somutlaştırarak göz önüne sermeye çalışacağım. Türkiye’de bu alandaki nicel azlığın nedenlerini incelemekle kalmayacak, bu sayının nasıl artacağına ilişkin üretilen politikaları da vereceğim.

Kitabımda eşit haklar mücadelesinin bir parçası olarak parlamenter siyaset içindeki kadınları inceleyeceğim. Siyaset elbette sadece parlamentoda yapılanla sınırlı değildir. Parlamento toplum için bağlayıcı kararların alındığı yerdir. Ancak karara etki eden çeşitli dinamikler vardır. Birçok yasal kazanımın arkasında toplumsal hareketler bulunur. Kadın hareketinin yürüttüğü kampanyaların, eylem ve mücadelenin etkisi büyüktür.

Siyasete girmiş, özellikle de bu alandaki çabalarının meyvesini alarak meclise gelen kadınlar, bize bir öykü anlatır. Bu öykü üç açıdan işimize yarayabilir. Öncelikle bu öykü, siyasetle uğraşan kadınlar için bir yol haritası çizebilir. Bu yol haritası “siz de milletvekili seçilebilirsiniz” demesinin yanı sıra, hedefe doğru ilerlerken bu kadınların baş etmek zorunda olduğu zorlukları da gösterebilir. Kadınların siyasal partilerde yaşadıkları ikinci boyutu oluşturur. Nasıl bir süreçten geçerek buraya geldiler? Ne kadarı siyasi parti deneyiminden geçti? Meclis’e ilk gelişlerinde parti deneyimleri var mıydı? Partiyle ilişkileri, milletvekili olmadan önce nasıldı? Daha sonra bu ilişki değişti mi? Tekrar ne zaman meclise geldiler? Meclise gelişlerinde süreklilik sağlandı mı? Siyasete ara verdiklerinde ilişki devam ettirildi mi? Parlamentoya girdikten sonra yaptıkları çalışmalar ise, üçüncü boyutu oluşturur. Vekil olarak yaptıkları çalışmalar, grup kararlarına uyup uymadıkları, komisyonlardaki üyelikleri, başkanlıkları, çalışmaları, gündem içi ve gündem dışı konuşma yapıp yapmadıkları gibi çeşitli konulara bu bahiste yer verilebilir.

Milletvekili kadınlar ve/veya bütünüyle Meclis, kadınların bireysel ve örgütsel harekette ifadesini bulan eylem ve söylemlerine yanıt veriyorlar mı? Verdiler mi? Bu amaçla, parlamento dışında, kadın politikası yürütmeye çalışan kadın hareketine de bakacak, kadın örgütlenmelerinden belli başlı isimlerle yapılan görüşmelerle, parlamento dışındaki siyaseti ve bu siyasetin kadın vekillerle ilişkisini ortaya koymaya çalışacağım. Kadın hareketinin eylem ve söyleminin üzerinde ciddi oranda etkisi vardır. Kadın hareketi ile kadın parlamenterler arasındaki ilişkinin incelenmesi bu açıdan hayli önemlidir. Kadın hareketinin milletvekili kadınlardan ne beklediği sorusu da böylece yanıtlanabilir. Aslında iki tarafın da hem milletvekili hem de kadın hareketinden kadınların birbirlerinden neler bekledikleri, bu beklentilerin karşılanıp karşılanmadığı da ortaya konulabilir.

Kitabın bölümleri, yöntemi

Kadınların siyasetteki eksik temsillerinin nedenlerini, diğer yazılı kaynaklar yanında siyasette belli bir yere gelmiş olan kadınlarla, kadın parlamenterlerle yaptığım sözlü tarih görüşmeleri üzerinden ortaya koymaya çalışıyorum. Bunu feminist siyaset bilimcilerin ilk bölümde anlatacağım teorik açılımlarını kullanarak yapmayı amaçlıyorum. Kadınların siyasal karar mekanizmalarına kendi nüfusları oranında neden katılamadıklarına yanıt arayacak, konuyu Türkiye’den, parlamenter kadınlarla yaptığım mülakatlar üzerinden ortaya koymaya çalışacağım.

Yukarıdaki saptamaların izinden giderek kitabın yöntemine ilişkin şu soruyu yanıtlamaya çalışayım: Kadınların siyasete katılımı nasıl araştırılabilir? Öncelikle, çalışmamda feminist araştırmanın ilkeleri üzerinden gittiğimi belirtmeliyim. Kadınların siyasete katılımını, feminist siyaset bilimcilerin açtığı yoldan ilerleyerek yurttaşlık temelinde getirilen eleştiriler çerçevesinde ele aldıktan, konuyu teorik ve tarihsel bağlamıyla ortaya koyduktan, Türkiye’deki siyasetle de ilişkilendirdikten sonra, parlamenter kadınların kendi deneyimlerine odaklandım. Sözlü tarih yöntemini kullanarak görüşmeler yaptım. Sözlü tarih, kadınların deneyimlerini kendi ifadeleriyle aktarma olanağını sunduğu için önemli bir araç olarak karşımıza çıkar.1 Bu çalışma, bu nedenle sözlü tarih yöntemi ile elde edilen görüşmelere dayanıyor. Sözlü tarihle elde edilen veriler her zaman doğrudan kaynaktan alındığından, böyle bir imkânı araştırıcıya sunduğundan, araya herhangi başka bir yabancılaştırıcı unsur katılmasını önleyebilir. Elbette görüşmelerde soruların araştırma tasarımına uygun sorular olması, görüşmelerin samimiyeti, açıklığı da yöntemin değerini etkileyen unsurlardır.

Bu konuyu, dünyadaki ve özellikle Türkiye’deki yasaları, kurumları, mekanizmaları da hesaba katarak inceleyeceğim. Türkiye’de kadınların sosyal ve siyasal durumlarına ilişkin bilgiler de kitapta yer alacağı gibi, Türkiye’deki siyasete ilişkin temel bilgileri de ihmal etmeyeceğim. Bu kitabın teorik sorunsalının anlatıldığı birinci bölümde, feminist siyaset bilimcilerinin bana yol gösteren eserlerini özetleyeceğim.

Araştırmam, 21, 22, 23 dönemlerinde (1999, 2002, 2007) parlamentoya girmiş, benimle görüşmeyi kabul eden siyasal partilerin kadın milletvekilleriyle yapılan sözlü tarih çalışmasının bulgularına dayanıyor. 72 milletvekili kadınla görüşme gerçekleştirdim. İki ayrı dönemde parlamentoya seçilenlerle farklı yıllarda tekrar konuştum. Ayrıca kadın hareketinden sekiz aktivistle de görüştüm. Siyasal partilerin programları, tüzükleri ve devlet politikalarını araştırma kapsamına aldım. Seçim dönemlerine ilişkin gazeteleri taradım. Ayrıca feminist siyaset bilimcilerin ortaya çıkardığı, geliştirdiği teorik çalışmalarından da yararlandım.

…