Birazoku

Türk, İslâm ve dünya tarihinde önemli rol oynayan Selçuklular hakkında zengin ve güvenilir malumat içeren kaynaklar arasında İbnü’l-Esîr’in el-Kâmil fi’t-Târîh adlı eserinin hiç şüphesiz müstesna bir yeri vardır. Nitekim ünlü müsteşrik Barthold, el-Kâmil’in neşrinden sonra Müslüman Doğu’nun tarihiyle alakalı incelemelerde bulunanların güvenilir kaynağa kavuştuğunu, İbnü’l-Esîr’in o zamanlar pek az görülen bir hassasiyetle malzeme topladığını ve eserinin basit bir vekayinameden ibaret olmadığını kaydetmektedir.

Nakillerinin sağlamlığıyla tanınan İbnü’l-Esîr, kendisine Ortaçağ’ın en güvenilir tarihçilerinden biri olma vasfını kazandıran el-Kâmil fi’t-Târîh’te Selçuklu Ailesi’nin menşei, tarih sahnesine çıkışları, Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşundan yıkılışına vuku bulan olaylar, taht kavgaları, Haçlı Seferleri, Haçlılar ve Bâtınîlerle yapılan mücadeleler, kıtlıklar, yangınlar, mezhep çatışmaları, isyan ve karışıklıklar, depremler, medreseler, müderrisler ve meşhur simaların kısa biyografileri hakkında, başta Selçuklu hanedanı mensuplarından alınan bilgilerden derlenen Meliknâme olmak üzere birinci elden kaynaklara, resmî vesikalara, halife ve sultanların menşûrlarına, önemli makam ve mevkilerde bulunmuş devlet adamları ve tüccarlardan aldığı şifahî bilgilere istinaden güvenilir bilgiler sunmaktadır.

Tarihte oynadıkları rol itibarıyla Büyük Selçuklu İmparatorluğu’ndan sonra ikinci sırada bugün üzerinde yaşadığımız Anadolu topraklarında kurulan ve 1075 (ya da 1080-1081)-1308 yılları arasında hüküm süren ve Anadolu’yu Türkiye (Türklerle meskûn bölge) yaparak 233 yıl boyunca bu topraklarda hâkimiyet kuran Türkiye Selçukluları (Selâcika-i Rûm) yer almaktadır. İbnü’l-Esîr el-Kâmil’de Selçukluların bu koluyla ilgili olarak 628 (1231) yılına kadar vuku bulan siyasî ve içtimaî olaylar konusunda birçok malumat aktarmaktadır. Ayrıca Kirman Selçukluları (1048-1187), Suriye Selçukluları (1079-1117) ve Irak Selçukluları (1118-1194) hakkında da birinci elden kaynaklara, arşiv belgelerine, tevkî, menşûr ve ahidnâmelere, umumî tarihlere, tabakat ve terâcim-i ahvâl kitaplarına, şehir ve bölge tarihlerine dayanarak oldukça ayrıntılı bilgi verir.

el-Kâmil fi’t-Tarih, Selçuklu tarihiyle ilgilenen araştırmacı ve tarihçilerin asla müstağnî kalamayacakları eşsiz bir kaynaktır.

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………………………………………….. XXIII
İBNÜ’l-ESÎR’İN HAYATI VE ESERLERİ…………………………………………………………………XXIX
ÇEVİRİ, NOTLAR VE AÇIKLAMALAR ………………………………………………………………………… 1
HİCRETİN ÜÇ YÜZ SEKSEN DOKUZUNCU (M. 998-999) YILI OLAYLARI……………………..3
Yemînüddevle Mahmûd b. Sebüktekin’in (998-1030) Horasan’ı İstila Etmesi…………..3
Sâmânîler Devleti’nin Yıkılması ve Türklerin Mâverâünnehir’e Hâkim Olmaları ……..4
HİCRETİN ÜÇ YÜZ DOKSAN ALTINCI (M. 1005-1006) YILI OLAYLARI ………………………..5
İlig Han’ın Ordusunun Horasan’a Geçmesi……………………………………………………………..5
HİCRETİN ÜÇ YÜZ DOKSAN YEDİNCİ (M. 1006-1007) YILI OLAYLARI………………………..6
İlig Han’ın Bozguna Uğraması ………………………………………………………………………………..6
HİCRETİN DÖRT YÜZ İKİNCİ (M. 1011-1012) YILI OLAYLARI………………………………………7
Sâlih b. Mirdâs’ın Esir Düşmesi, Halep’e Hâkim Olması ve Yerine Çocuklarının
Geçmesi…………………………………………………………………………………………………………………7
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKİZİNCİ (M. 1017-1018) YILI OLAYLARI ……………………………….9
Tafgaç Han ve Oğlunun Hükümdarlığı…………………………………………………………………….9
Kâşgar ve Türkistan………………………………………………………………………………………………10
HİCRETİN DÖRT YÜZ YİRMİNCİ (M. 1029) YILI OLAYLARI ……………………………………….11
Yemînüddevle’nin ve Ondan Sonra da Oğlunun Oğuzlarla Mücadelesi…………………..11
Alâüddevle’nin Rey’e Gelip Oğuzlarla İş Birliği Yapması ve Oğuzların Onunla
Tekrar Bozuşmaları………………………………………………………………………………………………14
Azerbaycan’daki Oğuzların Yaptıkları ve Oradan Ayrılmaları………………………………….15
Oğuzların Hemedan’ı Ele Geçirmeleri……………………………………………………………………16
Tebriz Şehrindeki Oğuzların Öldürülmeleri ve Onların Azerbaycan’dan Ayrılıp
Hakkâri’ye Gitmeleri …………………………………………………………………………………………….17
Oğuzların Diyarbekir’e Girmeleri…………………………………………………………………………..17
Oğuzların Musul Şehrini Ele Geçirmeleri……………………………………………………………….19
Musul Halkının Oğuzlara Hücumu ve Onların Yaptıkları………………………………………..19
Musul Emîri Karvâş’ın Oğuzlara Galip Gelmesi………………………………………………………21
HİCRETİN DÖRT YÜZ YİRMİ DOKUZUNCU (M. 1037-1038) YILI OLAYLARI……………..22
Tuğrul Bey’in Horasan’da Yaptıkları ……………………………………………………………………..22
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZUNCU (M. 1038-1039) YILI OLAYLARI…………………………..24
Melik Mes‘ûd’un Gazne’den Horasan’a Gelmesi ve Selçukluları Oradan
Uzaklaştırması……………………………………………………………………………………………………..24
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZ İKİNCİ (M. 1040-1041) YILI OLAYLARI………………………….26
Selçuklu Devleti’nin (ed-Devletü’s-Selcûkıyye) Kuruluşu ve Sırayla Haberleri…………26
Sultan Mes‘ûd’un Yakalanıp Öldürülmesi ve Kardeşi Muhammed’in Hükümdar
Olması …………………………………………………………………………………………………………………34
Mevdûd b. Mes‘ûd’un Hükümdar Olması ve Amcası Muhammed’i Öldürmesi ……….35
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….36
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZ ÜÇÜNCÜ (M. 1041-1042) YILI OLAYLARI …………………….36
Alâüddevle b. Kâkeveyh’in Vefatı…………………………………………………………………………..36
Tuğrul Bey’in Cürcan ve Taberistan’a Hâkim Olması……………………………………………..37
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZ DÖRDÜNCÜ (M. 1042-1043) YILI OLAYLARI………………..38
Tuğrul Bey’in Hârizm Şehrini Zapt Etmesi …………………………………………………………….38
İbrahim Yınal’ın Hemedan Üzerine Yürümesi ve Meydana Gelen Olaylar……………….40
Tuğrul Bey’in Rey’e Gitmek Üzere Yola Çıkması ve el-Cibâl Diyarını Ele Geçirmesi…40
Tuğrul Bey’in Askerlerinin Kirman Üzerine Yürümeleri………………………………………….42
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZ BEŞİNCİ (M. 1043-1044) YILI OLAYLARI……………………….43
Celâlüddevle’nin Ölümü ve Ebû Kâlîcâr’ın Hükümdar Olması ……………………………….43
Ebü’l-Feth Mevdûd b. Mes‘ûd b. Mahmûd b. Sebüktekin’in Durumu……………………..44
Mâverâünnehir’deki Türklere Dair Haberler………………………………………………………….44
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….45
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZ ALTINCI (M. 1044-1045) YILI OLAYLARI ………………………45
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….45
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZ YEDİNCİ (M. 1045-1046) YILI OLAYLARI………………………46
İbrahim Yınal’ın Hemedan ve el-Cibâl’e Varması…………………………………………………..46
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….47
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZ SEKİZİNCİ (M. 1046-1047) YILI OLAYLARI……………………47
Mühelhil’in Karmîsîn ve Dînever’i Ele Geçirmesi …………………………………………………..47
Sa‘dî b. Ebü’ş-Şevk’in İbrahim Yınal’a Katılması ve Daha Sonra Meydana
Gelen Olaylar ……………………………………………………………………………………………………….48
Tuğrul Bey’in İsfahan’ı Kuşatması…………………………………………………………………………48
HİCRETİN DÖRT YÜZ OTUZ DOKUZUNCU (M. 1047-1048) YILI OLAYLARI ……………..48
Sultan Tuğrul Bey ile Melik Ebû Kâlîcâr Arasında Yapılan Barış ………………………………48
Ebü’ş-Şevk’in Kardeşi Sürhâb’ın Tevkif Edilmesi……………………………………………………48
İbrahim Yınal’ın Kinkiver Kalesi’yle Diğer Bazı Yerleri Zapt Etmesi…………………………49
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….51
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRKINCI (M. 1048-1049) YILI OLAYLARI………………………………..51
Yınal’ın Askerlerinin Tîrânşah’tan Ayrılmaları ve Mühelhil’in Şehrizûr’a Dönmesi….51
İbrahim Yınal’ın Anadolu Seferi…………………………………………………………………………….52
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….52
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK BİRİNCİ (M. 1049-1050) YILI OLAYLARI…………………………53
Tuğrul Bey ile Kardeşi İbrahim Yınal Arasındaki Soğukluk ……………………………………..53
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK İKİNCİ (M. 1050-1051) YILI OLAYLARI……………………………54
Tuğrul Bey’in İsfahan’ı Zapt Etmesi ………………………………………………………………………54
Oğuzların Fesâ Şehrini İstila Etmesi ………………………………………………………………………55
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….55
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK ÜÇÜNCÜ (M. 1051-1052) YILI OLAYLARI……………………….55
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….55
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK DÖRDÜNCÜ (M. 1052-1053) YILI OLAYLARI ………………….56
Gazne Hükümdarı Abdürreşid’in Öldürülmesi ve Ferruhzâd’ın Hükümdar Olması…56
Oğuzların Fars’a Varmaları ve Orada Mağlup Olmaları…………………………………………..57
el-Melikü’r-Rahîm’in Basra’yı İstila Etmesi ……………………………………………………………58
Sa‘dî’nin Irak’a Gelmesi………………………………………………………………………………………..58
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….59
VI Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK BEŞİNCİ (M. 1053-1054) YILI OLAYLARI…………………………59
Sultan Tuğrul Bey’in Hastalanması ……………………………………………………………………….59
Sa‘dî b. Ebü’ş-Şevk’in Tekrar el-Melikü’r-Rahîm’e İtaat Arz Etmesi ………………………..59
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK ALTINCI (M. 1054-1055) YILI OLAYLARI…………………………60
Türklerin Bağdat’ta Karışıklık Çıkarmaları……………………………………………………………..60
Tuğrul Bey’in Azerbaycan’ı İstila Etmesi ve Anadolu Gazâsı……………………………………61
Kureyş b. Bedrân’ın Enbâr’ı İstila Etmesi ve Hâkim Olduğu Yerlerde Tuğrul Bey Adına
Hutbe Okutması …………………………………………………………………………………………………..62
el-Besâsîrî ile Halife Arasında Anlaşmazlığın Başlangıcı …………………………………………62
Oğuzların Deskere ve Diğer Bazı Şehirlere Girmeleri………………………………………………63
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK YEDİNCİ (M. 1055-1056)
YILI OLAYLARI……………………………………………………………………………………………………..64
el-Melikü’r-Rahîm’in Şîraz’ı İstila Etmesi ve Orada Tuğrul Bey Adına Okunmakta Olan
Hutbeye Son Vermesi……………………………………………………………………………………………64
Cezîre (Cezîret İbn Ömer/Cizre) Hâkimi Ebû Harb b. Mervân’ın Öldürülmesi ………..64
Türklerin Bağdat’ta el-Besâsîrî’nin Aile Fertlerine Saldırmaları, Onu Yakalayıp Evlerini ve
Emlâkini Yağmalamaları ve Bu Yüzden Reîsü’r-rüesâ ile Arslan el-Besâsîrî Arasındaki
Anlaşmazlığın Daha da Artması…………………………………………………………………………….65
Tuğrul Bey’in Bağdat’a Gelmesi ve Orada Kendi Adına Hutbe Okutması…………………66
Bağdat’ta Halkın Sultan Tuğrul Bey’in Askerlerine Saldırması ve el-Melikü’r-Rahîm’in
Tevkif Edilmesi …………………………………………………………………………………………………….67
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK SEKİZİNCİ (M. 1056-1057) YILI OLAYLARI………………………70
Halifenin, Tuğrul Bey’in Kardeşi Çağrı Bey’in Kızıyla Evlenmesi……………………………..70
el-Besâsîrî ile Kureyş Arasındaki Savaş…………………………………………………………………..70
Sultan Tuğrul Bey’in Musul’a Gitmesi……………………………………………………………………71
Nûrüddevle Dübeys b. Mezyed ile Kureyş b. Bedrân’ın Tekrar Sultan Tuğrul Bey’e
İtaat Arz Etmeleri………………………………………………………………………………………………….73
Sultanın Diyarbekir Üzerine Yürümesi ve Sincar’da Yaptıkları………………………………..73
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….74
HİCRETİN DÖRT YÜZ KIRK DOKUZUNCU (M. 1057-1058) YILI OLAYLARI………………..74
Sultan Tuğrul Bey’in Bağdat’a Dönmesi ………………………………………………………………..74
Hezâresb ile Fûlâd (Pûlad) Arasındaki Savaş ………………………………………………………….75
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİNCİ (M. 1058-1059) YILI OLAYLARI………………………………….76
İbrahim Yınal’ın Musul’dan Ayrılması ve el-Besâsîrî’nin Musul’u İstila Ederek Ondan
Alması………………………………………………………………………………………………………………….76
Irak’ta Şiî Fâtımîler Adına Hutbe Okunması ve el-Besâsîrî’nin Öldürülmesine Sebep
Olan Olaylar…………………………………………………………………………………………………………77
Halifenin Bağdat’a Dönmesi …………………………………………………………………………………81
el-Besâsîrî’nin Öldürülmesi…………………………………………………………………………………..83
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….84
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ BİRİNCİ (M. 1059-1060) YILI OLAYLARI…………………………..84
Sultan İbrahim ile Çağrı Bey Dâvûd Arasında Yapılan Barış ……………………………………84
Dâvûd’un Ölümü ve Oğlu Alp Arslan’ın Melik Olması…………………………………………….85
Bağdat’ta Çıkan Yangın…………………………………………………………………………………………86
Sultanın Vâsıt’a Gitmesi, Askerlerin Yaptığı İşler ve Dübeys ile Aralarının
Düzelmesi ……………………………………………………………………………………………………………86
İbnü’l-Esîr – el-Kâmil ’de Selçuklular VII
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ İKİNCİ (M. 1060) YILI OLAYLARI …………………………………….87
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….87
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ ÜÇÜNCÜ (M. 1061) YILI OLAYLARI ………………………………..87
Nasrüddevle b. Mervân’ın Vefatı …………………………………………………………………………..87
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ DÖRDÜNCÜ (M. 1062) YILI OLAYLARI……………………………87
Sultan Tuğrul Bey’in Halifenin Kızıyla Evlenmesi…………………………………………………..87
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………….89
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ BEŞİNCİ (M. 1062-1063) YILI OLAYLARI………………………….90
Sultanın Bağdat’a Gelişi ve Halifenin Kızıyla Zifafa Girmesi……………………………………90
Sultan Tuğrul Bey’in Vefatı……………………………………………………………………………………90
Sultan Tuğrul Bey’in Ahlak ve Yaşayışına Dair Bazı Örnekler ………………………………….92
Sultan Alp Arslan’ın Hükümdar Olması …………………………………………………………………93
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ ALTINCI (M. 1063-1064) YILI OLAYLARI………………………….93
Amîdülmülk’ün Tevkif Edilip Öldürülmesi…………………………………………………………….93
Alp Arslan’ın Huttalân, Herat ve Sagāniyân Şehirlerini Ele Geçirmesi ……………………..95
Halifenin Kızının Bağdat’a Dönmesi ve Bağdat’ta Sultan Alp Arslan Adına
Hutbe Okunması ………………………………………………………………………………………………….96
Sultan Alp Arslan ile Kutalmış Arasındaki Savaş……………………………………………………..96
Alp Arslan’ın Ani ve Diğer Hristiyan Şehirlerini Fethi……………………………………………..97
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ YEDİNCİ (M. 1064-1065) YILI OLAYLARI ……………………….101
Alp Arslan’ın Cend ve Sayrân’ı Zaptı ……………………………………………………………………101
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..101
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ SEKİZİNCİ (M. 1065-1066) YILI OLAYLARI …………………….101
Sultan Alp Arslan’ın Oğlu Melikşah’ı Veliaht Tayin Etmesi ……………………………………101
Şerefüddevle’nin Enbâr, Hît ve Diğer Bazı Şehirleri Ele Geçirmesi ………………………..102
HİCRETİN DÖRT YÜZ ELLİ DOKUZUNCU (M. 1066-1067) YILI OLAYLARI……………….102
Kirman Melikinin Alp Arslan’a İsyanı ve Tekrar İtaat Arz Etmesi …………………………..102
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..103
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞINCI (M. 1067-1068) YILI OLAYLARI………………………….104
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..104
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞ İKİNCİ (M. 1069-1070) YILI OLAYLARI……………………..104
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..104
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞ ÜÇÜNCÜ (M. 1070-1071) YILI OLAYLARI…………………105
Halep’te Sultan ve Kāim-Biemrillâh Adına Hutbe Okunması ………………………………..105
Sultan Alp Arslan’ın Halep’i Zapt Etmesi ……………………………………………………………..105
Bizans İmparatorunun Ahlat Seferi ve Esir Alınması
(Malazgirt Meydan Muharebesi)………………………………………………………………………….106
Atsız’ın Remle ve Kudüs’e Hâkim Olması …………………………………………………………….108
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞ DÖRDÜNCÜ (M. 1071-1072) YILI OLAYLARI ……………108
Sa‘düddevle Gevherâyin’in Bağdat Şahneliğine Tayini …………………………………………108
Veliahdın Sultanın Kızıyla Evlenmesi…………………………………………………………………..109
Sultan Alp Arslan’ın Fazlûn’un (Fazlûye) Fars’taki Kalesini Ele Geçirmesi……………..109
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞ BEŞİNCİ (M. 1072-1073) YILI OLAYLARI…………………..110
Sultan Alp Arslan’ın Öldürülmesi ………………………………………………………………………..110
Sultan Alp Arslan’ın Nesebi, Ahlak ve Yaşayışından Bazı Örnekler ………………………..111
Sultan Melikşah’ın Hükümdar Olması…………………………………………………………………112
VIII Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın
Semerkant (Batı Karahanlı) Hükümdarının Tirmiz’i Zabtı…………………………………….113
Gazne Hükümdarının Sakalkent’e (Seklekent, Çiğilkend) Yürümesi ……………………..113
Sultan Melikşah ile Amcası Kavurd Bey Arasındaki Savaş ……………………………………..114
Devlet İşlerinin Nizâmülmülk’e Bırakılması…………………………………………………………114
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞ ALTINCI (M. 1073-1074) YILI OLAYLARI…………………..115
Sultan Melikşah’ın Saltanatının Tasdiki ve Hil’atler Verilmesi ………………………………115
Bağdat’ta Sel Baskını…………………………………………………………………………………………..115
Sultan Melikşah’ın Tirmiz’i Zaptı ve Semerkant Hükümdarıyla Yapılan Barış………..116
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..117
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞ YEDİNCİ (M. 1074-1075) YILI OLAYLARI ………………….117
Kāim-Biemrillâh’ın Ölümü …………………………………………………………………………………117
Muktedî-Biemrillâh’ın Halifeliği………………………………………………………………………….117
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..117
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞ SEKİZİNCİ (M. 1075-1076) YILI OLAYLARI ……………….118
Atsız’ın Dımaşk’ı Zaptı………………………………………………………………………………………..118
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..119
HİCRETİN DÖRT YÜZ ALTMIŞ DOKUZUNCU (M. 1076-1077) YILI OLAYLARI………….119
Atsız’ın Mısır’ı Kuşatması ve Geri Dönmesi………………………………………………………….119
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..121
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞİNCİ (M. 1077-1078) YILI OLAYLARI………………………….121
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..121
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ BİRİNCİ (M. 1078-1079) YILI OLAYLARI……………………122
Fahrüddevle b. Cehîr’in Halifenin Vezirliğinden Azledilmesi………………………………..122
Tutuş’un Dımaşk’ı Ele Geçirmesi…………………………………………………………………………122
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..123
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ İKİNCİ (M. 1079-1080) YILI OLAYLARI……………………..123
Şerefüddevle Müslim’in Halep Şehrini Zaptı………………………………………………………..123
Melikşah’ın Kirman Üzerine Yürümesi ………………………………………………………………..124
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..124
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ ÜÇÜNCÜ (M. 1080-1081) YILI OLAYLARI…………………125
Tekiş’in Horasan’ın Bir Kısmını Ele Geçirmesi ve Buranın Daha Sonra
Ondan Alınması………………………………………………………………………………………………….125
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..125
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ DÖRDÜNCÜ (M. 1081-1082) YILI OLAYLARI ……………126
Halifenin Sultan Melikşah’ın Kızına Talip Olması…………………………………………………126
Nûrüddevle b. Mezyed’in Ölümü ve Oğlu Mansûr’un Emîr Olması……………………….126
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..126
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ BEŞİNCİ (M. 1082-1083) YILI OLAYLARI…………………..127
Cemâlülmülk b. Nizâmülmülk’ün Vefatı………………………………………………………………127
Bağdat’ta Şâfiîlerle Hanbelîler Arasında Çıkan Olaylar………………………………………….128
Şeyh Ebû İshak’ın Sultanın Yanına Elçi Olarak Gitmesi…………………………………………128
Şerefüddevle’nin Dımaşk’ı Muhasara Ettikten Sonra Oradan Ayrılması ………………..129
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..130
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ ALTINCI (M. 1083-1084) YILI OLAYLARI…………………..130
Amîdüddevle b. Cehîr’in Halifenin Vezirliğinden Azledilmesi ve Babası
Fahrüddevle’nin Diyarbekir’e Gitmesi…………………………………………………………………130
İbnü’l-Esîr – el-Kâmil ’de Selçuklular IX
Harran Ahalisinin Şerefüddevle’ye İsyan Etmesi ve Harran’ın Zaptı ……………………..131
Ebü’l-Mehâsin b. Ebü’r-Rızâ’nın Öldürülmesi……………………………………………………..131
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..131
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ YEDİNCİ (M. 1084-1085) YILI OLAYLARI ………………….132
Fahrüddevle b. Cehîr, İbn Mervân ve Şerefüddevle Arasında Çıkan Savaş……………..132
Amîdüddevle’nin Musul’u İstila Etmesi……………………………………………………………….133
Tekiş’in, Kardeşi Sultan Melikşah’a Karşı İsyanı …………………………………………………..134
Süleyman b. Kutalmış’ın Antakya’yı Fethi ……………………………………………………………135
Şerefüddevle’nin Öldürülmesi ve Kardeşi İbrahim’in Hükümdar Olması………………136
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..137
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ SEKİZİNCİ (M. 1085-1086) YILI OLAYLARI ……………….137
İbn Cehîr’in Âmid’i İstilası…………………………………………………………………………………..137
İbn Cehîr’in Meyyâfârikīn’i Zaptı…………………………………………………………………………138
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..138
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ DOKUZUNCU (M. 1086-1087) YILI OLAYLARI………….138
Süleyman b. Kutalmış’ın Öldürülmesi …………………………………………………………………138
Sultanın Halep ve Diğer Bazı Yerleri Zaptı……………………………………………………………139
Sultanın Bağdat’a Girişi ………………………………………………………………………………………141
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..141
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSENİNCİ (M. 1087-1088) YILI OLAYLARI …………………………142
Sultanın Kızının Halife ile Zifafa Girmesi……………………………………………………………..142
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..143
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN BİRİNCİ (M. 1088-1089) YILI OLAYLARI …………………..144
Bağdat’ta Çıkan Olaylar ………………………………………………………………………………………144
Türklerin Hilâfet Sarayı’nın Hareminden Çıkarılmaları ………………………………………..145
Gazne Sultanı İbrahim’in Ölümü ve Yerine Oğlu Mes‘ûd’un Hükümdar Olması ……145
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..146
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN İKİNCİ (M. 1089-1090) YILI OLAYLARI……………………..146
Bağdat’ta Halk Arasında Çıkan Olaylar ………………………………………………………………..146
Sultan Melikşah’ın Mâverâünnehir’i Zaptı …………………………………………………………..147
Semerkant Halkının İsyanı ………………………………………………………………………………….148
Semerkant’ın İkinci Defa Zaptı ……………………………………………………………………………149
Sultanın Halife ile Evli Olan Kızının Babasının Yanına Dönmesi …………………………..150
Bağdat Halkı Arasında İkinci Defa Çıkan Olaylar………………………………………………….150
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..151
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN ÜÇÜNCÜ (M. 1090-1091) YILI OLAYLARI…………………151
Fahrüddevle Ebû Nasr b. Cehîr’in Ölümü…………………………………………………………….151
Bedevîlerin Basra’yı Yağmalamaları …………………………………………………………………….152
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..152
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN DÖRDÜNCÜ (M. 1091-1092) YILI OLAYLARI……………152
Vezir Ebû Şücâ‘ın Azledilmesi ve Amîdüddevle b. Cehîr’in Vezir Tayin Edilmesi……152
Sultanın Bağdat’a Gelmesi…………………………………………………………………………………..154
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..154
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN BEŞİNCİ (M. 1092-1093) YILI OLAYLARI…………………..155
Tutuş’un Hıms (Humus) ve Suriye Sahilindeki Diğer Şehirleri Ele Geçirmesi…………155
Sultanın Yemen’i Zaptı ……………………………………………………………………………………….156
X Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın
Nizâmülmülk’ün Öldürülmesi …………………………………………………………………………….156
Nizâmülmülk’ün İlk Zamanları ve Onunla İlgili Bazı Haberler………………………………158
Sultanın Ölümü ve Onun Ahlak ve Yaşayışına Dair Bazı Örnekler………………………….160
Sultan Melikşah’ın Oğlu Mahmûd’un Hükümdar Olması ve Sultanın Büyük Oğlu
Berkyaruk’un Hükümdar Oluşuna Kadar Meydana Gelen Olaylar…………………………163
Tâcülmülk’ün Öldürülmesi …………………………………………………………………………………165
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..165
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN ALTINCI (M. 1093) YILI OLAYLARI…………………………..165
İzzülmülk b. Nizâmülmülk’ün Berkyaruk’a Vezir Olması………………………………………165
Tutuş b. Alp Arslan’ın Vaziyeti …………………………………………………………………………….166
el-Mudayya Savaşı ve Musul’un Araplardan Alınması…………………………………………..166
Tutuş’un Diyarbekir ve Azerbaycan’a Hâkim Olduktan Sonra Suriye’ye Dönmesi …167
Berkyaruk’un Dayısı İsmail b. Yâkūtî’nin Öldürülmesi………………………………………….168
Hacıların Yakalanıp Mallarının Gasbedilmesi………………………………………………………169
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..169
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN YEDİNCİ (M. 1094) YILI OLAYLARI…………………………..170
Hutbenin Sultan Berkyaruk Adına Okunması ………………………………………………………170
Halife Muktedî-Biemrillâh’ın Vefatı …………………………………………………………………….171
Müstazhir-Billâh’ın Halifeliği………………………………………………………………………………171
Kasîmüddevle Aksungur’un Öldürülmesi, Tutuş’un Halep, el-Cezîre, Diyarbekir,
Azerbaycan ve Hemedan’ı Ele Geçirmesi ve Bağdat’ta Tutuş Adına Hutbe Okunması …
172
Berkyaruk’un Amcası Tutuş Karşısında Mağlup Olması ve Daha Sonra İsfahan’ı Ele
Geçirmesi …………………………………………………………………………………………………………..173
el-Müstansır’ın Vefatı ve Yerine Oğlu el-Müsta‘lî’nin Geçmesi ……………………………..175
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..175
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN SEKİZİNCİ (M. 1095) YILI OLAYLARI………………………..176
Semerkant Hükümdarı Ahmed Han’ın Öldürülmesi …………………………………………….176
Yusuf b. Abak’ın Bağdat’ta Yaptıkları …………………………………………………………………..177
Berkyaruk ile Tutuş Arasındaki Savaş, Tutuş’un Öldürülmesi ……………………………….177
Babalarının Ölümünden Sonra Melik Rıdvan ile Kardeşi Dukak’ın Vaziyetleri……….178
Nîşâbur’da Çıkan Olaylar…………………………………………………………………………………….180
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..181
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN DOKUZUNCU (M. 1095-1096) YILI OLAYLARI………….182
Yusuf b. Abak ve el-Micenn el-Halebî’nin Öldürülmeleri………………………………………182
Mansûr b. Mervân’ın Ölümü……………………………………………………………………………….183
Kürboğa’nın Musul’u Zaptı …………………………………………………………………………………183
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..184
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSANINCI (M. 1096-1097) YILI OLAYLARI………………………..185
Arslan Argun’un Öldürülmesi ……………………………………………………………………………..185
Berkyaruk’un Horasan’a Hâkim Olması ve Burayı Kardeşi Sencer’e Teslim Etmesi..186
Emîr-i Emîran’ın Horasan’da İsyan Etmesi ………………………………………………………….187
Emîr Kodan ile Yaruktaş’ın Sultana İsyan Etmeleri ve Habeşî’nin Horasan Valiliğine
Tayini…………………………………………………………………………………………………………………187
Muhammed b. Hârizmşah’ın Devletinin İlk Zamanları…………………………………………188
Rıdvan ile Kardeşi Dukak Arasındaki Savaş ………………………………………………………….189
İbnü’l-Esîr – el-Kâmil ’de Selçuklular XI
Rıdvan’ın Hâkim Olduğu Yerlerde Mısır Fâtımî Halifesi Adına Hutbe Okutması ……190
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..190
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN BİRİNCİ (M. 1097-1098) YILI OLAYLARI………………….191
Frankların (Haçlıların) Antakya’yı İşgalleri…………………………………………………………..191
Müslümanların Haçlılar Üzerine Yürümeleri ve Yaptıkları İşler…………………………….193
Melik Sencer ile Devletşah Arasındaki Savaş ………………………………………………………..195
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..195
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN İKİNCİ (M. 1098-1099) YILI OLAYLARI……………………195
Emîr Üner’in İsyanı ve Öldürülmesi…………………………………………………………………….195
Haçlıların -Allah Onlara Lanet Etsin- Kudüs’ü İşgali …………………………………………….196
Sultan Muhammed b. Melikşah’ın İlk Defa Ortaya Çıkışı………………………………………198
Bağdat’ta Melik Muhammed Adına Hutbe Okunması…………………………………………..199
Mecdülmülk el-Balâsânî’nin Öldürülmesi……………………………………………………………200
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..201
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN ÜÇÜNCÜ (M. 1099-1100) YILI OLAYLARI……………….201
Bağdat’ta Hutbenin Tekrar Sultan Berkyaruk Adına Okunması …………………………….201
Sultan Berkyaruk ile Muhammed Arasındaki Savaş ve Bağdat’ta Hutbenin
Tekrar Muhammed Adına Okunması…………………………………………………………………..202
Sa‘düddevle Gevherâyin’in Öldürülmesi ……………………………………………………………..203
Sultan Berkyaruk’un Hezimetten Sonraki Hâli ve Aynı Şekilde Kardeşi Sencer
Karşısında da Mağlup Olması ve Emîr-i dâd Habeşî’nin Öldürülmesi……………………203
Amîdüddevle’nin Halifenin Vezirliğinden Azledilmesi ve Ölümü ………………………….205
Müslümanların Haçlılar Karşısında Zafer Kazanmaları…………………………………………206
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..206
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN DÖRDÜNCÜ (M. 1100-1101) YILI OLAYLARI ………….207
Sultan Berkyaruk ile Sultan Muhammed Arasındaki Savaş ve
Müeyyidülmülk’ün Öldürülmesi …………………………………………………………………………207
Sultan Muhammed’in Bozgundan Sonraki Durumu ve Kardeşi Melik
Sencer’e İltihakı………………………………………………………………………………………………….208
Sultan Berkyaruk’un Yaptıkları ve Bağdat’a Girişi…………………………………………………209
Sadaka b. Mezyed’in Berkyaruk’a Muhalefeti……………………………………………………….210
Sultan Muhammed’in Bağdat’a Varması ve Sultan Berkyaruk’un Oradan Ayrılması 211
Cebele Kadısının Durumu…………………………………………………………………………………..212
Bâtınî Katliamı……………………………………………………………………………………………………214
İsfahan’da Halkın Bâtınîlere Yaptıkları ………………………………………………………………..215
Bâtınîlerin Acem Diyarında İstila Ettikleri Kaleler…………………………………………………215
Çavlı Sakavu’nun Bâtınîlere Yaptıkları …………………………………………………………………218
Bâtınî Olan Kirman Melikinin Öldürülmesi ve Yerine Başkasının
Hükümdar Olması………………………………………………………………………………………………219
Berkyaruk’un Bâtınîleri Öldürmesinin Sebebi………………………………………………………220
Emîr Bozkuş’un Kuhistan ve Tabes’i Muhasarası …………………………………………………221
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..222
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN BEŞİNCİ (M. 1101-1102) YILI OLAYLARI …………………222
Sultan Berkyaruk ile Sultan Muhammed Arasında Vuku Bulan (Üçüncü) Savaş ve
Barış…………………………………………………………………………………………………………………..222
Sultan Berkyaruk ile Muhammed Arasındaki Savaş ve Barışın Bozulması ……………..224
XII Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın
Sultan Muhammed’in İsfahan’da Muhasara Edilmesi ………………………………………….225
Vezir el-Eazz’ın Öldürülmesi ve Ebû Mansûr el-Hatîr’in Vezir Olması …………………..226
İbret Alınacak Bir Hadise …………………………………………………………………………………….227
Haçlılardan Saint Gilles’in Durumu ve Trablus Kuşatması Sırasında Yaptıkları……..227
İlgazi ile Bağdat Halkı arasında Çıkan Olaylar………………………………………………………228
Basra Hâkiminin Vâsıt Şehrine Yürümesi ve Daha Sonra Geri Dönmesi ………………..229
Kürboğa’nın Ölümü, Türkmen Emîri Mûsâ’nın ve Ondan Sonra da Çökürmüş’ün
Musul’a Hâkim Olmaları, Sökmen’in Hısn-ı Keyfâ’yı Zaptı …………………………………..230
Haçlıların Yaptığı İşler…………………………………………………………………………………………231
Semerkant Hükümdarı Kadır Han’ın Öldürülmesi ……………………………………………….232
Muhammed Han’ın Semerkant Hükümdarı Olması……………………………………………..233
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..234
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN ALTINCI (M. 1102-1103) YILI OLAYLARI…………………235
Yınal’ın Rey’i İstila Etmesi, Buranın Ondan Geri Alınması ve Yınal’ın
Bağdat’a Gelmesi………………………………………………………………………………………………..235
Yınal’ın Irak’ta Yaptıkları …………………………………………………………………………………….235
Gümüştekin el-Kaysarî’nin Şahne Olarak Bağdat’a Gelmesi, Onunla İlgazi,
Sökmen ve Sadaka Arasında Çıkan Olaylar…………………………………………………………..236
Sadaka’nın Hît’i İstila Etmesi ………………………………………………………………………………238
Sultan Berkyaruk ile Muhammed Arasındaki Savaş………………………………………………239
Melik Dukak’ın Rahbe Şehrini Zaptı…………………………………………………………………….240
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..241
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN YEDİNCİ (M. 1103-1104) YILI OLAYLARI…………………241
Sultan Berkyaruk ile Sultan Muhammed Arasında Yapılan Barış …………………………..241
Sökmen ile Çökürmüş’ün Haçlılara Karşı Cihadı ………………………………………………….243
Dukak’ın Ölümü ve Yerine Oğlunun Melik Olması……………………………………………….245
Sadaka’nın Vâsıt’ı İstila Etmesi ……………………………………………………………………………246
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..246
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN SEKİZİNCİ (M. 1104-1105) YILI OLAYLARI………………247
Sultan Berkyaruk’un Ölümü………………………………………………………………………………..247
Sultan Berkyaruk’un Hayatı, Ahlak ve Yaşayışına Dair Bazı Örnekler…………………….247
Melikşah b. Berkyaruk Adına Hutbe Okunması…………………………………………………….248
Sultan Muhammed’in Çökürmüş’ü Musul’da Muhasara Etmesi …………………………..248
Sultan Muhammed’in Bağdat’a Gelişi, Yeğeni ve Emîr Ayaz ile Anlaşması …………….250
Emîr Ayaz’ın Öldürülmesi …………………………………………………………………………………..252
Artukoğlu Sökmen’in Ölümü ………………………………………………………………………………253
Bâtınîlerin Bu Sene Horasan’da Yaptıkları……………………………………………………………255
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..255
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN DOKUZUNCU (M. 1105-1106) YILI OLAYLARI………..256
Mengüpars’ın Sultan Muhammed’e İsyan Etmesi………………………………………………..256
Sadaka’nın Basra’yı Zaptı ……………………………………………………………………………………257
Rıdvan’ın Nusaybin’i Muhasara Etmesi ve Daha Sonra Geri Dönmesi…………………..259
Tuğtekin’in Basra’yı Zaptı……………………………………………………………………………………260
Haçlıların Efâmiye Kalesi’ni İşgali ……………………………………………………………………….261
Bedevîlerin Basra’yı Yağmalamaları …………………………………………………………………….263
Haçlıların Trablusşam’da Yaptıkları…………………………………………………………………….263
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..265
İbnü’l-Esîr – el-Kâmil ’de Selçuklular XIII
HİCRETİN BEŞ YÜZÜNCÜ (M. 1106-1107) YILI OLAYLARI……………………………………….265
Fahrülmülk b. Nizâmülmülk’ün Öldürülmesi………………………………………………………265
Sadaka b. Mezyed’in Tekrît’i Zaptı……………………………………………………………………….265
Çavlı Sakavu’nun Musul’a Yürüyüp Şehrin Hâkimi Çökürmüş’ü Esir Alması …………266
Çavlı Sakavu’nun Musul’u Muhasarası ve Çökürmüş’ün Ölümü …………………………..268
Bizans İmparatoruyla Haçlılar Arasındaki Savaş…………………………………………………..269
Kılıç Arslan’ın Musul’u Zaptı……………………………………………………………………………….269
Kılıç Arslan’ın Öldürülmesi ve Çavlı’nın Musul’u Ele Geçirmesi ……………………………271
Bâtınîlerin İsfahan’daki Faaliyetleri ve İbn Attâş’ın Öldürülmesi…………………………..272
Sultanın Vezirinin Öldürülmesi ve Ahmed b. Nizâmülmülk’ün Vezir Olması…………275
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..276
HİCRETİN BEŞ YÜZ BİRİNCİ (M. 1107-1108) YILI OLAYLARI……………………………………276
Sadaka b. Mezyed’in Öldürülmesi ……………………………………………………………………….276
İbn Ammâr’ın Yardım İstemek Üzere Bağdat’a Gelmesi ……………………………………….283
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..285
HİCRETİN BEŞ YÜZ İKİNCİ (M. 1108-1109) YILI OLAYLARI………………………………………285
Mevdûd ile Sultanın Askerlerinin Musul’u Ele Geçirmeleri, Mevdûd’un
Musul’a Vali Olması ……………………………………………………………………………………………285
Muhasara Sırasında Çavlı’nın Durumu………………………………………………………………..286
Çavlı’nın Haçlı Kontunu Serbest Bırakması………………………………………………………….287
Urfa Kontu Baudouin du Bourg ile Antakya Hâkimi (Prinkepsi) Arasında
Cereyan Eden Olaylar………………………………………………………………………………………….288
Baudouin’in Serbest Bırakılmasından Sonra Çavlı’nın Durumu……………………………289
Çavlı ile Haçlılar Arasındaki Savaş ……………………………………………………………………….290
Çavlı’nın Sultanın Yanına Dönmesi……………………………………………………………………..291
Bağdat’ta Sünnîlerle Şiîler Arasında Sağlanan Barış ……………………………………………..292
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..293
HİCRETİN BEŞ YÜZ ÜÇÜNCÜ (M. 1109-1110) YILI OLAYLARI …………………………………293
Muhammed Han ile Sâğır (Sagun) Bey Arasındaki Savaş ………………………………………293
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..294
HİCRETİN BEŞ YÜZ DÖRDÜNCÜ (M. 1110-1111) YILI OLAYLARI…………………………….294
Haçlıların Esârib Kalesi ve Diğer Bazı Yerleri Ele Geçirmeleri………………………………..294
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..296
HİCRETİN BEŞ YÜZ BEŞİNCİ (M. 1111-1112) YILI OLAYLARI……………………………………297
İslâm Ordularının Haçlılarla Savaşmak Üzere Yola Çıkmaları……………………………….297
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTINCI (M. 1112-1113) YILI OLAYLARI …………………………………..299
HİCRETİN BEŞ YÜZ YEDİNCİ (M. 1113-1114) YILI OLAYLARI…………………………………..299
Haçlılarla Savaş, Onların Bozguna Uğramaları ve Mevdûd’un Öldürülmesi…………..299
Sultan (Melik) Sencer ile Muhammed Han Arasındaki Anlaşmazlık ve
Daha Sonra Yapılan Barış ……………………………………………………………………………………301
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..301
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKİZİNCİ (M. 1114-1115) YILI OLAYLARI………………………………..302
Aksungur el-Porsukî’nin Haçlılarla Savaşmak İçin Suriye’ye Gitmesi…………………….302
Maraş ve Diğer Bazı Yerlerin Hâkiminin Porsukî’ye İtaat Arz Etmesi……………………..303
Aksungur el-Porsukî ile İlgazi Arasındaki Savaş ve İlgazi’nin Esir Alınması…………….303
Alâüddevle b. Sebüktekin’in Ölümü, Yerine Oğlunun Hükümdar Olması ve
XIV Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın
Sultan Sencer ile Olan İlişkileri ……………………………………………………………………………304
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..307
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKUZUNCU (M. 1115-1116) YILI OLAYLARI ………………………….307
Sultanın Askerlerinin Haçlılar Karşısındaki Mağlubiyeti……………………………………….307
Haçlıların Rafaniyye’yi Zaptı ve Buranın Daha Sonra Geri Alınması………………………309
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..310
HİCRETİN BEŞ YÜZ ONUNCU (M. 1116-1117) YILI OLAYLARI…………………………………310
Ahmedîl b. Vehsûzân’ın Öldürülmesi…………………………………………………………………..310
Çavlı Sakavu’nun Ölümü ve Fars Bölgesinde Yaptığı İşler……………………………………..310
Tûs’ta Çıkan Olaylar……………………………………………………………………………………………314
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..314
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON BİRİNCİ (M. 1117-1118) YILI OLAYLARI ……………………………..315
Sultan Muhammed’in Ölümü ve Oğlu Mahmûd’un Hükümdar Olması ………………..315
Sultan Muhammed’in Ahlak ve Yaşayışına Dair Bazı Örnekler………………………………315
Sultan Muhammed Devrinde Bâtınîlerin Durumu……………………………………………….316
Halep Hâkimi Lü’lü’ün Öldürülmesi ve İlgazi’nin Halep’i İstila Etmesi …………………318
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON İKİNCİ (M. 1118-1119) YILI OLAYLARI………………………………..319
Sultan Mahmûd’un Irak’ta Yaptıkları ve Aksungur el-Porsukî’nin
Bağdat Şahnesi Olması ……………………………………………………………………………………….319
Müstazhir-Billâh’ın Ölümü …………………………………………………………………………………320
Halife el-Müstazhir’in Ahlak ve Yaşayışına Dair Bazı Örnekler………………………………320
Emîrü’l-mü’minîn Müsterşid-Billâh’ın Halifeliği………………………………………………….320
Melik Mes‘ûd ve Cüyûş (Çavuş) Beg’in Irak’a Gitmeleri, Aksungur el-Porsukî ve
Dübeys ile Aralarında Geçen Olaylar……………………………………………………………………321
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..324
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON ÜÇÜNCÜ (M. 1119-1120) YILI OLAYLARI……………………………324
Melik Tuğrul’un Kardeşi Sultan Mahmûd’a İsyan Etmesi……………………………………..324
Sencer ile Sultan Mahmûd Arasındaki Savaş ………………………………………………………..325
İlgazi’nin Haçlıların Elindeki Yerlere Gazâya Çıkması…………………………………………..329
Mengüpars’ın Öldürülmesi …………………………………………………………………………………330
Emîr Ali b. Ömer’in Öldürülmesi …………………………………………………………………………330
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..331
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON DÖRDÜNCÜ (M. 1120-1121) YILI OLAYLARI………………………331
Melik Mes‘ûd’un Kardeşi Sultan Mahmûd’a İsyanı ve Aralarında Çıkan Savaş ………331
Gürcülerin İslâm Topraklarına Saldırmaları ve Tiflis’i Ele Geçirmeleri…………………..333
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..334
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON BEŞİNCİ (M. 1121-1122) YILI OLAYLARI……………………………..334
Musul’un Aksungur el-Porsukî’ye İktâ Edilmesi……………………………………………………334
Belek b. Behram’ın Urfa’yı Muhasara Etmesi ve Urfa Kontunu Esir Alması……………335
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..335
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON ALTINCI (M. 1122-1123) YILI OLAYLARI……………………………..337
Melik Tuğrul’un, Kardeşi Sultan Mahmûd’a İtaat Etmesi ……………………………………..337
Dübeys b. Sadaka ve Yaptıkları ……………………………………………………………………………338
Sultan Mahmûd’un Veziri Sümeyremî’nin Öldürülmesi……………………………………….340
Halifenin Veziri İbn Sadaka’nın Tevkif Edilmesi ve Ali b. Tırâd’ın Vezir
Nâibi Olması ………………………………………………………………………………………………………340
İbnü’l-Esîr – el-Kâmil ’de Selçuklular XV
Cüyûş Beg’in Öldürülmesi…………………………………………………………………………………..341
İlgazi’nin Ölümü ve Halep’in Ondan Sonraki Durumu …………………………………………342
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..342
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON YEDİNCİ (M. 1123-1124) YILI OLAYLARI …………………………….343
Müsterşid-Billâh’ın Dübeys ile Savaş İçin Harekete Geçmesi………………………………..343
Harput’un Haçlılar Tarafından İşgali ve Geri Alınması………………………………………….345
Sultanın Vezirinin Öldürülmesi ve İbn Sadaka’nın Tekrar Halifenin Veziri Olması…345
Sultan Mahmûd’un Gürcüleri Mağlup Etmesi ……………………………………………………..346
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON SEKİZİNCİ (M. 1124-1125) YILI OLAYLARI ………………………….347
Belek b. Behram b. Artuk’un Öldürülmesi ve Timurtaş’ın Halep’e
Hâkim Olması…………………………………………………………………………………………………….347
Porsukî’nin Irak Şahneliğinden Azledilmesi ve Yerine Barankuş ez-Zekevî’nin
Tayini…………………………………………………………………………………………………………………348
Porsukî’nin Halep Şehrine Hâkim Olması ……………………………………………………………348
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..349
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON DOKUZUNCU (M. 1125) YILI OLAYLARI …………………………….349
Melik Tuğrul ile Dübeys b. Sadaka’nın Irak’a Gelip Geri Dönmeleri………………………349
Porsukî’nin Kefertâb’ı Fethi ve Haçlılar Karşısında Mağlup Olması……………………….351
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..352
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİNCİ (M. 1126) YILI OLAYLARI …………………………………………352
İsmâilîlerin Horasan’daki Şehirlerine Düzenlenen Sefer ………………………………………352
İsmâilîlerin Banyas Kalesi’ni Zaptı ………………………………………………………………………352
Aksungur el-Porsukî’nin Öldürülmesi ve Yerine Oğlu İzzeddin Mes‘ûd’un
Geçmesi……………………………………………………………………………………………………………..353
Müsterşid-Billâh ile Sultan Mahmûd Arasında Çıkan İhtilâf………………………………….355
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..357
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ BİRİNCİ (M. 1127) YILI OLAYLARI………………………………….357
Şehîd Atabeg Zengî’nin Irak Şahneliğine Tayini……………………………………………………357
Sultanın Bağdat’tan Dönmesi ve Enûşirvân b. Hâlid’in Vezir Olması…………………….358
İzzeddin Mes‘ûd b. Aksungur el-Porsukî’nin Ölümü ve İmâdeddin Zengî’nin
Musul ve Çevresine Vali Tayin Edilmesi……………………………………………………………….358
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..361
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ İKİNCİ (M. 1128) YILI OLAYLARI ……………………………………362
Atabeg İmâdeddin Zengî’nin Halep’e Hâkim Olması ……………………………………………362
Sultan Sencer’in Rey’e Gelmesi……………………………………………………………………………363
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..364
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ ÜÇÜNCÜ (M. 1128-1129) YILI OLAYLARI……………………….364
Sultan Mahmûd’un Bağdat’a Gelmesi………………………………………………………………….364
Dübeys’in Irak’ta Yaptığı İşler ve Sultan Mahmûd’un Bağdat’a Geri Dönmesi……….365
Dımaşk’ta Bâtınî (İsmâilî) Katliamı………………………………………………………………………366
İmâdeddin Zengî’nin Hama Şehrine Hâkim Olması……………………………………………..367
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..367
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ DÖRDÜNCÜ (M. 1129-1130) YILI OLAYLARI………………….368
Sultan Sencer’in Semerkant’ı Muhammed Han’dan Alması ve Mahmûd b.
Muhammed Han’ın Hükümdar Olması……………………………………………………………….368
İmâdeddin Zengî’nin Esârib Kalesi’ni Zapt Etmesi ve Haçlıların Hezimete
Uğramaları…………………………………………………………………………………………………………369
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..370
XVI Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ BEŞİNCİ (M. 1130-1131) YILI OLAYLARI…………………………370
Sultan Mahmûd’un Ölümü ve Oğlu Dâvûd’un Hükümdar Olması ………………………..370
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..371
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ ALTINCI (M. 1131-1132) YILI OLAYLARI…………………………371
Sultan Mes‘ûd’un, Melik Selçukşah ve Melik Dâvûd’un Durumları,
Sultan Mes‘ûd’un Irak’ta Hâkimiyet Tesis Etmesi…………………………………………………371
Sultan Mes‘ûd ile Amcası Sultan Sencer Arasındaki Savaş…………………………………….373
İmâdeddin Zengî’nin Bağdat’a Yürümesi ve Mağlup Olması…………………………………374
Sultan Tuğrul ile Melik Dâvûd Arasındaki Savaş …………………………………………………..375
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..375
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ YEDİNCİ (M. 1132-1133) YILI OLAYLARI………………………..376
Müslümanlarla Haçlılar Arasındaki Savaş…………………………………………………………….376
Sultan Mes‘ûd’un Tekrar Tahta Dönmesi ve Melik Tuğrul’un Mağlup Olması……….376
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ SEKİZİNCİ (M. 1133-1134) YILI OLAYLARI ……………………..377
Melik Tuğrul’un el-Cibâl’e Dönmesi ve Melik Mes‘ûd’un Mağlup Olması……………..377
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..378
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ DOKUZUNCU (M. 1134-1135) YILI OLAYLARI………………..378
Melik Tuğrul’un Ölümü ve Mes‘ûd’un el-Cebel’e Hâkim Olması…………………………..378
Halife Müsterşid-Billâh’ın Sultan Mes‘ûd ile Savaşmak Üzere Gitmesi ve
Mağlup Olarak Geri Dönmesi………………………………………………………………………………379
Müsterşid-Billâh’ın Öldürülmesi ve Râşid-Billâh’ın Halife Olması ………………………..381
Sultan Sencer’in Gazne’ye Gidişi ve Geri Dönüşü…………………………………………………382
Dübeys b. Sadaka’nın Öldürülmesi ……………………………………………………………………..383
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZUNCU (M. 1135-1136) YILI OLAYLARI …………………………….384
Halife er-Râşid ile Sultan Mes‘ûd’un Askerleri Arasındaki Savaş……………………………384
Çevredeki Şehirlerin Hâkim ve Emîrlerinin Mes‘ûd’a Karşı Savaşmak
Üzere Bağdat’ta Toplanmaları ve Sultana İsyan Etmeleri ……………………………………..384
Sultan Mes‘ûd’un Irak’a Varması, Vali ve Emîrlerin Dağılması,
Râşid-Billâh’ın Musul’a Gitmesi ve Azledilmesi……………………………………………………386
Muktefî-Liemrillâh’ın Halifeliği …………………………………………………………………………..387
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..388
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ BİRİNCİ (M. 1136-1137) YILI OLAYLARI………………………….389
Askerlerin Sultan Mes‘ûd’un Yanından Ayrılmaları………………………………………………389
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..389
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ İKİNCİ (M. 1137-1138) YILI OLAYLARI……………………………389
Sultan Mes‘ûd ile Melik Dâvûd ve Yanındaki Emîrler Arasında Çıkan Savaş…………..389
Râşid-Billâh’ın Öldürülmesi………………………………………………………………………………..391
Vezir ed-Dergezînî’nin Öldürülmesi ve Hazînedarın Vezir Olması ………………………..391
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ ÜÇÜNCÜ (M. 1138-1139) YILI OLAYLARI……………………….392
Sultan Sencer ile Hârizmşah Arasındaki Savaş ……………………………………………………..392
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..393
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ DÖRDÜNCÜ (M. 1139-1140) YILI OLAYLARI ………………….393
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ BEŞİNCİ (M. 1140-1141) YILI OLAYLARI …………………………394
Cihârdânikî’nin Irak’a Gitmesi ve Yaptığı İşler……………………………………………………..394
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..394
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ ALTINCI (M. 1141-1142) YILI OLAYLARI…………………………395
Sultan Sencer’in Hitay Türkleri Karşısında Mağlup Olması ve Hitayların
Mâverâünnehir’e Hâkim Olmaları……………………………………………………………………….395
İbnü’l-Esîr – el-Kâmil ’de Selçuklular XVII
Hârizmşah’ın Horasan’daki Faaliyetleri……………………………………………………………….399
Çeşitli Olaylar …………………………………………………………………………………………………….400
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ YEDİNCİ (M. 1142-1143) YILI OLAYLARI…………………………401
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..401
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ SEKİZİNCİ (M. 1143-1144) YILI OLAYLARI………………………401
Şehit Atabeg Zengî ile Sultan Mes‘ûd’un Anlaşmaları …………………………………………..401
Ayyarların Bağdat’taki Faaliyetleri……………………………………………………………………….402
Sencer’in Hârizm’i Muhasarası ve Hârizmşah ile Anlaşmaları ………………………………403
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..403
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ DOKUZUNCU (M. 1144-1145) YILI OLAYLARI………………..403
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..403
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRKINCI (M. 1145-1146) YILI OLAYLARI………………………………….404
Bozaba ile Abbâs’ın Sultan Mes‘ûd’a Karşı İş Birliği Yapmaları……………………………..404
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK BİRİNCİ (M. 1146-1147) YILI OLAYLARI……………………………405
Sultan Mes‘ûd’un Abdurrahman Toğayürek ve Rey Valisi Abbâs’ı Öldürmesi………..405
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..406
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK İKİNCİ (M. 1147-1148) YILI OLAYLARI……………………………..406
Bozaba’nın Öldürülmesi……………………………………………………………………………………..406
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK ÜÇÜNCÜ (M. 1148-1149) YILI OLAYLARI…………………………407
Sultan Mes‘ûd ile Bir Grup Emîr Arasında Çıkan Anlaşmazlık, Emîrlerin
Bağdat’a Varmaları ve Irak’ta Yaptıkları İşler………………………………………………………..407
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK DÖRDÜNCÜ (M. 1149-1150) YILI OLAYLARI ……………………408
Bir Grup Emîrin Melik Melikşah ile Irak’a Dönmesi ……………………………………………..408
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..409
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK BEŞİNCİ (M. 1150-1151) YILI OLAYLARI…………………………..409
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK ALTINCI (M. 1151-1152) YILI OLAYLARI…………………………..409
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..409
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK YEDİNCİ (M. 1152-1153) YILI OLAYLARI ………………………….410
Sultan Mes‘ûd’un Ölümü ve Melikşah b. Mahmûd b. Muhammed’in
Hükümdar Olması………………………………………………………………………………………………410
Sencer ile Gurlular Arasındaki Savaş ……………………………………………………………………412
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..413
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK SEKİZİNCİ (M. 1153-1154) YILI OLAYLARI ……………………….413
Sencer’in Oğuzlar Karşısında Mağlup Olması, Oğuzların Horasan’ı
Yağmalamaları ve Yaptıkları İşler…………………………………………………………………………413
Müeyyed’in Nîşâbur ve Diğer Yerleri Zaptı…………………………………………………………..418
İnanç’ın Rey’e Hâkim Olması………………………………………………………………………………419
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..419
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK DOKUZUNCU (M. 1154-1155) YILI OLAYLARI………………….419
Tekrît Muhasarası ve Bikemzâ (Bekimze, Bacimzâ) Olayı……………………………………..419
İsmâilîlerin Horasan’a Saldırmaları ve Mağlup Olmaları ………………………………………421
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..422
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİNCİ (M. 1155-1156) YILI OLAYLARI……………………………………422
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ BİRİNCİ (M. 1156-1157) YILI OLAYLARI ……………………………422
Süleymanşah’ın Tevkif Edilip Musul’da Hapsedilmesi………………………………………….422
Hârizmşah Atsız’ın ve Diğer Bazı Hükümdarların Ölümü……………………………………..424
Sultan Sencer’in Oğuzların Elinden Kurtulması……………………………………………………424
XVIII Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın
Sultan Muhammed’in Bağdat’ı Muhasarası …………………………………………………………425
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..427
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ İKİNCİ (M. 1157-1158) YILI OLAYLARI………………………………427
Sultan Sencer’in Ölümü………………………………………………………………………………………427
Taberistan Hâkiminin İsmâilîlere Karşı Düzenlediği Sefer ……………………………………428
Horasanlı Hacıların Soyulması…………………………………………………………………………….429
Müeyyed Ay-aba ile Emîr Aytak Arasındaki Savaş…………………………………………………429
Müeyyed ile Sungur el-Azîzî Arasındaki Savaş………………………………………………………430
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..430
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ ÜÇÜNCÜ (M. 1158) YILI OLAYLARI………………………………….431
Sungur ile Erkuş Arasındaki Savaş ……………………………………………………………………….431
Şümle ile Sultana Bağlı Emîrlerden Kaymaz Arasındaki Savaş ………………………………431
Oğuzların Horasan’da Tekrar Karışıklıklar Çıkarmaları…………………………………………432
Müeyyed Ay-aba’nın Esir Düşmesi ve Kurtulması ………………………………………………..433
Sultan Mahmûd’un Oğuzlarla Buluşması ve Oğuzların Nîşâbur’a Dönmesi…………..434
Huttalân Hâkiminin Tirmiz’i Muhasarası, Geri Dönüşü ve Ölümü………………………..435
Müeyyed’in Nîşâbur’a Dönmesi ve Ayakta Kalan Yerleri Tahrip Etmesi…………………435
Melikşah’ın Hûzistan’a Hâkim Olması…………………………………………………………………436
Türkmenlerle İsmâilîler Arasında Horasan’da Çıkan Savaş …………………………………..437
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..437
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ DÖRDÜNCÜ (M. 1159-1160) YILI OLAYLARI…………………….437
Sungur el-Hemedânî’nin Lihf’e Dönüşü ve Mağlup Olup Geri Gitmesi………………….437
Melik Muhammed b. Mahmûd b. Muhammed b. Melikşah’ın Ölümü…………………..438
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..438
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ BEŞİNCİ (M. 1160) YILI OLAYLARI ……………………………………439
Süleymanşah’ın Hemedan’a Hareketi………………………………………………………………….439
Halife Muktefî-Liemrillâh’ın Ölümü, Ahlak ve Yaşayışına Dair Bazı Örnekler………..440
Hârizm Askerleriyle el-Berziyye (Yazır) Türkleri Arasında Çıkan Savaş ………………….440
Müeyyed Ay-aba’nın Bu Sene Horasan’daki Vaziyeti ……………………………………………440
Melikşah b. Mahmûd’un Ölümü………………………………………………………………………….442
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..442
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ ALTINCI (M. 1160-1161) YILI OLAYLARI……………………………442
Bağdat’ta Çıkan Karışıklıklar……………………………………………………………………………….442
Turşek’in Öldürülmesi………………………………………………………………………………………..443
Süleymanşah’ın Öldürülmesi ve Arslan Adına Hutbe Okunması …………………………..443
İbn Aksungur ile İldeniz’in Askerleri Arasında Savaş …………………………………………….445
İldeniz ve İnanç Arasındaki Savaş………………………………………………………………………..445
Sultan Mahmûd’un Hal’ Edilmesi, Tûs ve Horasan’daki Diğer Bazı Şehirlerin
Yağmalanması ……………………………………………………………………………………………………446
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..446
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ YEDİNCİ (M. 1161-1162) YILI OLAYLARI…………………………..447
Müslümanlarla Gürcüler Arasındaki Savaş ve Gürcülerin Müslüman
Kadınlara Yaptığı Ahlaksızlıklar …………………………………………………………………………..447
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..447
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ SEKİZİNCİ (M. 1162-1163) YILI OLAYLARI………………………..448
Müeyyed’in Kūmis Yöresini Zaptı ve Horasan’da Arslan Adına Hutbe Okunması…..448
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..448
İbnü’l-Esîr – el-Kâmil ’de Selçuklular XIX
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ DOKUZUNCU (M. 1163-1164) YILI OLAYLARI…………………..449
Karlukların Mâverâünnehir’den Çıkarılmaları ……………………………………………………..449
Sungur’un Tâlekān ve Garşistan’ı İstila Etmesi …………………………………………………….449
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..449
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞINCI (M. 1164-1165) YILI OLAYLARI……………………………..450
Kılıç Arslan ile İbn Dânişmend (Yağıbasan-Yağı Arslan) Arasındaki Savaş……………..450
Nûreddin ile Kılıç Arslan Arasında Çıkan Olaylar………………………………………………….451
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..451
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ ÜÇÜNCÜ (M. 1167-1168) YILI OLAYLARI…………………….452
Pehlivan ile Merâga Hâkimi Arasındaki Savaş ………………………………………………………452
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..452
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ BEŞİNCİ (M. 1169-1170) YILI OLAYLARI………………………452
Kirman Melikinin Ölümü ve Oğulları Arasında Çıkan İhtilâf …………………………………452
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ ALTINCI (M. 1170-1171) YILI OLAYLARI………………………453
Müstencid-Billâh’ın Ölümü…………………………………………………………………………………453
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ SEKİZİNCİ (M. 1172-1173) YILI OLAYLARI …………………..453
İldeniz’in Ölümü ………………………………………………………………………………………………..453
Nûreddin’in Kılıç Arslan’ın Ülkesine Yürümesi…………………………………………………….454
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ DOKUZUNCU (M. 1173-1174) YILI OLAYLARI……………..455
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..455
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ İKİNCİ (M. 1176-1177) YILI OLAYLARI…………………………455
el-Bendenîcîn’in Yağmalanması………………………………………………………………………….455
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ ÜÇÜNCÜ (M. 1177-1178) YILI OLAYLARI…………………….455
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..455
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ BEŞİNCİ (1179-1180) YILI OLAYLARI …………………………..456
Selâhaddin ile Kılıç Arslan’ın Askerleri Arasında Çıkan Savaş………………………………..456
Müstazî-Biemrillâh’ın Ölümü ve Nâsır-Lidînillâh’ın Halife Olması……………………….456
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ ALTINCI (M. 1180-1181) YILI OLAYLARI………………………456
Selâhaddin’in Kılıç Arslan ile Savaşmak Üzere Hareketi ……………………………………….456
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN BİRİNCİ (M. 1185-1186) YILI OLAYLARI ………………………458
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..458
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN İKİNCİ (M. 1186-1187) YILI OLAYLARI…………………………458
Pehlivan’ın Ölümü ve Kardeşi Kızıl’ın Hükümdar Olması …………………………………….458
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN ÜÇÜNCÜ (M. 1187-1188) YILI OLAYLARI…………………….459
Sultan Tuğrul’un Kızıl’a Karşı Üstünlük Sağlaması……………………………………………….459
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN DÖRDÜNCÜ (M. 1188-1189) YILI OLAYLARI……………….459
Halifenin Askerlerinin Sultan Tuğrul Karşısında Mağlup Olmaları ………………………..459
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..459
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN BEŞİNCİ (M. 1189-1190) YILI OLAYLARI………………………460
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN ALTINCI (M. 1190-1191) YILI OLAYLARI………………………460
Alman İmparatorunun Suriye’ye Varması ve Ölümü…………………………………………….460
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN YEDİNCİ (M. 1191-1192) YILI OLAYLARI……………………..462
Kızıl Arslan’ın Öldürülmesi …………………………………………………………………………………462
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..462
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN SEKİZİNCİ (M. 1192) YILI OLAYLARI …………………………..463
II. Kılıç Arslan’ın Ölümü ……………………………………………………………………………………..463
XX Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN DOKUZUNCU (M. 1193) YILI OLAYLARI……………………..466
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKSANINCI (M. 1193-1194) YILI OLAYLARI……………………………466
Sultan Tuğrul’un Öldürülmesi, Hârizmşah’ın Rey’e Hâkim Olması ve
Kardeşi Sultanşah’ın Ölümü………………………………………………………………………………..466
Halifenin Askerlerinin İsfahan’ı Ele Geçirmeleri…………………………………………………..468
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKSAN İKİNCİ (M. 1195-1196) YILI OLAYLARI……………………….468
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..468
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKSAN YEDİNCİ (M. 1200-1201) YILI OLAYLARI ……………………468
Rükneddin’in Kardeşinden Malatya’yı Alması ve Erzenü’r-Rûm’u Zapt Etmesi……..468
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKSAN SEKİZİNCİ (M. 1201-1202) YILI OLAYLARI …………………469
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..469
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKSAN DOKUZUNCU (M. 1202-1203) YILI OLAYLARI……………469
el-Melikü’z-Zâhir Gazi’nin Necm Kalesi’ni Kardeşi Efdal’den Alması ……………………469
HİCRETİN ALTI YÜZÜNCÜ (M. 1203-1204) YILI OLAYLARI ……………………………………..469
Rükneddin Süleyman b. Kılıç Arslan’ın Ölümü ve Yerine Oğlunun Geçmesi………….469
HİCRETİN ALTI YÜZ BİRİNCİ (M. 1204-1205) YILI OLAYLARI…………………………………..470
I. Gıyâseddin Keyhüsrev b. Kılıç Arslan’ın Anadolu Topraklarını Yeğeninin
Elinden Alması……………………………………………………………………………………………………470
Âmid Hâkiminin Harput’u Muhasara Ettikten Sonra Geri Dönmesi………………………472
Gürcülerin İslâm Beldelerine Saldırması ……………………………………………………………..472
HİCRETİN ALTI YÜZ İKİNCİ (M. 1205-1206) YILI OLAYLARI…………………………………….473
Çeşitli Olaylar……………………………………………………………………………………………………..473
HİCRETİN ALTI YÜZ ÜÇÜNCÜ (M. 1206-1207) YILI OLAYLARI………………………………..474
Gıyâseddin Keyhüsrev’in Antalya’yı Ele Geçirmesi……………………………………………….474
Gürcülerin Kars Şehrini Zapt Etmesi ve Gürcü Kraliçesinin Ölümü……………………….474
HİCRETİN ALTI YÜZ DÖRDÜNCÜ (M. 1207-1208) YILI OLAYLARI …………………………..475
Melik Âdil’in Oğlu Necmeddin’in Ahlat’ı Ele Geçirmesi………………………………………..475
HİCRETİN ALTI YÜZ ALTINCI (M. 1209-1210) YILI OLAYLARI………………………………….476
el-Melikü’l-Âdil’in Habur ve Nusaybin’e Hâkim Olması, Sincar’ı Muhasara
Etmesi ve Geri Dönüşü, Nureddin Arslanşah ile Muzafferüddin’in İttifakı …………….476
HİCRETİN ALTI YÜZ ON BEŞİNCİ (M. 1218-1219) YILI OLAYLARI ……………………………476
Muzafferüddin Kökbörü Melik Eşref Mücadelesi………………………………………………….476
Anadolu/Türkiye Selçuklu Sultanı I. İzzeddin Keykâvus’un Halep Seferi, Şehrin
Hâkiminin Melik Eşref’e İtaat Etmesi ve Sultanın Mağlup Olup Geri Çekilmesi……..477
HİCRETİN ALTI YÜZ ON ALTINCI (M. 1219-1220) YILI OLAYLARI ……………………………479
Sultan I. İzzeddin Keykâvus’un Vefatı ve Kardeşi Alâeddin Keykubad’ın
Hükümdar Olması………………………………………………………………………………………………479
HİCRETİN ALTI YÜZ ON YEDİNCİ (M. 1220-1221) YILI OLAYLARI……………………………480
Moğolların İslâm Ülkelerini İstila Etmeleri…………………………………………………………..480
HİCRETİN ALTI YÜZ YİRMİNCİ (M. 1223) YILI OLAYLARI………………………………………..482
Benzeri Görülmemiş Bir Hadise…………………………………………………………………………..482
HİCRETİN ALTI YÜZ YİRMİ ÜÇÜNCÜ (1226) YILI OLAYLARI …………………………………..483
Gürcülerin İslâm Ülkelerine Saldırması……………………………………………………………….483
Halife Zâhir-Biemrillâh’ın Vefatı………………………………………………………………………….484
Müstansır-Billâh’ın Halifeliği………………………………………………………………………………485
İbnü’l-Esîr – el-Kâmil ’de Selçuklular XXI
Sultan I. Alâeddin Keykubad ile Âmid (Diyarbekir) Hâkimi Arasında
Vuku Bulan Savaş ……………………………………………………………………………………………….485
Franklarla Ermeniler Arasında Çıkan Anlaşmazlık ve Antakya Prinkepsi ile Sultan
Alâeddin Arasında İttifak …………………………………………………………………………………….486
HİCRETİN ALTI YÜZ YİRMİ BEŞİNCİ (1227-1228) YILI OLAYLARI…………………………….487
Sultan Alâeddin Keykubad’ın Erzincan’ı Ele Geçirmesi ………………………………………..487
HİCRETİN ALTI YÜZ YİRMİ YEDİNCİ (1229-1230) YILI OLAYLARI……………………………488
Celâleddin Hârizmşah’ın Sultan Alâeddin Keykubad ve Melik Eşref’e
Mağlup Olması …………………………………………………………………………………………………..488
Alâeddin Keykubad’ın Erzurum’u Ele Geçirmesi ………………………………………………….489
Sultan Alâeddin Keykubad, Melik Eşref ve Celâleddin Hârizmşah
Arasında Yapılan Antlaşma………………………………………………………………………………….489
Meyyâfârikīn ve Hani Hâkimi Olan Şehâbeddin Gazi’nin Erzen’i Ele Geçirmesi…….490
BİBLİYOGRAFYA ………………………………………………………………………………………………….. 491
İNDEKS ………………………………………………………………………………………………………………… 501
EKLER ………………………………………………………………………………………………………………….. 537
A. SELÇUKLULARIN ÇAĞDAŞI BAZI DEVLETLERİN HÜKÜMDAR LİSTELERİ …….537
B. SELÇUKLU HARİTASI ……………………………………………………………………………………546

ÖNSÖZ

Kâşgar’dan Boğaziçi sahillerine, Mâverâünnehir’den Yemen’e, Kafkaslardan Hicaz’a uzanan geniş bir coğrafyada hüküm süren Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157) Türklerin İslâmî devirde kurdukları en büyük devletlerden biridir. Türk ve İslâm dünyasında önemli rol oynayan Selçuklular XI. yüzyıldan itibaren Büyük Selçuklular, Türkiye Selçukluları (1075- 1308), Irak Selçukluları (1118-1194), Kirman Selçukluları (1048-1187) ve Suriye Selçukluları (1079-1117) olmak üzere beş kol hâlinde hüküm sürmüşlerdir. Selçuklular İran, Irak, Afganistan, Suriye ve Türkiye’nin de yer aldığı Ortadoğu coğrafyasının ve Orta Asya’nın siyasî ve içtimaî tarihinde büyük bir tesir icra etmiş ve yirmiden fazla büyük devlet ve mahallî hükümeti kendisine tâbi kılmak suretiyle İslâm dünyasında siyasî birliği sağlamışlardı. 26 Ağustos 1071 tarihinde Bizans İmparatorluğu karşısında kazanılan Malazgirt Zaferi’nden sonra yapılan akınlar sayesinde Anadolu Türklerin ebedî vatanı olmuştur. Bu zafer aynı zamanda Bizans’ın Ortadoğu’yu bir Rum eyaleti hâline getirme planlarını da boşa çıkarmıştır. Türkler bu coğrafyada yerleşerek yeni bir medeniyetin doğuşuna sebep olmuşlardır. Şiî Fâtımî ve Büveyhî hanedanlarının baskısı altında yıkılma süreci yaşayan Abbâsî Halifeliği de Selçuklu Türkleri sayesinde hayatta kalabilmiştir.

Avrupa, Selçuklular vasıtasıyla Doğu-İslâm dünyasını tanıma imkânına kavuşmuş ve böylece Selçuklular, Batı medeniyetinin tekâmülünde de etkili olmuşlardır. Suriye ve Bağdat’ta gelişmiş olan ticarî hayat Selçuklular sayesinde uluslararası boyut kazanmıştır. İslâm dünyasında bilimsel gelişmeler Haçlı seferleri münasebetiyle Avrupa’ya taşınmış ve uygarlığın terakkisinde Selçuklu Türkleri önemli rol oynamışlardır.

Selçuklular, sadece İslâm dünyasının çeşitli yerlerinde yaptırdıkları, cami ve medreselerle değil aynı zamanda edip, şair ve âlimleri himaye etmek suretiyle de ilim, kültür ve sanatın gelişip yayılmasına ciddi katkı sağlamışlardır. Bazı tarihçiler Selçukluları “hanedân-ı mübarek” olarak kaydeder ve “kocamış dünya onların bayraklarının görünmesiyle gençlik tazeliğine kavuştu, dünya onlar sayesinde mamur oldu” şeklinde zikrederler. Meşhur Rus müsteşrik Barthold’un dediği gibi, “Hiçbir kavim Ortaçağ’da Selçuklular kadar İslâm dünyasına ehemmiyet kazandırmamıştır.”

Türk, İslâm ve dünya tarihinde böylesine önemli rol oynayan Selçukluların tarihi konusunda zengin ve güvenilir malumat içeren kaynaklar arasında İbnü’l-Esîr’in el-Kâmil fi’t-Târîh adlı eserinin hiç şüphesiz müstesna bir yeri vardır. İbnü’l-Esîr el-Kâmil fi’t-Târîh’te Selçuklu Ailesi’nin menşei, tarih sahnesine çıkışları, Cend’de el-Melikü’l-Gazî Selçuk’un bir beylik kurması, oğulları ve torunlarının Büyük Selçuklu Devleti’nin tesisinden önce gayrimüslim Türkler, Sâmânîler, Gazneliler ve Karahanlılarla münasebetleri, Cend, Mâverâünnehir, Hârizm ve Horasan’daki faaliyetleri, Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun (1040-1157) kuruluşundan yıkılışına kadar vuku bulan siyasî, içtimaî, iktisadî, ilmî ve kültürel gelişmeler, Dandanakan Savaşı (1040), Büyük Selçukluların tesisi ve Tuğrul Bey’in sultan ilan edilmesi (1040-1063), Çağrı Bey, Mûsâ Yabgu ve hanedanın diğer mensuplarına tahsis edilen şehir ve bölgeler, onların bulundukları yörelerdeki faaliyetleri, Alp Arslan devrinin (1063-1072) önemli olayları ve Malazgirt Meydan Muharebesi, Sultan Melikşah devrinde (1072-1092) Selçukluların zirveye ulaşması, Sultan Melikşah’ın ölümünden sonra başlayan taht kavgaları, Sultan Berkyaruk devrinin (1092- 1104) başlıca olayları ve Haçlı seferleri, Sultan Muhammed Tapar’ın tahta çıkışıyla (1105-1118) fetret devrinin son bulması, onun zamanında Haçlılar ve Bâtınîlerle yapılan ciddi mücadeleler, Sencer’in Selçuklu tahtına çıkışı (1118-1157) ve ikinci imparatorluk devrinde Doğu’da ve Batı’da meydana gelen olaylar, Büyük Selçukluların, Abbâsîler, Gazneliler, Karahanlılar, Hârizmşahlar, Fâtımîler, Irak Selçukluları, Türkiye Selçukluları, Kirman Selçukluları ve Suriye Selçukluları, çeşitli mahallî hanedanlar, Karahıtaylar, Oğuzlar ve Bâtınîlerle mücadeleleri, kıtlıklar, yangınlar, mezhep çatışmaları, isyan ve karışıklıklar, depremler, medreseler ve müderrisleri, ulema-devlet ilişkileri, vezirlerin, büyük kumandanların, âlimlerin ve diğer meşhur simaların kısa biyografileri ve şahsiyetleri, ayrıca devrin diğer önemli olayları hakkında, birinci elden kaynaklara, resmî vesikalara, halife ve sultanların menşurlarına (tevkî, ahidnâme), önemli makam ve mevkilerde bulunmuş devlet adamları, ulema, fukaha ve tüccarlardan aldığı şifahî bilgilere istinaden güvenilir malumat vermiştir.

Sultan Alp Arslan döneminde (1063-1072) hanedan mensuplarından alınan bilgi ve rivayetlerden derlenen Meliknâme İbnü’l-Esîr’in Selçuklu hanedanı hakkında müracaat ettiği kaynakların başında gelir. İbnü’l-Esîr Selçukluların menşei ve kuruluş devri hakkında önemli bir vesika niteliği taşıyan Meliknâme’den doğrudan veya dolaylı olarak istifade etmiştir.

İbnü’l-Esîr el-Kâmil’de kullandığı kaynakların sadece bir kısmının ismini kaydetmekle yetinmiştir. Ancak bu durum diğer önemli kaynaklardan faydalanmadığı anlamına gelmez. Zaten Ortaçağ tarihçilerinin büyük bir kısmı yararlandıkları kaynakların hepsini zikretmezler. İbnü’l-Esîr el-Kâmil’de verdiği malumatı, bir kısmı günümüze intikal etmeyen umumî tarihler, hususî tarihler, şehir tarihleri, coğrafya kitapları, tabakat ve terâcim-i ahval (biyografi) kitaplarıyla edip ve şairlerin eserleri, resmî vesikalar, münşeat mecmuaları, ihvâniyyat ve dîvâniyyat (Resâilü ihvâniyyât ve dîvâniyyât) tüccar ve seyyahların verdiği şifahî bilgilerden almıştır.

Tarihte oynadıkları rol itibarıyla Büyük Selçuklu İmparatorluğu’ndan sonra ikinci sırada bugün üzerinde yaşadığımız Anadolu / Türkiye topraklarında kurulan ve 1075 (veya 1080-1081) -1308 yılları arasında hüküm süren ve Anadolu’yu Türkiye (Türklerle meskûn bölge) yaparak 233 yıl boyunca bu topraklarda hâkimiyet kuran Türkiye Selçukluları (Selâcika-i Rûm) yer alır.

İbnü’l-Esîr el-Kâmil’de Türkiye Selçuklularının tarihini hanedanın atası Arslan Yabgu’dan başlayarak 1231 yılına kadar meydana gelen olayları yine güvenilir kaynaklara dayanarak anlatır. Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu Gazi Süleymanşah’ın (1075-1086) fetih harekâtı ve Suriye Selçuklu Meliki Tutuş ile yaptığı savaşta mağlup olup ölümüne kadar vuku bulan olayları oğlu I. Kılıç Arslan’dan (1092-1107) itibaren Türkiye Selçuklularının Haçlılar, Ermeni baronları, Dânişmendliler, Bizans İmparatorluğu, Abbâsîler, Eyyûbîler, Büyük Selçuklular, Trabzon Rum Devleti, İznik Bizans Devleti, Hârizmşahlar, Artuklular, Mengücüklüler ve Saltuklular gibi hanedanlarla ilişkileri ve askerî mücadeleleri, 628 (1231) yılına kadar vuku bulan siyasî, iktisadî, içtimaî, ilmî ve kültürel olayları hakkında önemli bilgiler verir.

Selçuklu hanedanının üçüncü kolunu Irak Selçukluları (1118-1194) teşkil eder. İbnü’l-Esîr el-Kâmil’de Irak Selçuklu Devleti’nin Sâve Savaşı’ndan (513/1119) itibaren Büyük Selçuklularla, Abbâsîlerle, Hârizmşahlarla ve çevredeki diğer devlet ve özellikle Azerbaycan Atabegleriyle (İldenizliler) Irak Selçuklu sultanları ve meliklerinin birbirleriyle ve Sultan Sencer ile olan ilişkilerini birinci elden kaynaklara, arşiv belgelerine, tevkî, menşur ve ahidnâmelere dayanarak oldukça ayrıntılı anlatır.

İbnü’l-Esîr hanedanın Suriye Selçukluları (1079-1117) adıyla bilinen kolu hakkında umumî tarihlere, tabakat ve terâcim-i ahval kitaplarına şehir ve bölge tarihlerine ve yine birinci elden kaynaklara istinaden geniş bilgi nakleder.

Sultan Melikşah’ın Suriye’yi kardeşi Tutuş’a iktâ ettiği tarihten (471/1078) başlayarak Tutuş’un Sultan Melikşah’ın ölümünden sonra giriştiği taht mücadeleleri, Sultan Berkyaruk ile yaptığı savaşta mağlup olup hayatını kaybettiği tarihe (488/1095) kadar vuku bulan olaylar, Tutuş’un ölümünden sonra Suriye Selçuklularının Halep Selçuklu Melikliği (1095-1117) ve Dımaşk Selçuklu Melikliği (1095-1104) olarak ikiye ayrılması, bu iki melikliğin birbirleriyle, Büyük Selçuklular, Fâtımîler ve Haçlılar, çevredeki mahallî idareciler (ashâbü’l-etrâf) ve emîrlerle mücadele ve münasebetleri hakkında ayrıntılı malumat verir.

Kirman Selçukluları (1048-1187) hakkında da Kavurd Bey tarafından kuruluşundan yıkılışına kadar geçen olaylar, hanedanın Büyük Selçuklular ve diğer devletlerle olan ilişkileri hakkında kısa, fakat oldukça önemli bilgiler nakletmekle beraber el-Kâmil’in hacmi ve malumatının zenginliği dikkate alındığında Selçuklu hanedanının bu kolu hakkında araştırmacıların el-Kâmil’den daha ayrıntılı bilgi beklediğini ifade etmeliyiz.

el-Kâmil fi’t-Târîh adlı eseriyle Ortaçağ’ın en güvenilir tarihçisi unvanına sahip değerli bir tarihçi olan İbnü’l-Esîr Selçukluların ağırlıklı olarak siyasî tarihi hakkında detaylı bilgi vermekle beraber aynı zamanda iktisadî ve içtimaî tarihi, ilmî, edebî ve kültürel hayatı hakkında da zengin malumat nakleder. İbnü’l-Esîr el-Kâmil’i yazarken olaylar arasında bir kopukluk olmasın ve insicam bozulmasın diye birbirleriyle ilgili hadiseleri aynı yerde anlatmış, Selçuklu hanedanıyla ilgili bilgileri anlatırken de aynı metodu takip etmiştir. Müellif halifelerin, sultanların ve diğer meşhur simaların vefatlarından bahsettikten sonra onların ahlak ve sîretleri hakkında da kısa fakat orijinal bilgiler verir.

Sonuç olarak şunu rahatlıkla ifade edebiliriz ki, İbnü’l-Esîr’in el-Kâmil fi’t-Târîh adlı eseri Büyük Selçuklular, Türkiye Selçukluları, Irak Selçukluları, Kirman Selçukluları ve Suriye Selçukluları tarihiyle ilgilenen araştırmacıların ve tarihçilerin asla müstağni kalamayacağı çok önemli bir kaynaktır. İbnü’l-Esîr el-Kâmil’i yazarken doğrudan veya dolaylı olarak istifade ettiği kaynaklardaki bilgi, haber ve rivayetleri sadece nakletmekle yetinmemiş, onları titizlikle incelemiş, tenkit süzgecinden geçirmiş ve nihayet kendi kanaat ve değerlendirmelerini de katarak Selçuklu tarihine dair malumatın mükemmel bir sentezini yapmıştır.

İbnü’l-Esîr Moğol istilası için fukaha, tüccar ve mültecilerden şifahî bilgiler almış ve anlatılanlardan öylesine etkilenmiştir ki, uzun zaman bu zulüm ve katliamları yazıp yazmamakta tereddüt etmiştir. İbnü’l-Esîr’in Farsça bilip bilmediği tartışmalıdır. Ancak Muhammed b. Ahmed en-Nesevî (ö. 647/1249-1250) onun Meşrık’taki olayların tarihine dair Farsça kaynaklara da sahip ve vakıf olduğunu söyler. Biz de onun Farsça kaynaklardan da istifade ettiği kanaatindeyiz. İbnü’l-Esîr’in bizzat isimlerini zikrederek istifade ettiği kaynaklarla, adlarını belirtmeden faydalandığını tespit ettiğimiz kaynakların başlıcalarını vefat tarihlerini esas alarak şöyle sıralayabiliriz.

Utbî (ö. 427/1036), Târîhu’l-Yemînî; Abdülkahir b. Tahir el-Bağdâdî (ö. 429/1037-1038), el-Fark beyne’l-fırak; Hilâl b. Muhassin es-Sâbî (ö. 448/1056), Kitâbü’l-Vüzerâ, Rüsûmu Dâri’l-hilâfe, Kitâbü’t-Târîh; Hatîb el-Bağdâdî (ö. 463/1071), Târîhu Bağdâd, Ebü’l-Fazl Beyhakî (ö. 470/1077), Târîh-i Beyhakī; Garsünni‘me b. Hilâl es-Sâbî (ö. 480/1088), Uyûnü’t-tevârîh; Gerdizî (ö. V/XI. yüzyıl), Zeynü’l-ahbâr; Nizâmülmülk (ö. 485/1092), Siyâsetnâme (Siyerü’l-mülûk); Ebû Tâhir-i Hatûnî (ö. VI/XII. yüzyıl), Târîh-i Âl-i Selçuk; Anonim, Mücmelü’t-tevârîh ve’l-kısas (te’lifi 520/1126), Muhammed b. Abdülmelik el-Hemedânî (ö. 521/1127), Tekmiletü Târîhi’t-Taberî; Enûşirvan b. Hâlid (ö. 532/1138), Fütûru zamâni’s-sudûr ve sudûru zamâni’l-fütûr; Şehristânî (ö. 548/1153), el-Milel ve’n-nihal; Azîmî (ö. VI/XII. yüzyıl), Târîh; İbnü’l-Belhî (ö. VI/XII. yüzyıl), Farsnâme; Sem‘ânî (ö. 562/1166), elEnsâb; İbnü’l-Kalânisî (ö. 555/1160), Zeylü Târîhi Dımaşk; İbn Hamdûn (ö. 562/1167), et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye; Ali b. Zeyd (İbn Funduk) el-Beyhakī (ö. 565/1169), Meşâribü’t-tecârib, Tetimmetü Sıvâni’l-hikme; el-Me’mûnî (ö. VI/XII. yüzyıl), Târîh-i Horasan; İbn Asâkir (ö. 571/1176), Târîhu Medîneti Dımaşk; İbnü’l-İmrânî (ö. 580/1184), el-İnbâ fî târîhi’l-hulefâ; Zahîruddîn-i Nîsâbûrî (ö. 582/1186), Selçuknâme; Ali b. Nâsır el-Hüseynî (ö. 590/1194), Zübdetü’t-Tevârîh (Ahbâru’d-devleti’s-Selcûkıyye, Ahbâru’l-ümerâ ve’l-mülûki’s-Selcûkıyye); İbnü’l-Cevzî (ö. 597/1201), el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, Telbîsü İblîs; İmâdüddin Kâtib el-İsfahanî (ö. 597/1201), Nusretü’l-fetre ve usretü’l-fıtre (katre), el-Fethu’l-kussî fi’l-fethi’l-Kudsî, el-Berku’ş-Şâmî; Râvendî (ö. 603/1207), Râhatü’s-sudûr ve âyetü’s-sürûr; Ali b. Zâfir el-Ezdî (ö. 613/1216), Ahbâru mülûki’d-devleti’s-Selcukıyye, ed-Düvelü’l-munkatıa; Yâkūt el-Hamevî (ö. 626/1229), Mu‘cemü’l-büldân.

Yaklaşık 40 yıl önce Prof. Dr. Ahmet Ağırakça, Prof. Dr. Yunus Apaydın, Dr. Beşir Eryarsoy ve Dr. Abdullah Köşe ile birlikte el-Kâmil fi’t-Târîh’i Bahar Yayınları için tercüme etmeye başladık. Eserin Selçuklu tarihiyle ilgili ciltlerini (IX, X, XI ve XII. cildin ilk yarısını) ben tercüme ettim. Bu çeviri el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, İslâm Tarihi adıyla 12 cilt olarak yayımlandı (İstanbul 1985-1987). Daha sonra maalesef haksız bir şekilde her bir cildi çevirenlerin isimleri belirtilmeden bir komisyon tarafından tercüme edilmiş gibi gösterilerek bizden habersiz 10 cilt hâlinde birçok baskısı yapıldı. Selçukluların ilk yıllarıyla ilgili kısmını “Selçukluların Tarih Sahnesine Çıkışları” başlığıyla notlar ilave ederek yeniden Türkçeye çevirdim (Prof. Dr. Fikret Işıltan’a 80. Doğum Yılı Armağanı, İstanbul 1995, s. 187-214).

Murat Temelli gibi bazı şahıslar benim Selçuklu tarihiyle ilgili çevirilerimi aynen iktibas edip etik kuralları hiçe sayarak ve emek hırsızlığı yaparak İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, Büyük Selçuklu Devleti Tarihi Siyasi-Ekonomik-Sosyal (Giriş yazısı ve çeviri: Murat Temelli, ARK YAYINLARI, İstanbul 2013) adıyla sözde tercüme etmiş göstererek kendi adlarıyla yayımlamışlardır. Bazı meslektaşlarımın ve öğrencilerimin istekleri doğrultusunda el-Kâmil fi’t-Târîh’in IX, X, XI ve XII. ciltlerinde Selçuklu tarihiyle doğrudan veya dolaylı ilgili bölümleri gözden geçirip tespit ettiğim yanlışları tashih ettiğim gibi gerektiğinde D. S. Richards tarafından yapılan İngilizce çevirileriyle de karşılaştırdım. Notlar ve açıklamalar ilave ederek bazı yerlerini yeniden tercüme ettim.

Metinde geçen terimleri aynen muhafaza ettim. Ancak hanedanların, devletlerin, beylik ve mahallî hükümetlerin isimlerini, hükümdarlarına verilen unvanları bugün Türkçe literatürde kullandığımız şekliyle kaydettim. Mesela melikü’t-Türk’ü Türk hakanı, melikü Alman’ı Alman imparatoru, sahibu Antakya’yı Antakya prinkepsi, melikü’l-Kudüs’ü Kudüs kralı, melik Kılıç Arslan’ı Anadolu/Türkiye Selçuklu sultanı, melikü’r-Rûm’u Bizans imparatoru, Ashâbü’l-etrâf’ı mahallî hükümdarlar ve beyler şeklinde çevirdim.

Üç yıl süren çalışmalarım sırasında yardımlarını gördüğüm başta muhterem Hocam Prof. Dr. Erdoğan Merçil olmak üzere değerli meslektaşlarım Prof. Dr. Gülay Öğün Bezer, Prof. Dr. Osman Gazi Özgüdenli, Prof. Dr. Cihan Piyadeoğlu, Prof. Dr. Ebru Altan, Prof. Dr. Ahmet Ağırakça, Dr. Öğr. Üyesi Pınar Kaya Tan, araştırma görevlileri Serdar Sevmezler, Mahmut Olgaç, Yasin Karakuş yanında Hikmet Neşriyat’ın sahibi Ersan Bostan, İSAM başkan ve personeline ve özellikle Süleyman Özel ile Abdurrahman Hacıismailoğlu’na çok teşekkür ederim. Ayrıca kitabı baştan sona okuyarak gerekli tashihleri yapan ve indeksi hazırlayan değerli meslektaşım Doç. Dr. Murat Öztürk, lisans üstü öğrencilerimiz İsmail Koçuk ve Aybüke Özcan ile Bilge Kültür Sanat Yayınevi sahibi Adnan Mecid Yüksel ve mesai arkadaşlarına müteşekkirim. Son olarak kıymetli eşim Müşerref Hanım’a ve kızım Hicran’a da teşekkür borçlu olduğumu ifade etmeliyim.

Bu çalışmanın Selçuklu tarihiyle meşgul olan meslektaşlarıma faydalı olmasını ve Türk-İslâm tarihine katkı sağlamasını Cenâb-ı Hak’tan niyaz ederim. Bilvesile hatırlatmak isterim ki 26 Ağustos 1071 tarihinde kazanılan Malazgirt Zaferi Anadolu’nun fethi, Türkleşmesi ve İslâmlaşması açısından önemli bir dönüm noktası teşkil eder. O güne kadar geçici bir istila niteliği taşıyan fetihler bu tarihten itibaren Anadolu’yu vatan edinme duygu ve düşüncesiyle gerçekleştirilmiştir. Müslüman Türklerin Anadolu’da kazandığı bu büyük zafer hem İslâm âleminde hem de Hristiyan dünyasında Hilâl-Haç mücadelesinin bir neticesi olarak değerlendirilmiş ve büyük bir yankı uyandırmıştır. Nitekim bu galibiyetin üzerinden henüz 25 yıl bile geçmeden Avrupa, papanın önderliğinde Kudüs’ü Müslümanların elinden kurtarmak parolasıyla Anadolu ve Suriye’de gelişen Türk-İslâm tehdidini bertaraf edip Ortadoğu’da siyasî hâkimiyet tesis etmek amacıyla Haçlı Seferleri için harekete geçmiştir. Daha önce Müslüman Araplar, Asya, Afrika ve Avrupa’da büyük fetihlerde bulunmuş ancak Anadolu’nun fethi Selçuklu Türkleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu zaferle birlikte Müslüman Türklerin İslâm dünyasındaki saygınlığı artmış, Anadolu’nun Türklerle meskûn bir ülke, yani “TÜRKİYE” olması ve hatta İstanbul’un fethi için çok önemli bir adım atılmıştır. Selçuklu tarihi açısından son derece kıymetli olan el-Kâmil’in, Malazgirt Zaferi’nin 950. sene-i devriyesinde yayımlanmasından dolayı büyük bir gurur ve mutluluk duyduğumu belirtmeliyim.

Samimi tenkitleri her zaman dikkate alacağımı ve Allah kısmet ederse müteakip baskılarda gerekli gördüğüm düzeltmeleri yapacağımı ifade etmek isterim. Allah’a hamd, sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed’e, Ehl-i Beytine ve ashabına salât ve selam olsun. Gayret bizden, tevfik Allah’tandır.

Prof. Dr. Abdülkerim ÖZAYDIN
26 Ağustos 2021
Atakent/İstanbul

İBNÜ’L-ESÎR’İN HAYATI VE ESERLERİ

Ebü’l-Hasen İzzüddin Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî 4 Cemâziyelevvel 555’te (12 Mayıs 1160) Cizre’de (Cezîre-i İbn Ömer) doğdu; bundan dolayı Cezerî nisbesiyle, babasının Esîrüddin lakabını taşımasından dolayı da İbnü’l-Esîr künyesiyle anılır. İlk İslâm fetihleri sırasında Irak’a yerleşen ve IV. (X.) yüzyılda Şehrizûr’da yaşarken Büveyhî hükümdarı Adudüddevle’nin baskısıyla Cizre’ye giden Bekir b. Vâil kabilesinin Şeybânoğulları kolundan bir aileye mensuptur. İbnü’l-Esîr’in yazdıklarından, babasının Musul Atabegi İmâdüddin Zengî döneminde (1127-1146) Vezir Cemâleddin’in Cizre’deki nâibi, Mevdûd b. İmâdüddin Zengî devrinde ise (1149-1170) Cizre Dîvânü’l-harâcı’nın reisi olduğu, aynı zamanda ticaretle ve Kasruharb adlı köy ile Akīme köyündeki çiftliğinde tarımla uğraştığı öğrenilmektedir.1 İbnü’l-Esîr babasının ölüm tarihi hakkında bilgi vermez; ancak onun 587’de (1191) hayatta olduğu anlaşılmaktadır.

Ebü’l-Kerem Esîrüddin, üçü de ileride İbnü’l-Esîr lakabıyla ün kazanacak birer âlim olan oğulları Mecdüddin,3 İzzeddin ve Ziyâeddin’in4 öğrenimiyle yakından ilgilenerek onları en meşhur hocalara gönderdi. İzzeddin yirmi bir yaşında iken hacca gitti (576/1181) ve Haremeyn’de bazı âlimlerle görüşüp onlardan hadis öğrendi; dönüşünde de bir süre Bağdat’ta kalarak Şâfiî fakihi Şeyh Ebü’l-Kāsım Yaîş ile hadisçi İbn Sükeyne’nin derslerine devam etti. 579 (1183) yılında, babası Esîrüddin’in, çocuklarının tahsilini düşünerek Cizre’den ayrılıp o devrin önemli ilim ve kültür merkezlerinden biri olan Musul’a yerleşmesi üzerine Ebü’l-Fazl Abdullah et-Tûsî, Ebü’l-Ferec Yahyâ es-Sekafî, Ebû Mansûr Müslim es-Sîhî ve İbn Şebbe en-Nahvî el-Mukrî’nin öğrencisi oldu. Ayrıca hocaları arasında Ebû Muhammed Abdullah et-Tikrîtî, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Efdalüzzaman, Cemâleddin Ebû Ali el-Hamevî, Ebü’l-Ferec Abdülmün‘im el-Harrânî, Ebû Hafs Ömer el-Bağdâdî, Abdülmuhsin el-Hatîb et-Tûsî ve Kadı İbn Ganâim el-Halebî de vardı. İbnü’l-Esîr, tahsil hayatının bu son yıllarında Musul atabeginin sözlü mesajlarını halifeye iletmek üzere birkaç defa Bağdat’a gidip geldi ve her seferinde hem…