Birazoku

İslâm hâkimiyetindeki Endülüs topraklarını istirdad (reconguista /fethedilen topraklan geri almak) ve daha sonra da “Kudüs’ü Müslümanların zulmünden (!) kurtarmak” sloganı ve bütün Ortadoğu’yu ele geçirmek düşüncesiyle başlatılan Haçlı Seferleri, Katolik Hristiyanların Doğu’daki son karargâhı olan Akkâ’dan çıkarılmalarına kadar yaklaşık 200 yıllık bir dönemi kapsamaktadır. Bu süre içinde Endülüs, Afrika, Anadolu/Türkiye, Suriye ve Filistin’de Franklarla ve Haçlı zihniyetiyle kılıçları ve kalemleriyle kahramanca mücadele eden mücahitleri rahmet ve minnetle anıyoruz.

Bu çalışmada, Ortaçağ’da XI-XIIL yüzyıllarda Haçlı işgal ve istilâsıyla onlara karşı verilen mücadeleler anlatılmaktadır. Fakat Haçlı Seferleri Ortaçağ ile sınırlı kalmamıştır. Haçlı zihniyeti ve yeni adıyla Müslümanlara karşı nefret içeren İslâmofobya Batı Hristiyan âleminde hâlâ varlığını sürdürmektedir. Ancak onlar Merhum Bilge Kral Aliya îzzetbegoviç’in isabetle vurguladığı gibi “İstedikleri kadar dağlara haç koysunlar, gökyüzüne her baktıklarında hilâli göreceklerdir!”

Ortaçağ İslam dünyasının en güvenilir tarihçilerinden Îbnü’l-Esîr’in (ö. 630/1233) Haçlı Seferleri Tarihi’nin de başlıca kaynaklarından birini teşkil eden eseri el-Kâmil fi’t-Târih’in Franklarla ilgili kısımlarının notlar ve açıklamalarla çevirisi olan el-Kâmil’de Haçlılar isimli bu çalışma Murabıtların, Zîrîlerin, Muvahhidlerin, Selçukluların, Eyyûbîlerin ve Memlüklerin başta mukaddes şehir Kudüs olmak üzere Franklar tarafından işgal ve istilâ edilen vatan topraklarını kurtarmak ve muhafaza etmek amacıyla giriştikleri askerî harekâtı ve meydana gelen olayları içermektedir.

el-Kâmil’de Haçlıların Türk bilim hayatına katkı sağlamasını temenni ediyorum.

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………………………………………………. 17
GİRİŞ ……………………………………………………………………………………………………………………… 21
1) Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın 1092’de Ölümü Üzerine Oğulları ve
Hanedanın Diğer Mensupları Arasında Başlayan ve Yıllarca
Devam Eden Taht Kavgaları……………………………………………………………………………25
2) Hasan Sabbah Liderliğindeki Bâtınîlerin Faaliyetleri ve
Devlete Verdiği Zararlar …………………………………………………………………………………27
3) Emîrlerin Çıkarcı Politikası …………………………………………………………………………….29
4) İş Başındaki Vezirlerin ve Diğer Devlet Adamlarının Liyakatsizliği……………………30
5) Hatunlar ve Diğer Kadınların Siyasî Rolleri ve Çevirdikleri Entrikalar……………….31
6) Mezhep Çatışmaları……………………………………………………………………………………….32
7) Muhtelif Kabilelerin Çıkardığı Zorluklar………………………………………………………….33
İBNÜ’L-ESÎR’İN HAYATI VE ESERLERİ…………………………………………………………………… 37
ÇEVİRİ, NOTLAR VE AÇIKLAMALAR ………………………………………………………………………. 45
HİCRETİN DÖRT YÜZ YETMİŞ SEKİZİNCİ (M. 1085-1086) YILI OLAYLARI………………….47
Haçlıların (Frankların) Tuleytula Kentini İstilâsı……………………………………………………47
Endülüs’te Zellâka Savaşı ve Frankların Bozguna Uğratılması……………………………….48
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN BİRİNCİ (M. 1088-1089) YILI OLAYLARI……………………..51
Rumların Zevîle Kentini İşgâl Etmeleri ve Daha Sonra Oradan Uzaklaşmaları………..51
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN DÖRDÜNCÜ (M. 1091-1092) YILI OLAYLARI……………….52
Frankların Sicilya Adası’nı İşgâlleri ………………………………………………………………………52
HİCRETİN DÖRT YÜZ SEKSEN BEŞİNCİ (M. 1092-1093) YILI OLAYLARI …………………….56
Müslümanlarla Franklar Arasında Ceyyân’da Vuku Bulan Savaş……………………………56
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN BİRİNCİ (M. 1097-1098) YILI OLAYLARI…………………….56
Haçlıların Antakya’yı İşgâli…………………………………………………………………………………..56
Müslümanların Haçlılar Üzerine Yürümeleri ve Yaptıkları İşler……………………………..60
Haçlıların Maarratu’n-Nu’mân’ı İşgâl Etmesi……………………………………………………….62
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………….62
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN İKİNCİ (M. 1098-1099) YILI OLAYLARI………………………63
Haçlıların -Allah’ın lâneti onların üzerine olsun- Kudüs’ü İşgâli ……………………………63
Fâtımîlerle Franklar Arasındaki Muharebe……………………………………………………………64
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN ÜÇÜNCÜ (M. 1099-1100) YILI OLAYLARI…………………..65
Müslümanların Haçlılar Karşısında Zafer Kazanmaları …………………………………………65
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………….66
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN DÖRDÜNCÜ (M. 1100-1101) YILI OLAYLARI ……………..66
Cebele Kadısı’nın Durumu…………………………………………………………………………………..66
Haçlıların Suriye’de Yaptıkları ……………………………………………………………………………..68
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN BEŞİNCİ (M. 1101-1102) YILI OLAYLARI……………………68
Haçlılardan Raymond de Saint Gilles’in Durumu ve Trablus Ablukası
Sırasında Yaptıkları……………………………………………………………………………………………..68
Haçlıların Gerçekleştirdiği Eylemler……………………………………………………………………..69
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN ALTINCI (M. 1102-1103) YILI OLAYLARI ……………………71
Haçlıların Suriye’deki Faaliyetleriyle İlgili Haberler………………………………………………71
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN YEDİNCİ (M. 1103-1104) YILI OLAYLARI …………………..72
Belek b. Behrâm b. Artuk’un Âne Şehrini Zaptı……………………………………………………..72
Frankların Rakka ve Ca‘ber Kalesi’ne Düzenledikleri Baskın………………………………….73
Haçlıların Suriye’de Cübeyl ve Akkâ’yı İşgâl Etmesi ………………………………………………73
Sökmen ile Çökürmüş’ün Haçlılara Karşı Cihadı (Harran Savaşı)…………………………..73
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN SEKİZİNCİ (M. 1104-1105) YILI OLAYLARI ………………..75
Artukoğlu Sökmen’in Ölümü ……………………………………………………………………………….75
Haçlıların Bu Sene Suriye’deki Müslümanlarla Yaptıkları Savaşlar…………………………76
Fâtımîlerle Haçlılar Arasındaki Savaş……………………………………………………………………77
HİCRETİN DÖRT YÜZ DOKSAN DOKUZUNCU (M. 1105-1106) YILI OLAYLARI……………77
Tuğtekin ile Franklar Arasındaki Muharebe ………………………………………………………….77
Rıdvân’ın Nusaybin’i Muhasara Etmesi ve Daha Sonra Geri Dönmesi……………………78
Haçlıların Efâmiye Kalesi’ni İşgâli ………………………………………………………………………..79
Haçlıların Trablusşâm’da Yaptıkları……………………………………………………………………..81
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………….83
HİCRETİN BEŞ YÜZÜNCÜ (M. 1106-1107) YILI OLAYLARI………………………………………….84
Çavlı Sakavu’nun Musul’a Yürüyüp Kentin Hâkimi Çökürmüş’ü Esir Alması………….84
Bizans İmparatoru ile Franklar Arasındaki Muharebe …………………………………………..84
Çavlı’nın Rahbe Kuşatması ve Melik Rıdvân ile İş Birliği………………………………………..85
HİCRETİN BEŞ YÜZ BİRİNCİ (M. 1107-1108) YILI OLAYLARI………………………………………85
İbn Ammâr’ın Yardım İstemek Üzere Bağdat’a Gelmesi………………………………………..85
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………….87
HİCRETİN BEŞ YÜZ İKİNCİ (M. 1108-1109) YILI OLAYLARI………………………………………..87
Çavlı’nın Haçlı Kontu’nu Serbest Bırakması …………………………………………………………87
Urfa Kontu II. Baudouin ile Antakya Prinkepsi Arasında Cereyan Eden Olaylar………88
II. Baudouin’in Serbest Bırakılmasından Sonra Çavlı’nın Durumu ………………………..89
Çavlı ile Franklar Arasındaki Muharebe………………………………………………………………..91
Tuğtekin ile Haçlılar Arasındaki Muharebe ve Daha Sonra Yapılan Sulh ………………..92
Tuğtekin’in Haçlılar Karşısında Mağlûp Olması ……………………………………………………92
HİCRETİN BEŞ YÜZ ÜÇÜNCÜ (M. 1109-1110) YILI OLAYLARI…………………………………….93
Frankların Suriye’deki Trablus ve Beyrut Şehirlerini Zaptı …………………………………….93
Frankların Cübeyl ve Banyas’ı Zaptı……………………………………………………………………..94
HİCRETİN BEŞ YÜZ DÖRDÜNCÜ (M. 1110-1111) YILI OLAYLARI………………………………..95
Haçlıların Sayda’yı İşgâli ……………………………………………………………………………………..95
Fâtımîlerin Askalân’ı Ele Geçirmeleri……………………………………………………………………95
Frankların Esârib Kalesi ve Diğer Bazı Yerleri Ele Geçirmeleri………………………………..96
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………….98
HİCRETİN BEŞ YÜZ BEŞİNCİ (M. 1111-1112) YILI OLAYLARI ……………………………………..98
İslâm Ordularının Haçlılarla Savaşmak Üzere Yola Çıkmaları………………………………..98
Frankların Sûr Şehrini Muhasarası……………………………………………………………………..100
Frankların Endülüs’te Bozguna Uğramaları………………………………………………………..102
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTINCI (M. 1112-1113) YILI OLAYLARI ……………………………………102
HİCRETİN BEŞ YÜZ YEDİNCİ (M. 1113-1114) YILI OLAYLARI …………………………………..103
Haçlılarla Muharebe (Taberiyye Savaşı), Onların Bozguna Uğramaları ve
Mevdûd’un Öldürülmesi……………………………………………………………………………………103
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..104
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKİZİNCİ (M. 1114-1115) YILI OLAYLARI ………………………………..105
Aksungur el-Porsukî’nin Haçlılar ile Savaşmak İçin Suriye’ye Gitmesi………………….105
Maraş ve Diğer Bazı Yerlerin Hâkiminin Aksungur el-Porsukî’ye İtaat Arz Etmesi…105
Aksungur el-Porsukî ile İlgazi Arasındaki Muharebe ve İlgazi’nin Esir Alınması ……106
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKUZUNCU (M. 1115-1116) YILI OLAYLARI……………………………106
Sultan Muhammed Tapar’ın Askerlerinin Franklar Karşısındaki Mağlûbiyeti……….106
Haçlıların Rafeniyye’yi Zaptı ve Buranın Daha Sonra Geri Alınması …………………….108
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON BİRİNCİ (M. 1117-1118) YILI OLAYLARI ………………………………109
Kābis ve Mehdiyye’nin Muhasara Edilmesi…………………………………………………………109
Sicilya Kralı II. Roger ile Zîrî Emîri Ali b. Yahya Arasında Gerginlik……………………….110
Halep Hâkimi Lü’lü’nün Öldürülmesi ve İlgazi’nin Halep’i İstilâ Etmesi………………110
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..111
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON İKİNCİ (M. 1118-1119) YILI OLAYLARI…………………………………111
Haçlıların Kudüs Kralı I. Baudouin’in Ölümü ve Müslümanlarla
Franklar Arasında Cereyan Eden Olaylar…………………………………………………………….111
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..113
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON ÜÇÜNCÜ (M. 1119-1120) YILI OLAYLARI …………………………….113
İlgazi’nin Frankların Elindeki Yerlere Cihada Çıkması / Kanlı Meydan Savaşı ………113
Müslümanlarla Haçlılar Arasında Vuku Bulan Diğer Bir Hadise …………………………..114
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON DÖRDÜNCÜ (M. 1120-1121) YILI OLAYLARI………………………..115
İlgazi’nin Bu Sene Gerçekleştirdiği Gazâ ve Cihat Harekâtı………………………………….115
Frankların Kütünde Kentini Kuşatmaları…………………………………………………………….116
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..116
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON BEŞİNCİ (M. 1121-1122) YILI OLAYLARI………………………………116
Musul’un Aksungur el-Porsukî’ye İktâ Edilip Haçlılarla Cihada Memur Edilmesi …116
Belek b. Behrâm’ın Urfa’yı Abluka Altında Tutup Kontu Esir Alması…………………….117
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..117
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON YEDİNCİ (M. 1123-1124) YILI OLAYLARI……………………………..117
Frankların Esârib Kalesi’ni Zaptı ………………………………………………………………………..117
Belek’in Harrân ve Halep’i Zaptı…………………………………………………………………………118
İfrîkıye’deki Müslümanlarla Franklar Arasındaki Savaş ……………………………………….118
Harput’un Franklar Tarafından İşgâli ve Daha Sonra Geri Alınması……………………..119
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..120
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON SEKİZİNCİ (M. 1124-1125) YILI OLAYLARI…………………………..120
Belek b. Behrâm b. Artuk’un Öldürülmesi ve Timurtaş’ın Halep’e
Hâkim Olması……………………………………………………………………………………………………120
Haçlıların Suriye’deki Sûr Kentini Zaptı………………………………………………………………121
Porsukî’nin Irak Şahneliğinden Azledilmesi ve Yerine
Barankuş ez-Zekevî’nin Tayini …………………………………………………………………………..122
Aksungur el-Porsukî’nin Halep Kentine Hâkim Olması……………………………………….123
HİCRETİN BEŞ YÜZ ON DOKUZUNCU (M. 1125) YILI OLAYLARI……………………………..124
Aksungur el-Porsukî’nin Kefertâb’ı Fethi ve Haçlılar Karşısında Mağlûp Olması…..124
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİNCİ (M. 1126) YILI OLAYLARI…………………………………………124
Endülüs Müslümanları ile Franklar Arasındaki Harp …………………………………………..124
Porsukî’nin Öldürülmesi ve Yerine Oğlu İzzeddin Mesʻûd’un Geçmesi………………..125
Atabeg Tuğtekin ile Haçlılar Arasında Suriye’de Vuku Bulan Muharebe……………….126
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..127
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ BİRİNCİ (M. 1127) YILI OLAYLARI …………………………………127
İzzeddin Mesʻûd el-Porsukî’nin Ölümü ve İmâdüddin Zengî’nin Musul ve
Çevresine Vali Tayin Edilmesi, Buna İtirazlar ve Frank Tehdidi……………………………127
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ İKİNCİ (M. 1128) YILI OLAYLARI……………………………………129
Atabeg İmâdüddin Zengî’nin Halep’e Hâkim Olması…………………………………………..129
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..131
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ ÜÇÜNCÜ (M. 1128-1129) YILI OLAYLARI………………………..131
Bâtınîlerin Franklar ile İş Birliği ve Dımaşk’ta Bâtınî Katliamı………………………………131
Frankların Dımaşk’ı Muhasarası ve Mağlûp Olarak Geri Dönmeleri …………………….132
İmâdüddin Zengî’nin Hama Kentine Hâkim Olması……………………………………………133
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..133
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ DÖRDÜNCÜ (M. 1129-1130) YILI OLAYLARI …………………..133
İmâdüddin Zengî’nin Esârib Kalesi’ni Zapt Etmesi ve Frankların
Hezimete Uğramaları ………………………………………………………………………………………..133
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..135
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ YEDİNCİ (M. 1132-1133) YILI OLAYLARI ………………………..135
Şemsülmülûk’un Banyas’ı Zaptı…………………………………………………………………………135
Müslümanlar ile Franklar Arasındaki Muharebe …………………………………………………135
Trablus Kontu’nun Mağlûp Olması…………………………………………………………………….136
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..136
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ SEKİZİNCİ (M. 1133-1134) YILI OLAYLARI ……………………..137
Şemsü’l-Mülûk’un Şakîf-Tîrûn’u Zaptı ve Frank Topraklarını Yağmalaması…………137
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..138
HİCRETİN BEŞ YÜZ YİRMİ DOKUZUNCU (M. 1134-1135) YILI OLAYLARI…………………138
Şemsü’l-Mülûk ve Haçlılar…………………………………………………………………………………138
Frankların Cerbe Adası’nı Zaptı………………………………………………………………………….138
Frankların Endülüs’teki Rûta Kalesi’ni Zaptı……………………………………………………….139
İbn Rudmir’in İfrâğa Kentini Muhasara Etmesi, Mağlûp Olması ve Ölmesi…………..139
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZUNCU (M. 1135-1136) YILI OLAYLARI………………………………140
Atabeg’e Bağlı Askerlerin Frankların Elindeki Beldelere Yaptıkları Akınlar……………140
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ BİRİNCİ (M. 1136-1137) YILI OLAYLARI…………………………..141
Müslümanların İbnü’l-Ahmer Vadisi’ni Haçlıların Elinden Almaları ……………………141
Zengî’nin Ba‘rîn Kalesini Zaptı ve Haçlıların Bozguna Uğramaları……………………….141
Bizans İmparatoru’nun Suriye’ye Gitmek Üzere Ülkesinden Ayrılması………………..142
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ İKİNCİ (M. 1137-1138) YILI OLAYLARI…………………………….143
Bizans İmparatoru’nun Suriye’ye Varması, Buzâa’yı Ele Geçirmesi ve
Müslümanlara Yaptıkları……………………………………………………………………………………143
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ ÜÇÜNCÜ (M. 1138-1139) YILI OLAYLARI…………………………146
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..146
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ DÖRDÜNCÜ (M. 1139-1140) YILI OLAYLARI ……………………146
Atabeg Zengî’nin Dımaşk’ı Muhasarası ………………………………………………………………146
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ BEŞİNCİ (M. 1140-1141) YILI OLAYLARI………………………….148
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..148
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ ALTINCI (M. 1141-1142) YILI OLAYLARI………………………….149
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..149
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ YEDİNCİ (M. 1142-1143) YILI OLAYLARI …………………………149
Frankların Trablusgarb’ı Ablukaya Alması…………………………………………………………..149
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..150
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ SEKİZİNCİ (M. 1143-1144) YILI OLAYLARI………………………150
Atabeg İmâdüddin Zengî’nin Diyarbekir’in Bir Kısmını Ele Geçirmesi …………………150
HİCRETİN BEŞ YÜZ OTUZ DOKUZUNCU (M. 1144-1145) YILI OLAYLARI………………….150
Urfa ile Haçlıların Elinde Bulunan el-Cezîre’deki Diğer Beldelerin Fethedilmesi ….150
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..152
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRKINCI (M. 1145-1146) YILI OLAYLARI………………………………….153
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..153
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK BİRİNCİ (M. 1146-1147) YILI OLAYLARI …………………………..153
Haçlıların Trablusgarb’ı Zapt Etmeleri………………………………………………………………..153
Haçlılar ile Mücadelede Önemli Bir İsim: Atabeg Zengî’nin Ölümü, Ahlâk ve
Yaşayışına Dair Bazı Örnekler…………………………………………………………………………….154
Abdülmü’min’in Endülüs’e Hâkim Olması …………………………………………………………155
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK İKİNCİ (M. 1147-1148) YILI OLAYLARI……………………………..156
Kābis Halkının Franklara İtaat Arz Etmesi ve Müslümanların Orayı Ele Geçirmesi..156
Akıllı İnsanların İbret ve Tedbir Alması Gereken Bir Olay…………………………………….156
Frankların Endülüs’ün Meriye ve Diğer Bazı Şehirlerini İşgâl Etmeleri…………………157
Nûreddin Mahmud b. Zengî’nin Haçlıların Elindeki Birkaç Yeri Fethetmesi…………157
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK ÜÇÜNCÜ (M. 1148-1149) YILI OLAYLARI …………………………157
Haçlıların İfrîkıye’deki Mehdiyye Kentine Hâkim Olmaları………………………………….157
Frankların Dımaşk’ı Muhasarası ve Seyfeddin Gazi b. Zengî’nin Yaptıkları…………..161
Nûreddin Mahmud b. Zengî’nin el-Urayma (Arîma) Kalesi’ni Zaptı …………………….162
Nûreddin Mahmud’un Yağrâ’da Haçlıları Bozguna Uğratması…………………………….163
Frankların Endülüs’teki Bazı Şehirleri Zaptı………………………………………………………..163
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK DÖRDÜNCÜ (M. 1149-1150) YILI OLAYLARI…………………….164
Antakya Prinkepsi’nin Öldürülmesi ve Frankların Bozguna Uğramaları……………….164
Sicilya Kralı’yla Bizans İmparatoru Arasındaki Anlaşmazlık…………………………………165
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK BEŞİNCİ (M. 1150-1151) YILI OLAYLARI…………………………..165
Efâmiye Kalesi’nin Fethi…………………………………………………………………………………….165
Frankların Kurtuba’yı Zaptı ve Oradan Çekip Gitmeleri ………………………………………166
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK ALTINCI (M. 1151-1152) YILI OLAYLARI…………………………..166
Nûreddin’in Joscelin Karşısında Mağlûp Olması ve Daha Sonra
Joscelin’in Esir Düşmesi …………………………………………………………………………………….166
Endülüs’ün Gırnata ve Meriye Kentlerinin Muhasara Edilmesi ……………………………167
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK YEDİNCİ (M. 1152-1153) YILI OLAYLARI………………………….168
Nûreddin Mahmud ile Haçlılar Arasındaki Savaş ………………………………………………..168
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK SEKİZİNCİ (M. 1153-1154) YILI OLAYLARI……………………….169
Frankların Bûne Kentini İşgâli, Roger’nin Ölümü ve Yerine Oğlu
Guillaume’un Geçmesi………………………………………………………………………………………169
Haçlıların Askalân Kentini İşgâli…………………………………………………………………………169
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..170
HİCRETİN BEŞ YÜZ KIRK DOKUZUNCU (M. 1154-1155) YILI OLAYLARI…………………..170
Nûreddin Mahmud’un Dımaşk’ı Zaptı ……………………………………………………………….170
Nûreddin’in Tell-Bâşir’i Zaptı…………………………………………………………………………….172
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ BİRİNCİ (M. 1156-1157) YILI OLAYLARI ……………………………172
Adalar ve İfrîkıye’nin Sicilya’daki Frank Kralı’na Karşı İsyanı ve
Vuku Bulan Hadiseler………………………………………………………………………………………..172
Nûreddin’in Hârim Kalesi’ni Muhasarası……………………………………………………………173
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ İKİNCİ (M. 1157-1158) YILI OLAYLARI………………………………174
Suriye’de Meydana Gelen Depremler ve Nûreddin’in Frank
Hâkimiyetindeki Yerlere Baskınlar Tertip Etmesi ………………………………………………..174
Müslümanların Meriye Şehrini Zaptı ve Endülüs’teki Mülessimîler
(Murâbıtlar) Devleti’nin İnkırazı ………………………………………………………………………..175
Nûreddin’in Baalbek’i Zaptı……………………………………………………………………………….175
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ DÖRDÜNCÜ (M. 1159-1160) YILI OLAYLARI……………………..176
Abdülmü’min’in Mehdiyye’yi Franklardan Alması ve Bütün İfrîkıye’ye
Hâkim Olması……………………………………………………………………………………………………176
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ ALTINCI (M. 1160-1161) YILI OLAYLARI……………………………179
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..179
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ YEDİNCİ (M. 1161-1162) YILI OLAYLARI…………………………..180
Nûreddin’in Hârim’i Muhasarası ……………………………………………………………………….180
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ SEKİZİNCİ (M. 1162-1163) YILI OLAYLARI………………………..180
Nûreddin Mahmud’un Haçlılar Karşısında Mağlûp Olması …………………………………180
HİCRETİN BEŞ YÜZ ELLİ DOKUZUNCU (M. 1163-1164) YILI OLAYLARI……………………182
Şîrkûh ile Nûreddin’in Askerlerinin Mısır Diyarına Gidip Geri Dönmeleri ……………182
Frankların Hezimete Uğraması ve Hârim’in Fethi……………………………………………….184
Nûreddin’in Banyas Kalesi’ni Haçlılardan Alması ……………………………………………….186
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..187
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ BİRİNCİ (M. 1165-1166) YILI OLAYLARI……………………….188
Haçlıların Elindeki el-Muneytıra’nın Fethi………………………………………………………….188
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ İKİNCİ (M. 1166-1167) YILI OLAYLARI …………………………188
Esedüddin Şîrkûh’un Mısır’a Dönüşü…………………………………………………………………188
Esedüddin’in İskenderiye’yi Zaptı ve Suriye’ye Geri Dönmesi……………………………..190
Nûreddin’in Sâfisa ve Urayma’yı Zaptı ……………………………………………………………….191
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ DÖRDÜNCÜ (M. 1168-1169) YILI OLAYLARI…………………191
Esedüddin’in Mısır’a Hâkim Olması ve Şâver’in Katledilmesi………………………………191
Esedüddin Şîrkûh’un Ölümü ……………………………………………………………………………..195
Selâhaddin’in Mısır’a Hâkim Olması ………………………………………………………………….196
Mısır’da Zenciler Hadisesi………………………………………………………………………………….198
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ BEŞİNCİ (M. 1169-1170) YILI OLAYLARI ………………………199
Frankların Dimyat’ı Muhasarası…………………………………………………………………………199
Nûreddin’in Kerek Kalesi’ni Kuşatması ………………………………………………………………200
Nûreddin’in Askerlerinin Bir Gazâsı……………………………………………………………………201
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ ALTINCI (M. 1170-1171) YILI OLAYLARI……………………….202
Selâhaddin’in Haçlıların Hâkimiyetindeki Yerlere Yaptığı Gazâ ve Eyle’nin Fethi …202
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ YEDİNCİ (M. 1171-1172) YILI OLAYLARI………………………202
Nûreddin ile Selâhaddin Arasındaki Gizli Rekabet ve Franklar…………………………….202
Suriye’deki Haçlılara Karşı Gerçekleştirilen Bir Cihat Harekâtı…………………………….203
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..204
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ SEKİZİNCİ (M. 1172-1173) YILI OLAYLARI……………………204
Haçlıların Havrân’a, Müslümanların da Frank Hâkimiyetindeki
Yerlere Baskın Düzenlemeleri…………………………………………………………………………….204
Ermeni Leon oğlu Mleh’in Rumlara/Bizans’a Karşı Zafer Kazanması …………………..205
Abdülmü’min’in Oğlunun Endülüs’teki Franklarla Harbi ……………………………………205
Nûreddin Mahmud – Kılıç Arslan, Rumlar/Bizans ve Haçlılar ……………………………..206
Selâhaddin’in Mısır’dan Kerek’e Gitmesi ve Geri Dönmesi ………………………………….206
HİCRETİN BEŞ YÜZ ALTMIŞ DOKUZUNCU (M. 1173-1174) YILI OLAYLARI ………………207
Selâhaddin’e İsyan Etmek ve Haçlılar ile İş Birliği Yapmak İsteyen
Bir Grup Mısırlının Öldürülmesi…………………………………………………………………………207
Haçlılar ile Cihat Eden Büyük Kahraman: Nûreddin Mahmud b. Zengî’nin
Ölümü -Allah Rahmet Eylesin!- ………………………………………………………………………….209
Haçlıların Banyas’ı Muhasara Edip Geri Dönmeleri…………………………………………….211
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..212
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞİNCİ (M. 1174-1175) YILI OLAYLARI……………………………..212
Sicilya Donanmasının İskenderiye’ye Varması ve Mağlûp Olarak Geri Dönmesi…..212
Selâhaddin’in Dımaşk’ı Zaptı……………………………………………………………………………..214
Selâhaddin’in Hıms ve Hama Kentlerini Zaptı…………………………………………………….216
Selâhaddin’in Halep’i Muhasara Edip Geri Dönmesi ve Hıms ile
Baalbek Kalelerini Zaptı……………………………………………………………………………………..217
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ BİRİNCİ (M. 1175-1176) YILI OLAYLARI……………………….218
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..218
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ İKİNCİ (M. 1176-1177) YILI OLAYLARI…………………………218
Müslümanların Haçlılar, Haçlıların da Müslümanlar Karşısında Kazandığı Zafer…218
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ ÜÇÜNCÜ (M. 1177-1178) YILI OLAYLARI……………………..219
Selâhaddin’in Remle’de Mağlûp Olması……………………………………………………………..219
Haçlıların Hama Kentini Muhasarası………………………………………………………………….220
Gümüştekin’in Katledilmesi ve Haçlıların Hârim’i Ablukaya Alması…………………….221
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ DÖRDÜNCÜ (M.1178-1179) YILI OLAYLARI …………………222
Haçlıların Hama Kentini Tekrar Kuşatmaları………………………………………………………222
Haçlıların İslâm Ülkelerinde Yaptığı Yağma ve Baskınlar …………………………………….222
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ BEŞİNCİ (M. 1179-1180) YILI OLAYLARI……………………..223
Haçlıların Mehâdatu’l-Ahzân’da (Beytü’l-Ahzân) Yaptıkları Kalenin
Tahrip Edilmesi…………………………………………………………………………………………………223
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ ALTINCI (M. 1180-1181) YILI OLAYLARI ………………………225
Selâhaddin’in II. Kılıç Arslan ile Muharebe Etmek Üzere Haçlılar ile Anlaşması……225
Selâhaddin’in Ermeni Leon-Oğlu’nun Ülkesine Yürümesi…………………………………..227
Yûsuf b. Abdülmü’min’in Kafsa Kentini Zapt Etmesi …………………………………………..227
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ YEDİNCİ (M. 1181-1182) YILI OLAYLARI ……………………..227
Suriye’den Kerek Kentine Yapılan Sefer………………………………………………………………227
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ SEKİZİNCİ (M. 1182-1183) YILI OLAYLARI …………………..228
Selâhaddin’in Suriye’ye Gitmesi ve Haçlılara Baskın Yapması……………………………..228
Müslümanların Şakîf’i (Habis Celdek) Haçlılardan Alması…………………………………..229
Selâhaddin’in Mâverâ-yı Ürdün (Gavr) ve Diğer Bazı Frank Beldelerine
Baskın Düzenleyip Yağmalaması………………………………………………………………………..229
Beyrut Muhasarası …………………………………………………………………………………………….230
Selâhaddin’in Fırat’ı Geçmesi ve el-Cezîre’yi Zaptı ……………………………………………..230
Kızıl Deniz’de Haçlılar Karşısında Kazanılan Bir Zafer…………………………………………231
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..232
HİCRETİN BEŞ YÜZ YETMİŞ DOKUZUNCU (M. 1183-1184) YILI OLAYLARI………………232
Denizde ve Suriye’de Haçlılar ile Yapılan İki Savaş………………………………………………232
Selâhaddin’in Halep’i Zaptı ……………………………………………………………………………….233
Selâhaddin’in Hârim’i Zaptı……………………………………………………………………………….233
Baysân’a Düzenlenen Akın ………………………………………………………………………………..234
Kerek’e Düzenlenen Akın ve Âdil’in Halep’e Hâkim Olması…………………………………234
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSENİNCİ (M. 1184-1185) YILI OLAYLARI……………………………..235
Selâhaddin’in Kerek Seferi …………………………………………………………………………………235
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN İKİNCİ (M. 1186-1187) YILI OLAYLARI…………………………236
Suriye’deki Haçlılar Arasında Çıkan Anlaşmazlık ve Trablus Kontu’nun
Selâhaddin’in Tarafına Geçmesi…………………………………………………………………………236
Prens Reynald’ın (Renaud de Chatillon) Anlaşmayı Bozması……………………………….237
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN ÜÇÜNCÜ (M. 1187-1188) YILI OLAYLARI …………………….237
Selâhaddin’in Haçlıların Elindeki Kerek’i Muhasarası …………………………………………237
Akkâ Kentinin Yağmalanması …………………………………………………………………………….238
Selâhaddin’in Ordugâha Dönmesi ve Haçlılara Karşı Akınlar Düzenlemesi ………….238
Selâhaddin’in Taberiyye’yi Fethi ………………………………………………………………………..239
Haçlıların Hittîn’de Bozguna Uğramaları……………………………………………………………241
Selâhaddin’in Taberiyye’ye Dönüşü, Şehir ve Kaleyi Zaptı…………………………………..243
Akkâ Şehrinin Fethi……………………………………………………………………………………………244
Mecdel Yâba’nın Fethi……………………………………………………………………………………….244
Birkaç Kalenin Fethi…………………………………………………………………………………………..244
Yafa’nın Fethi ……………………………………………………………………………………………………245
Tibnîn, Sayda, Cübeyl ve Beyrut’un Fethi……………………………………………………………245
Marki’nin (Marquis) Sûr Şehrine Gelmesi …………………………………………………………..247
Askalân ve Civarındaki Yerlerin Fethi………………………………………………………………….248
Askalân Civarındaki Kent ve Kalelerin Fethi………………………………………………………..249
Kudüs’ün Fethi………………………………………………………………………………………………….249
Selâhaddin’in Sûr’a Gidip Orayı Muhasara Etmesi………………………………………………253
Sûr’dan Akkâ’ya Gidilmesi ve Askerlerin Terhis Edilmesi …………………………………….255
Hûnîn’in Fethi…………………………………………………………………………………………………..257
Safed, Kevkeb ve Kerek’in Muhasarası………………………………………………………………..257
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN DÖRDÜNCÜ (M. 1188-1189) YILI OLAYLARI………………..258
Selâhaddin’in Kevkeb’i Kuşatması ……………………………………………………………………..258
Selâhaddin’in Haçlı Hâkimiyetindeki Topraklara Hareketi ………………………………….258
Cebele’nin Fethi………………………………………………………………………………………………..259
Lazkıye’nin Fethi……………………………………………………………………………………………….260
Sicilya Filosunun Durumu …………………………………………………………………………………261
Sahyûn (Sıhyûn) ve Birçok Kalenin Fethi…………………………………………………………….261
Bekâs ve Şuğr Kalelerinin Fethi…………………………………………………………………………..262
Sermîniyye’nin Fethi………………………………………………………………………………………….263
Berziyye’nin Fethi ……………………………………………………………………………………………..264
Derbsâk’ın Fethi………………………………………………………………………………………………..266
Bağrâs’ın Fethi…………………………………………………………………………………………………..267
Antakya Prinkepsi ile Müslümanlar Arasında Yapılan Sulh ………………………………….268
Kerek ve Civarındaki Kalelerin Fethi …………………………………………………………………..269
Safed Kalesi’nin Fethi ………………………………………………………………………………………..269
Kevkeb’in Fethi………………………………………………………………………………………………….270
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN BEŞİNCİ (M. 1189-1190) YILI OLAYLARI………………………271
Şakîf Arnûn’un Fethi………………………………………………………………………………………….271
Öncü Birliğiyle Franklar Arasındaki Savaş …………………………………………………………..272
Gönüllü Gazilerin Katıldığı Bir Harp …………………………………………………………………..273
Üçüncü Bir Hadise…………………………………………………………………………………………….273
Haçlıların Akkâ’ya Yürüyüp Muhasara Etmeleri ………………………………………………….274
Başka Bir Hadise ve Bedevî Arapların Savaşı ……………………………………………………….277
Akkâ Önlerindeki Büyük Harp ……………………………………………………………………………278
Selâhaddin’in Frankların Yanından Ayrılması ve Haçlıların Akkâ’yı
Muhasara Etmeleri…………………………………………………………………………………………….280
Mısır Askerlerinin ve Filosunun Gelmesi…………………………………………………………….281
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN ALTINCI (M. 1190-1191) YILI OLAYLARI………………………281
Haçlılar ile Öncü Birliği Arasındaki Savaş ve Selâhaddin’in Frankları
Muhasara İçin Geri Dönmesi……………………………………………………………………………..281
Kulelerin/Burçların Yakılması ve Donanma Hadisesi ………………………………………….282
Alman İmparatoru’nun Suriye’ye Varması ve Ölümü…………………………………………..284
Müslümanlar ile Franklar Arasında Akkâ Önlerinde Vuku Bulan Hadise ………………286
Frankların Mevzilerinden Çıkmaları …………………………………………………………………..288
Akkâ’ya Başka Birliklerin Gönderilmesi ve Bu Meseledeki İhmal ve Gevşeklik………289
Frankların Endülüs’teki Şilb’i (Silves) İşgâli ve Kentin Yeniden
Müslümanların Eline Geçmesi……………………………………………………………………………290
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN YEDİNCİ (M. 1191-1192) YILI OLAYLARI……………………..291
Takıyyüddin’in Fırat’ı Geçerek Harran’ı ve el-Cezîre’nin Diğer Beldelerini
Ele Geçirmesi, Ahlat’a Yürümesi…………………………………………………………………………291
Haçlıların Batı’dan Deniz Yoluyla Akkâ’ya Gelmeleri…………………………………………..291
Frankların Akkâ’yı Ele Geçirmeleri……………………………………………………………………..293
Haçlıların Askalân Yöresine Gitmeleri ve Orayı Tahrip Etmeleri…………………………..295
Frankların Natrûn’a (Latrun) Gitmeleri ………………………………………………………………297
Selâhaddin’in Kudüs’e Gitmesi…………………………………………………………………………..298
Haçlıların Remle’ye Dönüşü ………………………………………………………………………………299
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN SEKİZİNCİ (M. 1192-1193) YILI OLAYLARI…………………..299
Haçlıların Askalân’ı Tamir Etmeleri ……………………………………………………………………299
Marki’nin Öldürülmesi ve Yerine Henry’nin Geçmesi………………………………………….300
İngiltere Kralı’nın Yaptıkları……………………………………………………………………………….301
Frankların Müslüman Askerî Birliğini ve Bir Kafileyi Ele Geçirmesi………………………301
Frankların Akkâ’ya Dönüşü………………………………………………………………………………..302
Selâhaddin’in Yafa’yı Fethetmesi ……………………………………………………………………….302
Franklarla Yapılan Sulh ve Selâhaddin’in Dımaşk’a Dönmesi………………………………303
II. Kılıç Arslan’ın Vefatı ………………………………………………………………………………………304
HİCRETİN BEŞ YÜZ SEKSEN DOKUZUNCU (M. 1193) YILI OLAYLARI……………………..307
Büyük İslâm Mücahidi Selâhaddin’in Ölümü, Ahlâk ve Yaşayışından
Bazı Örnekler…………………………………………………………………………………………………….307
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKSAN BİRİNCİ (M. 1194-1195) YILI OLAYLARI……………………..308
Abdülmü’min’in Oğlunun Endülüs’teki Franklar ile Cihadı…………………………………308
Murâbıtlardan Ali b. İshâk’ın İfrîkıye’de Yaptıkları………………………………………………311
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKSAN ÜÇÜNCÜ (M. 1196-1197) YILI OLAYLARI……………………311
Âdil’in Yafa’yı Franklardan Alması, Frankların da Beyrut’u Müslümanlardan
Alması, Frankların Tibnîn’i Muhasarası ve Daha Sonra Oradan Uzaklaşmaları…….311
HİCRETİN BEŞ YÜZ DOKSAN BEŞİNCİ (M. 1198-1199) YILI OLAYLARI …………………….314
Ya‘kûb b. Yûsuf b. Abdu’l-Mü’min’in Ölümü ve Yerine Oğlu
Muhammed’in Geçmesi…………………………………………………………………………………….314
HİCRETİN ALTI YÜZÜNCÜ (M. 1203-1204) YILI OLAYLARI ………………………………………314
İstanbul’un Franklar (Lâtinler) Tarafından Zaptı…………………………………………………314
Suriye’deki Frankların İslâm Ülkelerine Saldırmaları ve Sonra
Onlarla Anlaşmaları …………………………………………………………………………………………..316
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..317
HİCRETİN ALTI YÜZ BİRİNCİ (M. 1204-1205) YILI OLAYLARI…………………………………..317
Keyhüsrev b. Kılıç Arslan’ın Anadolu Topraklarını Yeğeninin Elinden Alması ………317
HİCRETİN ALTI YÜZ ÜÇÜNCÜ (M. 1206-1207) YILI OLAYLARI …………………………………318
Gıyâseddin Keyhüsrev’in Antalya’yı Fethi …………………………………………………………..318
HİCRETİN ALTI YÜZ DÖRDÜNCÜ (M. 1207-1208) YILI OLAYLARI…………………………….318
Haçlıların Suriye’de Gerçekleştirdiği Baskın ve Yağmalar…………………………………….318
HİCRETİN ALTI YÜZ ONDÖRDÜNCÜ (M. 1217-1218) YILI OLAYLARI ……………………….319
Haçlıların Suriye Topraklarına Varmaları, Mısır’a Gidip Dimyat Şehrini
İşgâl Etmeleri ve Kentin Yeniden Müslümanların Eline Geçmesi …………………………319
Frankların Tûr Kalesi’ni Muhasara ve Tahrip Etmeleri ………………………………………..321
Haçlıların Dimyat’ı Kuşatıp Ele Geçirmeleri………………………………………………………..321
Müslümanların Dimyat’ı Franklardan Geri Alması………………………………………………324
HİCRETİN ALTI YÜZ ON YEDİNCİ (M. 1220-1221) YILI OLAYLARI ……………………………327
Melik Eşref’in Ahlat’ı Kardeşi Şehâbeddin Gazi’ye Teslim Etmesi ve Frank
İstilâsına Karşı Mısır’a Gitmesi …………………………………………………………………………..327
HİCRETİN ALTI YÜZ YİRMİ ÜÇÜNCÜ (M. 1226) YILI OLAYLARI………………………………328
Franklarla Ermeniler Arasında Vuku Bulan Hadiseler………………………………………….328
HİCRETİN ALTI YÜZ YİRMİ BEŞİNCİ (M. 1227-1228) YILI OLAYLARI………………………..330
Haçlıların Suriye’yi İstilâ ve Sayda Kentini Yeniden İnşa Etmeleri………………………..330
HİCRETİN ALTI YÜZ YİRMİ ALTINCI (M. 1228-1229) YILI OLAYLARI………………………..331
Kudüs’ün Haçlılara Teslim Edilmesi …………………………………………………………………..331
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..332
HİCRETİN ALTI YÜZ YİRMİ SEKİZ (M. 1230-1231) YILI OLAYLARI……………………………332
Çeşitli Hadiseler ………………………………………………………………………………………………..332
EK 1: EBÜ’L-FİDÂ EL-MUHTASAR’DA HAÇLILAR ………………………………………… 333
GİRİŞ ……………………………………………………………………………………………………………………..333
Ebü’l-Fidâ’nın Hayatı ve Eserleri………………………………………………………………………..333
ÇEVİRİ, NOTLAR VE AÇIKLAMALAR……………………………………………………………………….336
HİCRETİN ALTI YÜZ OTUZ DÖRDÜNCÜ (M. 1236-1237) YILI OLAYLARI…………………..336
Melik Muazzam Turanşah’ın Bağras’ı Kuşatması………………………………………………..336
HİCRETİN ALTI YÜZ OTUZ YEDİNCİ (M. 1239-1240) YILI OLAYLARI………………………..336
Melik Nâsır’ın Kudüs Seferi………………………………………………………………………………..336
HİCRETİN ALTI YÜZ OTUZ SEKİZİNCİ (M. 1240-1241) YILI OLAYLARI……………………..336
Melik Âdil’in Torunu Melik Cevâd Yunus’un Başına Gelenler………………………………336
HİCRETİN ALTI YÜZ KIRKINCI (M. 1242-1243) YILI OLAYLARI ………………………………..337
Mısır Ordusuyla Harizmli Askerlerin – Dımaşk Ordusu ile Haçlılar ve
Hıms Hâkimine Bağlı Kuvvetlerle Savaşması ………………………………………………………337
HİCRETİN ALTI YÜZ KIRK BEŞİNCİ (M. 1247-1248) YILI OLAYLARI …………………………337
Askalan ve Taberiyye Kalelerinin Fethi ……………………………………………………………….337
HİCRETİN ALTI YÜZ KIRK YEDİNCİ (M. 1249-1250) YILI OLAYLARI…………………………338
Haçlıların Dimyat’ı Ele Geçirmeleri ve Melik Sâlih’in Eşmûn Tanâh’a Gelmesi …….338
HİCRETİN ALTI YÜZ KIRK SEKİZİNCİ (M. 1250-1251) YILI OLAYLARI………………………339
Haçlıların Hezimeti ve Krallarının Esir Düşmesi………………………………………………….339
Melik Muazzam Turanşah b. Melik Sâlih Necmeddin Eyyûb’un Katledilmesi……….339
HİCRETİN ALTI YÜZ ALTMIŞ ÜÇÜNCÜ (M. 1264-1265) YILI OLAYLARI…………………….339
Kaysâriyye’nin Fethi ………………………………………………………………………………………….339
HİCRETİN ALTI YÜZ ALTMIŞ DÖRDÜNCÜ (M. 1265-1266) YILI OLAYLARI ……………….340
Safed ve Diğer Bazı Kentlerin Fethi …………………………………………………………………….340
Kârâ Halkının Katledilmesi ve Mallarının Yağmalanması…………………………………….340
HİCRETİN ALTI YÜZ ALTMIŞ SEKİZİNCİ (M. 1269-1270) YILI OLAYLARI ………………….340
HİCRETİN ALTI YÜZ ALTMIŞ DOKUZUNCU (M. 1270-1271) YILI OLAYLARI……………..340
HİCRETİN ALTI YÜZ SEKSEN DÖRDÜNCÜ (M. 1285-1286) YILI OLAYLARI……………….341
Merkab’ın Fethi…………………………………………………………………………………………………341
HİCRETİN ALTI YÜZ SEKSEN BEŞİNCİ (M. 1286-1287) YILI OLAYLARI …………………….341
Sahyûn’un Fethi………………………………………………………………………………………………..341
HİCRETİN ALTI YÜZ SEKSEN SEKİZİNCİ (M. 1289) YILI OLAYLARI …………………………342
Trablusşâm’ın Fethi…………………………………………………………………………………………..342
HİCRETİN ALTI YÜZ DOKSANINCI (M. 1291) YILI OLAYLARI ………………………………….342
Akkâ’nın Fethi …………………………………………………………………………………………………..342
Diğer Kale ve Kentlerin Fethi ……………………………………………………………………………..344
BİBLİYOGRAFYA……………………………………………………………………………………… 345
İNDEKS ………………………………………………………………………………………………….. 361
Şahıs ve Topluluk Adları……………………………………………………………………………. 361
Yer Adları ………………………………………………………………………………………………… 370
Terimler ………………………………………………………………………………………………….. 377
EK 2: HÜKÜMDAR LİSTELERİ …………………………………………………………………… 384
HARİTALAR…………………………………………………………………………………………….. 397

ÖNSÖZ

İbnü’l-Esîr eserlerinde çok çeşitli konularda güvenilir malumat vermesiyle tanınan bir tarihçidir. el-Kâmil fi’t-Târîh adlı kitabı ilk altı Haçlı Seferi’yle ilgili kaynaklar arasında müstesna bir yere sahiptir. Haçlı Seferleri konusundaki araştırmalarıyla temayüz etmiş olan yerli ve yabancı tarihçiler İslâm kaynakları arasında el-Kâmil’in Endülüs’te başlatılan Haçlı istilâsı ile Ortadoğu’da gerçekleştirilen Birinci, İkinci, Üçüncü, Dördüncü, Beşinci ve Altıncı Haçlı Seferleri konusunda asla müstağnî kalınamayacak önemli bir kaynak olduğu hususunda müttefiktirler. İbnü’l-Esîr, Birinci ve İkinci Haçlı Seferleri için İbnü’l-Kalânisî’nin (ö. 555/1160) Zeylü Târîhi Dımaşk adlı eserinden istifade etmiştir. Ancak müellifin, İbnü’l-Kalânisî’nin eserinden her konuda aynı ölçüde yararlanmadığı görülmektedir ki, bu muhtemelen onun verdiği malumatı tatminkâr ve yeterli bulmamasıyla ilgili olmalıdır. Mesela el-Bâhir adlı eserinde İkinci Haçlı Seferi’ne iştirak eden orduların Dımaşk kuşatması hakkında İbnü’l-Kalânisî’de yer almayan bazı bilgileri nakletmektedir.

Birinci Haçlı Seferi hakkında oldukça ayrıntılı malumat içeren İbnü’l-Esîr’in çalışmasında yazar konuya 491 (1097-1098) yılı hadiseleriyle giriş yapar ve “Haçlıların Antakya’yı İşgâlleri” başlığı altında şöyle der: “Frank Devleti’nin ortaya çıkışı, güçlerinin artması, durumlarının kuvvetlenmesi İslâm ülkelerine saldırıp bir kısmını işgâl etmeleri 478 (1085-1086) senesine rastlar. Franklar Tuleytula ile Endülüs’teki diğer şehirleri de zapt etmişlerdi ki, bunlar daha önce anlatıldı. Haçlılar daha sonra 484 (1091-1092) yılında Sicilya Adası’na hücum ederek orayı da istilâ ettiler. Bunu da aynı şekilde anlatmıştık. Franklar bu arada İfrîkıye’nin2 çeşitli yerlerine dağılıp bazı yerleri ele geçirdilerse de bu yerler daha sonra geri alındı. İleride görüleceği üzere Haçlılar daha sonra başka yerleri de işgâl ettiler. 490 (1096-1097) senesinde ise Bilâdü’ş-Şâm’a (Suriye, Filistin, Ürdün ve Lübnan’ı içine alan bölge) doğru yola çıktılar.”

Müellif, Haçlı Seferlerinin ortaya çıkış sebebiyle ilgili de dikkat çekici bir rivayeti nakleder ve şöyle der: “Şiî Mısır Fâtımîleri, Selçuklu Devleti’nin giderek güçlendiğini, Gazze’ye kadar Suriye şehirlerini ele geçirip yerleştiklerini ve Mısır ile aralarında onlara mâni olacak başka bir devletin kalmadığını; Atsız’ın da Mısır’a girip orayı muhasara ettiğini görünce korktular ve Franklara haber gönderip onları Suriye’yi ele geçirmek üzere harekete geçmeye ve böylece Müslümanlarla kendi aralarına girmeye davet ettiler.”

İbnü’l-Esîr’in hem el-Kâmil hem de el-Bâhir adlı eserleri İkinci Haçlı Seferi konusunda İbnü’l-Kalânisî’den sonra ehemmiyet ve kronolojik açıdan ikinci sırada müracaat edilmesi gereken en önemli iki İslâmî kaynaktır. İbnü’l-Esîr, İmâdüddin Zengî’nin Urfa’yı fethi ve Urfa Haçlı Kontluğu’na son vermesi, Nûreddin Mahmud b. Zengî’nin Haçlılarla mücadelesi, Dımaşk kuşatması, Seyfeddin Gazi b. İmâdüddin Zengî’nin bu muhasara sırasında yaptıkları ve Dımaşk Emîri Üner’in (Onur) İkinci Haçlı Seferi sırasındaki faaliyetleri ve genel olarak aynı yıllarda Haçlıların Endülüs, İfrîkıye ve Suriye’deki işgâl ve istilâları hakkında sağlıklı bilgiler verir.

Yazar, Üçüncü Haçlı Seferi’ne bizzat şahit olmuş ve Selâhaddin Eyyûbî’nin bazı seferlerine iştirak etme imkânı bulmuştur. 583’teki (1187) Hittîn Savaşı’nın cereyan ettiği sahayı ve yeniden fethedilen Kudüs’ü ziyaret etmiştir. Bu itibarla onun Üçüncü Haçlı Seferi ve Kudüs Fatihi Selâhaddin Eyyûbî’nin hem Haçlılarla hem de çevredeki hükümdarlarla olan mücadeleleri hakkında verdiği malumat birinci elden kaynak olarak değerlendirilmelidir. İbnü’l-Esîr bu konularla ilgili bilgileri müşahedelerine ilâveten Musul, Dımaşk ve Halep arşivlerinden, ayrıca Selâhaddin Eyyûbî’nin yakın adamlarından Bahâeddin İbn Şeddâd’ın (ö. 632/1234) en-Nevâdiru’s-sultâniyye ve’l-mehâsinü’l-Yûsufiyye adlı eseriyle İmâdüddin Kâtib el-İsfahânî’nin (ö. 597/1201) el-Fethu’l-kussî fi’l-fethi’l-Kudsî ve el-Berku’ş-Şâmî isimli kitaplarından3 istifade ederek kaleme almıştır. Ancak onun Zengîler ve Eyyûbîler arasındaki hadiselerde minnet duyduğu ve şükran borçlu olduğu Zengîlerden yana tavır aldığı ileri sürülmektedir.

İbnü’l-Esîr, Dördüncü Haçlı Seferi ile ilgili olarak da İstanbul’un Latinler tarafından işgâl edilmesi, Haçlıların Suriye’de gerçekleştirdikleri istilâ ve tahribat ile bir Haçlı filosunun Mısır’a düzenlediği saldırı ve Fûve kasabasını yağmalamaları hakkında malumat verir. el-Kâmil, 1217-1221 yılları arasında gerçekleştirilen Beşinci Haçlı Seferi’ne katılan orduların Akkâ ve Mısır’a düzenledikleri saldırılar, Dimyat muhasarası ve Eyyûbî hükümdarı el-Melikü’l-Kâmil’in onlarla mücadelesi hakkında ayrıntılı bilgiler ihtiva etmektedir.

İbnü’l-Esîr, Altıncı Haçlı Seferi’ne katılan Alman İmparatoru II. Friedrich’in (Frederick) 1227’de yola çıkıp 20 Temmuz 1228’de ulaştığı Kıbrıs’ta ve daha sonra gittiği Akkâ’daki faaliyetlerinden ve el-Melikü’l-Kâmil ile 626 (1229) senesinde yaptığı ve Kudüs’ün Haçlılara teslimiyle neticelenen Yafa Barış Antlaşması’ndan ve İslâm dünyasının bu antlaşmaya gösterdiği şiddetli reaksiyonlardan bahseder. Son olarak da Haçlıların 626 (1228-1229) ve 628 (1230-1231) yıllarında Suriye’nin bazı kentlerinde gerçekleştirdikleri yağma ve tahribat hakkında malumat verir.

Büyük İslâm tarihçisinin Haçlılar hakkında verdiği malumat burada son bulmakla beraber Avrupa Katolik Hristiyan dünyası papaların teşvik ve kışkırtmaları neticesinde Altıncı Haçlı Seferi’nden sonra üç Haçlı Seferi daha düzenlemiş ve İslâm âlemine maddî ve manevî açıdan büyük zarar vermişlerdir. Memlük Sultanı el-Melikü’l-Eşref Halîl b. Kalâvûn’un 1291 yılında Akkâ’yı fethiyle Yakın Doğu’daki 200 yıllık Haçlı egemenliği son bulmuştur. el-Kâmil malum olduğu üzere 628 (1231) senesi hadiseleriyle son bulmaktadır. Söz konusu tarihten sonra vuku bulan Haçlı Seferlerini ve Akkâ’nın fethini, olaylara bizzat şahit olan Eyyûbî meliki, tarihçi ve coğrafyacı Ebü’l-Fidâ’nın (ö. 732/1331) el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer adlı eserinden, tamamlayıcı nitelikte olacağı düşüncesiyle, bu çalışmaya naklen ilâve etmeyi uygun buldum (bkz. EK 1).

Netice itibarıyla el-Kâmil fi’t-Târîh Haçlı Seferleri konusunda araştırma yapacak akademisyenlerin ve tarihe ilgi duyanların müracaat etmeleri gereken ve asla müstağnî kalamayacakları bir İslâm kaynağıdır. Eserin telifi sırasında öncelikle İbnü’l-Esîr’in el-Kâmil’de (nşr. C. J. Tornberg, Beyrut Dâru Sâdır, 1385-1386/1965-1966, X-XII) ilk altı Haçlı Seferi hakkında verdiği malumatı kronolojik sırayla yeniden Türkçeye çevirdim. Daha önce orijinali 12 cilt olan el-Kâmil’in IX., X., XI. ve XII. cildin ilk yarısını bizzat tercüme ettiğim (Bahar Yayınları, İstanbul 1985-1987) hâlde bazı yayınevleri maalesef âdeta korsan baskı yapar gibi, bir bakıma emeğe saygısızlıkta bulunarak Türkçeye çevirdiğim ciltlerden ismimi kaldırmış ve komisyon tarafından tercüme edilmiş gibi göstererek yayımlamışlardır.

Haçlılarla ilgili kısımların çevirisini yaparken gerekli gördüğüm durumlarda D. S. Richards tarafından üç cilt hâlinde hazırlanan İngilizce tercümesiyle (The Chronicle of Ibn al-Athir for the Crusading Period from al-Kamil fi’l-Ta’rikh) karşılaştırdım. Araştırmacılar, okuyucular için ihtiyacın hasıl olabileceğini düşündüğüm bazı yerlerde izahatta bulundum ve ilmî olarak kullandığım referansları dipnot olarak verdim. Ortaçağ İslâm dünyasının en güvenilir tarihçilerinden biri olan İbnü’l-Esîr’in Haçlı Seferleri tarihi konusunda zengin malumat içeren el-Kâmil fi’t-Târîh adlı eserini açıklama ve notlarla Türkçeye çevirerek tarihçilerin hizmetine sunmamın Türk bilim hayatına önemli katkı sağlayacağı düşüncesindeyim. Samimi tenkitleri dikkate alacağımı ve Allah kısmet ederse müteakip baskılarda gerekli gördüğüm düzeltmeleri yapacağımı ifade etmek isterim.

Bu çalışma sırasında yardımlarını gördüğüm değerli öğrencim ve meslektaşım İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı Başkanı ve Rahmetli Hocam Prof. Dr. Işın Demirkent’in hayrü’l-halefi Prof. Dr. Ebru Altan’a, kitabı bir editör hassasiyetiyle baştan sona okuyup tashih eden ve büyük zaman ve emek harcayarak önemli katkılarda bulunan öğrencim ve meslektaşım Doç. Dr. Murat Öztürk’e, teknik konularda bana yardımcı olan Arş. Gör. Serdar Sevmezler, Arş. Gör. Aybüke Özcan, Doktora talebelerimiz Sümeyra Gülel, Elif Ünal, Süleyman Onur Geyik ve başta Abdurrahman Hacıismailoğlu olmak üzere İSAM Kütüphanesi çalışanlarına ve Bilge Kültür Sanat Yayınları sahibi Adnan Mecid Yüksel ile değerli mesâî arkadaşlarına, ayrıca bana her zaman iyi bir çalışma ortamı sağlayan kıymetli eşim Müşerref Hanım’a ve teknik konularda desteğini esirgemeyen sevgili kızım Hicran’a çok teşekkür ederim.

Allah’a hamd, sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed’e, Ehl-i Beyti’ne ve ashabına salât ve selâm olsun. Gayret bizden tevfik Allah’tandır.

Prof. Dr. Abdülkerim ÖZAYDIN
29 Mayıs 2023 Atakent/İstanbul