Bu çalışmanın amacı, modern Arapçada kullanılan deyimlerin yapısal ve anlamsal özelliklerini incelemek ve gerek Arapçanın öğretiminde gerekse kulanımında deyimlerin yerini ve önemini araştırmaktır. Deyimler, üç kategoride incelenmiştir. Bunlar; anlambilim (semantik), kullanımbilim (pragmatik) ve sözdizim (sentaks) kategorileridir. Ayrıca, bağlamın gerektirdiği bazı durumlarda deyimleri oluşturan biçimbirimler (morfemler), biçimbilgisi (morfoloji) ve kökenbilgisi (etimoloji) bakımlarından da irdelenmiştir. Böylece Arapçadaki deyimlerin karakteristik özellikleri, kültürel ve dilsel altyapıları, kullanım yerleri ve sözdizim özellikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Deyimler konusuna, modern Arap dili araştırmalarında pek yer verilmemiş, klasik dönemde yapılmış olan çalışmalar ile bazı bölük pörçük araştırmalar dışında üzerinde yeni çalışmalar yapılmamış görünmektedir. Dahası, yalnızca deyimleri içeren kapsamlı bir Arapça sözlük bile bulunmamaktadır. Klasik dönemde yapılan çalışmalara ve sözlüklere gelince, bunlar deyimleri atasözleriyle birlikte ele alan çalışmalardır. Üstelik klasik dönemde yapılan ve genellikle Mecma‘u’l-Emsâl, Emsâlu’l-‘Arab, Cemheratu’l-Emsâl diye isimlendirilen bu kitaplardaki deyimlerin çoğu da artık modern Arapçada kullanılmayan, terk edilmiş deyimlerdir. Bu çalışmada modern Arapçanın yaşayan deyimleri esas alındığından bahsi geçen kitaplara pek fazla müracaat edilmemiştir.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
GİRİŞ
I. BÖLÜM
İKİ VEYA DAHA FAZLA SÖZCÜK İÇEREN DİLSEL YAPILAR
Mesel
Hikmet
Terim
İkileme
İlişki Sözleri
Eşdizim
ATASÖZLERİ ve DEYİMLER
Atasözü
Atasözlerinin Karakteristik Özellikleri
Deyim
Deyimlerin Karakteristik Özellikleri
Deyimlerle Atasözlerinin Karşılaştırılması
ANLAMBİLİMLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR
TEMEL ANLAM – YAN ANLAM
Temel Anlam
Yan Anlam
Bağlam
Metin Bağlamı – Durum Bağlamı
II. BÖLÜM
DİLSEL BİR OLGU OLARAK MECAZ
KULLANIM DERECESİ BAKIMINDAN MECAZIN TASNİFİ
1- Ölü Mecaz
2- Kanıksanmış Mecaz
3- Diri Mecaz
SÖZ SANATLARI BAKIMINDAN MECAZIN TASNİFİ
TEŞBİH
Teşbihin Öğeleri
Teşbihin Türleri
1- Teşbih-i Mürsel (Ayrıntılı Benzetme)
2- Teşbih-i mücmel (Kısaltılmış Benzetme)
3- Teşbih-i Müekket (Pekiştirilmiş Benzetme)
4- Teşbih-i Beliğ (Güçlü Benzetme)
İSTİARE
İSTİARE TÜRLERİ
1- İstiare-i Tasrihiyye (Açık Eğretileme)
2- İstiare-i Mekniyye (Kapalı Eğretileme)
MECAZ-I MÜRSEL
Mecaz-ı Mürselin Türleri
1- Sözcüğe Dayalı Mecaz-ı Mürsel
a- Sebep-Sonuç İlişkisi (السّببيّة)
b- Sonuç-Sebep İlişkisi (المسببيّة )
c- Parça-Bütün İlişkisi (الجزئيّة )
d- Bütün-Parça İlişkisi (الكليّة )
e- Yer-İçerik İlişkisi (المحليّة )
f- İçerik-Yer İlişkisi (الحاليّة )
g- Bitişiklik İlişkisi (المجاورة )
2- İsnada Dayalı Mecaz-ı Mürsel
a- Sebebe Dayalı İlişki (السّببيّة )
b- Zamana Dayalı İlişki (الزمانيّة )
c- Mekana Dayalı İlişki (المكانية )
d- Mastara Dayalı İlişki (المصدريّة )
e- Mef’ûle Dayalı İlişki (المفعوليّة )
f- Fâile Dayalı İlişki (الفاعليّة )
KİNAYE
III. BÖLÜM
MODERN ARAPÇADAKİ DEYİMLERİN
YAPISAL DEĞERLENDİRMESİ
MODERN ARAPÇADAKİ DEYİMLERİN
BAZI SÖZDİZİM ÖZELLİKLERİ
A- FİİL CÜMLESİ OLAN DEYİMLER
1- جَنَى ثِمارَه
2- بَزَغَ نَجْمُه
3- كَتَبَ على الرّمْل
4- لا يُشَقّ له غُبار
5- أسْمَعُ جَعْجَعَةً / قَعْقَعَةً ولا أرى طَحيناً
6- جُنّ جُنونُه
7- وَضَعَتِ الحَرْبُ أوْزارَها
8- تُدَوّرُ وَلَدَها وَهُوَ على كَتِفِها
9- اخْتَلَطَ الحابِلُ بالنّابِل
10- ما يَسْوَى بَيْضُها غَيْضَها
11- تَحَرّشَ بِوَكْرِ الدّبابير
12- قَرَعَتِ الحَرْبُ طُبولَها
13- لَحِقَ بالرّفيقِ الأعْلَى
14- طَلَبَ الدِّبْسَ مِن النِّمْسِ
15- اشْتَدّ ساعِدُه
16- ضَرَبَ أخْماساً لأسْداسٍ
17- أثارَ إعْجابَه
18- كَشَفَ النِّقابَ عَنْ
19- اسْتَدَرّ العَطْفَ
20- أفْرَغَ ما في جَعْبَتِه
21- صَبّ علَيْه جامَ غَضَبِه
22- خاضَ غِمارَ الحَرْبِ
23- حَلَبَ (فُلانٌ) الدّهْرَ أشْطُرَه
24- اسْتَرَدّ / اسْتَعادَ أنْفاسَه
25- حَصَلَ على حِصّةٍ مِن الكَعْكَة
26- وَضَعَ النِّقاطَ على الحُروف
27- تَعَلّقَتْ عَيْناه (بالشّيء)
28- ضَرَبَ في المَجْهول
29- ألْقَى المَسْؤولِيّةَ عَن كاهِلِه
30- سَدّ حاجَتَه
B- İSİM CÜMLESİ OLAN DEYİMLER
1- إنّ الحُبّ يَكْرَه القُيود
2- بابُ النّجّار مُخْلَعٌ
3- لا ناقَةَ له ولا جَمَلَ
4- لا عِطْرَ بَعْدَ عَروس
5- لَيْلُه أطْوَلُ مِن لَيْلِ القَريس
6- يَدُه على قَلْبِه
7- لِكُلّ مَقامٍ مَقال
8- كُلّ غَيْمَةٍ مَصيرُها إلى زَوال
9- عِرْقُه أطْوَلُ مِن عِرْقِ الأثَلَة
10- لا في العير ولا في النّفير
11- لا غُبارَ عليْه
12- (فُلانٌ) أطْيَشُ / أجْهَلُ مِن فَراشَة
13- كُلّي آذانٌ مُصْغِيَة
14- قالوا للجَمَلِ: ما لِرَقَبَتِكَ مُعْوَجّة؟ قالَ: وأيّ شَيْء فيّ مُقَوّمٌ حتّى تَكونَ رَقَبَتي مُقَوّمَة؟
15- تَفْلَتُه لا تُعَدِي شارِبَه
C- SÖZCÜK ÖBEĞİ OLAN DEYİMLER
1- بَيْنَ لَيْلَةٍ / عَشِيّةٍ وضُحاها
2- مُنْذُ نُعومَة أظْفارِه
3- جَمَرَة تَحْتَ رَماد
4- على قَيْدِ الحَياة
5- شَعْرَة مُعاوِيَة
6- مِن قِمّةِ الرّأسِ إلى أخْمَصِ القَدَمِ / القَدمَيْن
7- حَتّى العَظْم
8- الكِذْبُ الأبْيَضُ
9- ثَقيلُ الظّلّ
10- رَصاصَة الرّحْمَة
11- سَمَكَة تَخْرُجُ مِن المِياه
12- صاحِبُ اليَدِ الطّولَى
13- لَمْ يُكْتَبْ لَه
14- هَمْزَةُ وَصْلٍ بَيْنَ…
15- كُلّ مَنْ هَبّ ودَبّ
D- HİKÂYESİ OLAN DEYİMLER
1- وافَقَ شَنّ طَبَقَةَ
2- لأمْرٍ ما جَدَعَ قَصير أنْفَه
3- رَجَعَ بِخُفّيْ حُنَيْن
4- تَسْمَعُ بِالمُعَيْدِيّ خَيْرٌ مِن أنْ تَراه
5- أوْفَى مِن الحارِثِ بْنِ عُباد
6- أشْأمُ مِن البَسوس
7- يَداكَ أوْكَتا وفوكَ نَفَخَ
8- أحْمَقُ مِن هَبَنّقَة
9- أخْلَفُ مِن عُرْقوب
10- سَبَقَ السّيْفُ العَذَلَ
11- عِنْدَ جُهَيْنَةَ الخَبَرُ اليَقين
12- جزاء سِنّمار
13- كَيْفَ أعاوِدُكَ وهذا أثَرُ فَأسِكَ
14- إيّاكِ أعْنِي واسْمَعِي يا جارَة
15- كُلّ فَتاة مُعْجَبَة بِأبيها
IV. BÖLÜM
DEYİM ÖĞRETİMİ, SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
DEYİM ÖĞRETİMİ SÜRECİNDE KARŞILAŞILAN BAZI SORUNLAR
ÖĞRETİM SÜRECİ
1- Kültürel Farklılık
2- Çevresel Faktörlerdeki Farklılıklar
3- Anadil Girişimi
4- Hedef Dil Girişimi
5- Kullanım Yerinin Bilinmemesi
6- Deyimlerin Atasözlerinden Ayırt Edilememesi
7- Deyim Kullanımındaki Eksiklik
DEYİM ÇEVİRİSİ
ÇEVİRİ AÇISINDAN DEYİMLERİN TASNİFİ
1- Mantık, Kurgu ve Sözcük Düzeylerinde Eşdeğer Olan Deyimler 9
2-Sözcük Düzeyinde Farklı,
Mantık ve Kurgu Düzeylerinde Eşdeğer Olan Deyimler
3-Kurgu ve Sözcük Düzeylerinde Farklı,
Mantık Düzeyinde Eşdeğer Olan Deyimler
4- Kurgu, Mantık ve Sözcük Düzeylerinde Farklılık Gösteren Deyimler
DİL ÖĞRETİM SERİLERİNDE DEYİM ÖĞRETİMİ
1- العربيّة المعاصرة (el-‘Arabiyyetu’l-Mu‘âsira)
2- العربيّة للحياة (el-‘Arabiyye li’l-Hayâ)
3- العربيّة بيْن يديْك (el-‘Arabiyye Beyne Yedeyk)
ARAPÇA DEYİMLERİN ÖĞRETİMİNE İLİŞKİN
BİR YÖNTEM ÖNERİSİ
A- Hazırlama Aşaması (Teorik Bilgilen(dir)me Dönemi)
B- Öğretim Aşaması (Yarı Aktif Dönem)
a- Yapısal Alıştırmalar
b- Kavrama Alıştırmaları
c- Çeviri Alıştırmaları
C- Ödev Aşaması (Aktif Dönem)
SONUÇ
KAYNAKÇA
