Birazoku

Cumhuriyet dönemi, Tanzimat ve II. Meşrutiyet döneminde başlayan modernleşme akımının ete kemiğe büründüğü bir devre tekabül eder. Bu inkılaplar çağının mühim başlıklarından biri de kadındır.

Tanzimat döneminden itibaren dile getirilmeye başlanan “kadın” konusu, Millî Mücadele döneminde kadınların gösterdiği büyük çaba ile farklı bir noktaya taşınır. Savaşta gösterilen büyük kahramanlıklar Cumhuriyetin ilanı ile birlikte siyasi, hukuki haklarla kuşatılan eğitim ile yüceltilen kadınlar için bir başlangıç noktası olur. Muasırlaşma hedefine doğru atılan her adımda kadınların toplum içindeki variyetinin yüceltilmesi için çalışılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk tarafından savaşın bitimi ile birlikte dile getirilmeye başlanan kadın devrimi Cumhuriyetin en önemli kazanımlarından biri olur.

Türk kadınının hak arayış serüveni Cumhuriyet döneminde kendisine nasıl bir yer bulmuştur, bu arayışın filizlenmesi ve geliştirilmesi aşamasındaki dinamikler nelerdir, edinilen haklar layıkıyla kullanılmış mıdır soruları üzerinden yola çıkılarak hazırlanan bu çalışmada “Cumhuriyet ve Kadın” konusu siyasi, hukuki ve toplumsal kazanımlar üzerinden değerlendirilmiştir.

İÇINDEKILER

ÖNSÖZ……………………………………………………………………………9
KISALTMALAR ………………………………………………………………13
GİRİŞ…………………………………………………………………………….15

I. BÖLÜM

CUMHURİYET’E GİDEN YOL VE SAVAŞ SONRASI
GELİŞEN KADIN SÖYLEMİ
A. İstiklal Savaşı’nın Ardından Yaşanan Siyasi Gelişmeler ……37
1.Savaşın Ardından Siyasi Hayatın Şekillenmesi……………..37
2.Cumhuriyet’in İlanı Öncesi Dönemin Kadın Algısı……….49
B. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kadın…………………………………61
1. Mustafa Kemal Atatürk’ün Kadın Konusuna Yaklaşımı…61
2. TBMM’de Gelişen Kadın Söylemi………………………………71

II. BÖLÜM

ATATÜRK DÖNEMİNDE KADINLARA
VERİLEN HAKLAR

A. Medeni Kanun’un Kabulü…………………………………………..103
B. Kadınlara Belediye Seçimlerine Katılma
Hakkının Verilmesi………………………………………………………..106
C. Kadınlara Muhtar Seçme ve Seçilme Hakkının Verilmesi..127
D. Kadınlara Milletvekili Seçme ve Seçilme
Hakkının Verilmesi………………………………………………………..132

III. BÖLÜM
CUMHURİYET KADINLARI

A. Siyaset Sahnesinde Kadınlar ………………………………………155
B. Eğitim ve Toplum Hayatında Kadın …………………………….165
C. Uluslararası Organizasyonlarda Türk Kadınları …………….177
SONUÇ ……………………………………………………………………….185
KAYNAKÇA …………………………………………………………………189

GİRİŞ

Dünya var olduğu günden beri bünyesinde bulundurduğu ikili düzenin uyumu sayesinde ayakta durmaktadır demek; tarihsel gelişim süreci incelendiğinde çok da zor değildir. “Çift” mantığı üzerine kurulan ve günümüze kadar çiftlerin yaşamları, ilişkileri, ürettikleri gibi konular üzerinde şekillenen dünyanın, hiç şüphesiz en önemli unsurları insan türünün iki çeşidi olan erkek ve kadın olmuştur. Birbirlerini tamamlamaları noktasında birçok düşünürün hemfikir olduğu ama önemleri açısından ayrıldıkları kadın ve erkek, ilk insanlardan günümüz modern toplumlarına kadar üzerinde en çok düşünülen ancak fikri mutabakata varılamayan varlıklar olarak tarih sahnesindeki rollerine devam etmektedirler. Yaşanılan coğrafya, ait olunan toplum, parçası oldukları devlet, inandıkları din, kronolojik sıralama kadın-erkek konusunun pek çok başlık altında, çok farklı bakış açılarıyla ele alınmasına yol açmıştır.

“Türk” toplumlarına bakıldığında ise tarihsel süreçte kadının konumu açısından farklılıklar görülmektedir. İslamiyet’in kabulünden önce ve sonra olmak üzere iki dönemde ele alınabilecek olan bu farklılıklar yaşamın her alanında kendini göstermektedir. Türk ailesinde kadın ve erkek birbirini tamamlayan iki unsur olarak yaşamış, bu anlayış sonucunda da kadın Türk tarihinin hemen her devrinde hayatın içinde olmuştur.2 Politik sahada kadın.

A. İstiklal Savaşı’nın Ardından Yaşanan Siyasi
Gelişmeler

1.Savaşın Ardından Siyasi Hayatın Şekillenmesi 1918’de Mondros’ta imzalanan mütarekenin ardından biten Dünya Savaşı,1 devletler üzerindeki etkisini ilerleyen yıllarda -diğer devletlerde olduğu gibi- Osmanlı Devleti üzerinde de devam ettirmiştir. İmzalanan ateşkes uyarınca2 Osmanlı’nın elinde kalan topraklar hızla işgal edilmeye başlanmıştır.3 Yaşanan işgallere karşı sessiz kalan Osmanlı yönetimi engellemeye çalışsa da Anadolu’da canlanan Kuva-yı Milliye4 ruhuna ket vuramamamış ve 1919 yılıyla birlikte başlayan direniş süreci 1922’de imzalanan Mudanya Mütarekesi’ne kadar devam eden bir İstiklal Savaşı’nı başlatmıştır. Bölgesel direnişin örgütlü hâle gelmesi, Mustafa Kemal’in önderliğinde halkı temsil eden bir heyetin oluşturulması, millî bir ordunun kurulması ve Anadolu’nun dört bir yanında açılan cephelerde milletin canla başla mücadelesi sonucunda Anadolu düşman işgalinden tamamen kurtulmuş ve yeni bir devletin kurulması aşamasına geçilmiştir.Ancak ilk önce savaşın bitirilmesi için bir mütareke imzalanmış, Mudanya’da toplanan Türkiye, İngiltere, Fransa, İtalya ve Yunanistan temsilcileri arasında yapılan müzakereler sonucunda ateş kesilmiştir.5 Böylece 1918 sonlarından itibaren başlayan Anadolu’daki işgal süreci de bu mütarekede alınan kararlar uyarınca bitmiş oluyordu.

Peşi sıra, savaş yorgunu Anadolu’nun her alanda yeniden yapılanması için büyük bir devrim sürecine girilmiştir. Siyasi, ekonomik, sosyal hemen hemen hayatın tüm alanlarında ciddi yaralar alan Anadolu’da yaşamı yeniden şekillendirmek, çağdaş uygarlık seviyesine taşımak Mustafa Kemal’in en önemli hedefi olmuştur. Mudanya Mütarekesi’nin imzalanmasının ardından, savaşın tarafı devletlerle olan münasebetlerin normal seyrine dönmesi için dış politika anlamında ciddi adımlar atılırken, iç siyasette de Tarık Zafer Tunaya’nın “Mes’ut, Muvaffak, Muzaffer ve Müreffeh Bir Türkiye’nin Oluş Felsefesi”6 olarak başlıklandırdığı “Yeni Türkiye” anlayışı için hızla çalışmalara başlanmıştır.

Bunlardan ilki saltanatın kaldırılması olmuştur.7 Erzurum Kongresi sonunda yayınlanan bildiride yer alan “Kuva-yı Milliye’yi amil, millî iradeyi hâkim kılmak esastır”8 maddesiyle dile getirilen millet egemenliği; 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi’nin açılmasıyla açıkça ortaya konmuş, 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’yla resmen ilan edilmiştir.

II. BÖLÜM
ATATÜRK DÖNEMİNDE KADINLARA VERİLEN HAKLAR

A. Medeni Kanun’un Kabulü Mustafa Kemal’in pek çok kez dile getirdiği hukuk sistemini çağdaşlaştırma1 çalışmaları 20 Nisan 1924’te kabul edilen yeni anayasayla birlikte yeni bir döneme girmiştir. Bu tarihten sonra ise Türk hukuk sistemi zaman içerisinde yapılan eklemelerle daha da modern hâle getirilmeye çalışılmıştır. Örneğin 10 Nisan 1928’de Anayasa’dan devletin dininin İslam olduğu ibaresi kaldırılmış, 1930’lu yıllarda kadınlara siyasal haklar veren bazı kanunlar çıkarılmış, çok partili hayata geçiş sürecinde de bazı değişikliklere gidilmiştir.

Ancak hiç şüphe yok ki bu süreçte hukuk inkılâbında atılan en önemli adımlardan bir tanesi de medeni hukuk alanında yapılanlar olmuştur. İnsanlar arasında her türlü ilişkinin düzenlenmesi olarak genel bir çerçeve içine alınabilecek olan “Medeni Kanun”; aile hayatının düzenlenmesi, miras konusunda eşitlikçi bir tavır takınılması gibi pek çok revizyonu beraberinde getirmiştir. Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyeti’ne miras kalan Mecelle’nin medeni hukuk açısından yetersiz kalması tamamen modern yeni bir medeni kanun yapılmasının en önemli nedenlerinden biri olmuştur. Bu amaçla 1924’te oluşturulan komisyonla yeni bir medeni kanun hazırlanması için çalışmalara başlanmıştır.

Ancak yeni bir medeni kanunun sıfırdan hazırlanması uzun süreceği için yabancı bir ülkenin medeni hukukunun model alınması fikri benimsenmiştir.Zihniyet açısından da uygunluğu göz önünde bulundurularak İsviçre Medeni Kanunu Türkçeye çevrilmiş ve 17 Şubat 1926’da TBMM’de yapılan görüşmeler sonucu kabul edilmiştir.2 4 Nisan 1926’da Resmi Gazete’de yayınlanarak3 4 Ekim 1926’da da resmen yürürlüğe giren Medeni Kanun’un en önemli noktalarından biri kadınlarla ilgili getirdiği eşitlikçi zihniyet olmuştur. Erkeklere konulan tek eşlilik sınırlaması, kadınlara tanınan boşanma hakkı, mirasın paylaşılması sırasında kadın ve erkeğin eşit pay alması, mahkemelerde şahitlik konusunda eşitliğin sağlanması gibi pek çok hususta kadın erkek eşit hâle getirilmiştir.

4 “Türk aile hayatını ve toplum içinde ailenin işgal ettiği mevkii, hak ve vecibeleri, yepyeni bir anlayış içinde düzenlemekte”5 olan Medeni Kanun’un görüşmeleri sırasında Meclis içerisinde pek çok tartışmalar yaşanmıştır. Adliye Vekili Mahmut Esat Bey Medeni Kanun’un kabul edildiği 17 Şubat 1926 tarihinde yaptığı konuşmada Türk tarihinin, “En hazin siması” olarak nitelediği Türk kadınının Medeni Kanun’la hak ettiği mevkiye yükseldiğini belirtmiştir.

III. BÖLÜM
CUMHURİYET KADINLARI

A. Siyaset Sahnesinde Kadınlar Kadınların milletvekili seçmek ve seçilmek üzere katıldığı ilk seçim tarihi olan 8 Şubat 1935 tarihinden sonra, Meclis’e girmeye hak kazanan on yedi kadın milletvekilinin yapacağı çalışmalar merak konusu olmuştur. Farklı şehirlerden Ankara’ya gelen on yedi kadın milletvekili ilk olarak 28 Şubat 1935 tarihli Cumhuriyet Halk Fırkası Grup toplantısında bir araya gelmiştir.1 Fırka Grubu Riyaset Divanı adaylarını tespit ederken gözler “Yeni Meclis’in hususiyetlerinden bir mühimini teşkil eden” kadın saylavlardadır.2 Kadın saylavlar, Fırka Grubu’ndaki deneyimlerinin ardından 1 Mart 1935 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Beşinci Dönem ilk toplantısında bir araya gelmişlerdir. Kurultay’ın ilk içtimaının yapıldığı 1 Mart 1935 tarihinde cumhurbaşkanı ve Meclis başkanının seçimiyle çalışmalara başlanmıştır.3 Yapılan seçimler sonucunda Cumhurbaşkanlığı’na Mustafa Kemal Atatürk, Meclis Başkanlığı’na da Abdülhalik Renda seçilmiştir