Birazoku

Tarihe ‘Cadı Avı Çağı’ olarak geçen karanlık dönem, genellikle filmlere ve romanlara konu olmuş, popüler kültürün bir parçası hâline gelmiş Salem cadılık davaları aracılığıyla bilinir. Oysa okyanusun karşı yakasında yürütülen Salem davaları, aynı dönemde Avrupa’da yaşanan kıyıma kıyasla hikâyenin sadece çok küçük bir parçasıdır. Avrupa tarihinin yaklaşık 300 yıllık bir dilimine damgasını vurmuş cadı avı çılgınlığı, doğal, iktisadi ve toplumsal koşullarda meydana gelen ani değişimlerin, kimlik bunalımlarının ve ötekine yönelik müzmin düşmanlığın küçük bir kıvılcımla kitlesel bir histeriye dönüşüp Avrupa’yı en ücra yerlerine kadar küle çevirdiği bir yangının adı hâline gelmiştir.

Silvia Federici, modern klasiklerden biri hâline gelmiş bu abidevi kitabında, okura bambaşka bir tablo sunuyor. Cadı avlarının, akıldışı korkuların yol açtığı dizginsiz bir deliliğin uç noktası olmadığını, o sıralar yeni oluşan kapitalist düzenin acımasız ve katı mantığının tamamen ‘akılcı’ ve hesaplanabilir bir sonucu olduğunu gözler önüne seriyor. Topraksız bırakılan köylülerin isyanlarından kadın bedeninin işgücünü üreten bir kuluçka makinesi olarak görülüp kadının ev işlerine mahkûm edilmesine uzanan süreçte cadı avlarının kadınları değersizleştirmek, şeytanlaştırmak, onların toplumsal güçlerini ellerinden almak için başlatılmış planlı ve meşum bir girişim olduğunu haykırıyor. Cadıların yok olduğu işkence odalarında, kazıklarda, burjuvanın kadınlık ve eve bağlılık ideallerinin nasıl filizlendiğini anlatıyor. Toplumsal çalkantıların, açlığın, kıtlığın ve salgın hastalıkların tam ortasında, toplumlar çökerken kapitalizmin yükselişinin, bedenin bir direniş alanı hâline gelişinin, kadınların anlatılmayan hikâyesinin izini sürüyor.

İÇİNDEKİLER

Önsöz 12
Giriş 18
1
Sarsmak Gerek Bütün Dünyayı 32
ortaçağ avrupası’nda toplumsal hareketler ve
siyasi kriz
32
1. Giriş 32
2. Bir Sınıf İlişkisi Olarak Serflik 34
3. Ortak Alanlarda Mücadele 42
4. Özgürlük ve Toplumsal Bölünme 47
5. Binyılcı ve Heretik Hareketler 53
6. Cinselliğin Politikleştirilmesi 65
7. Kadınlar ve Heretiklik 68
8. Kentlerdeki Mücadeleler 73
9. Kara Ölüm ve Emek Krizi 78
10. Cinsellik Politikası, Devletin Yükselişi ve Karşıdevrim 84
2
Emek Birikimi ve Kadınların Değersizleştirilmesi 90
kapitalizme geçiş sürecinde farkın kuruluşu 90
1. Giriş 90
2. Avrupa’da Kapitalist Birikim ve Emeğin Birikimi 96
3. Avrupa’da Toprağın Özelleştirilmesi, Kıtlığın Üretimi
ve Üretimin Yeniden Üretimden Koparılışı
104
4. Fiyat Devrimi ve Avrupalı İşçi Sınıfının
Yoksullaştırılması
121
5. Emeğin Yeniden Üretimine Devletin Müdahalesi:
Yoksulluk Yardımı ve İşçi Sınıfının Suçlulaştırılması
131
7. Kadının Emeğinin Değersizleştirilmesi 151
8. Yeni Bir Ortak Alan ve Kayıp Toprakların Bedeli
Olarak Kadınlar
159
9. Ücretin Ataerkilliği 160
10. Kadınların Ehlileştirilmesi ve Kadınlık ile Erkekliğin
Yeniden Tanımlanması: Avrupa’nın Vahşileri, Kadınlar
165
11. Sömürgeleştirme, Küreselleşme ve Kadınlar 171
12. Sömürgelerde Cinsiyet, Irk ve Sınıf 179
13. Kapitalizm ve Cinsiyetçi İşbölümü 190
3
Büyük Calıban 193
4
Avrupa’da Büyük Cadı Avı 235
1. Giriş 235
2. Cadıların Yakıldığı Zamanlar ve Devlet İnisiyatifi 239
3. Şeytan İnancı ve Üretim Tarzındaki Değişimler 248
4. Cadı Avı ve Sınıf Ayaklanması 255
5. Cadı Avı, Kadın Avı ve Emeğin Birikimi 265
6. Cadı Avı ve Erkeğin Egemenliği: Kadınların
Ehlileştirilmesi
276
7. Cadı Avı ve Cinselliğin Kapitalist Rasyonalizasyonu 284
8. Cadı Avları ve Yeni Dünya 294
9. Cadı, Şifacı ve Modern Bilimin Doğuşu 297
5
Sömürgeleştirme ve Hristiyanlaştırma 307
1. Giriş 307
2. Yamyamların Doğuşu 310
3. Sömürü, Direniş ve Şeytanlaştırma 317
4. Amerika’da Kadınlar ve Cadılar 325
5. Avrupalı Cadılar ve “Indiolar” 330
6. Cadı Avı ve Küreselleşme 334
Dizin 329

1
Sarsmak Gerek Bütün Dünyayı
ortaçağ avrupası’nda toplumsal
hareketler ve siyasi kriz

Bütün bir dünyanın muazzam bir sarsıntıya maruz kalması
gerek. Bu öyle bir oyun olacak ki günahkârlar tahtlarından
edilecek, hepsi mazlumlara yol verecek.
Thomas Müntzer,

Open Denial of False Belief of the Godless World on the
Testimony of the Gospel of Luke, Presented to Misemble and
Pitiful Christendom in Memory of its Error, 1524

Yüzlerce yıl süren mücadelenin ardından sömürünün hâlâ
devam ettiğini reddetmek mümkün değil. Sadece sömürünün
şekli değişti. Bugünün efendilerinin oradan buradan elde ettikleri artı değer, toplam işgücüne kıyasla uzun yıllar önce elde
edilen artı değerden hiç de az değil. Yine de sömürünün koşullarındaki değişimler bana göre ihmal edilecek gibi değil…
Önemli olansa tarih, kurtuluş mücadelesi…

Pierre Dockes,
Medieval Slavery and Liberation, 1982

1. Giriş

“Kapitalizme geçiş” sürecinde kadının ve yeniden üretimin tarihine, feodal iktidarın her çeşidine karşı savaş açan Ortaçağın proletaryasının –küçük köylülerin, zanaatkârların, gündelik işçilerin– mücadelesiyle başlanmalıdır. Kadınların feodalizmin krizindeki konumları ve –üç yüzyıl boyunca cadıların maruz kaldığı zulmün de gösterdiği gibi– kapitalizmin gelişimi uğruna güçlerinin neden bertaraf edilmesi gerektiği, ancak bu mücadelelerin zengin talepleri, sosyal ve politik hedefleri ve muhalif pratikleriyle birlikte değerlendirilirse anlaşılabilir. Bu mücadelenin sağladığı görüş açısından bakıldığında, kapitalizmin eski düzenin rahminde olgunlaşan ekonomik kuvvetlerin ortaya çıkardığı evrimsel bir gelişimin ürünü olmadığını görmek de mümkündür. Kapitalizm, bütün iktidarları sallayan ve “bütün dünyayı sarsan” yüzyıllık toplumsal çatışmaya karşı feodal lortların, soylu tüccarların, rahiplerin ve papaların verdikleri bir tepkidir. Feodalizmle mücadeleden doğan tüm olanakları yok eden bir karşıdevrimdir. Bu olanaklar gerçekleştirilebilseydi belki de kapitalizmin gelişim sürecine damgasını vuran muazzam yaşam ve doğal çevre yıkımlarından da korunabilecektik. Bu noktanın özellikle vurgulanması gerekiyor çünkü kapitalizmin feodalizmden “evrildiği” ve daha yüksek seviyeli bir toplumsal hayat biçimini temsil ettiği inancı hâlâ varlığını sürdürüyor.

Gelgelelim, yalnızca klasik sınıf mücadelesi kuramına –çalışma yükümlülüğü, ücret oranları, kiralar ve ondalık vergilere– başvurur, bu çatışmaların ürettiği, toplum hayatının yeni biçimlerini ve cinsiyet ilişkilerinde meydana gelen dönüşümü göz ardı edecek olursak, kadınların tarihi ile kapitalizmin gelişim tarihinin nasıl kesiştiği anlamakta güçlük çekeriz. Bunlar göz ardı edilemezdir. Nitekim Avrupa tarihinde yerleşik düzen karşıtı ve alternatif komünal hayat modellerini kurmaya katkıda bulunmuş, tabandan örgütlenmiş ilk kadın hareketlerine feodalizmle mücadele sürecinde rastlıyoruz. Feodal iktidarla mücadele aynı zamanda hâkim cinsiyet rollerini reddeden ve kadınlar ile erkekler arasında daha eşitlikçi ilişkiler kurmayı amaçlayan ilk örgütlü girişimlerin doğmasına da neden oldu. Borç köleliği ve ticari ilişkilerin reddiyle bir araya geldiğinde bu bilinçli toplumsal karşı çıkış sadece feodalizme değil…