Birazoku

“Ekonomik eşitsizlik hakkında her şeyi öğrendiğinizi sanıyorsanız tekrar düşünün.”
– Steven Pinker,
“Ezeli çatışmalarımızın ardındaki itici güçlere son derece kasvetli ama aynı ölçüde aydınlatıcı bir bakış”
– Kirkus
“Kuşatıcı, kışkırtıcı ve ezber bozucu.”
– New Yorker
“Gelir ve servet eşitsizliğinin tarihsel dinamiklerine ilişkin anlayışımızda bir kırılma noktası.”
– Peter Turchin
“Cesur, şaşırtıcı ve çok önemli bir kitap bu. Scheidel’in kabiliyetinden ve verilerinin sağlamlığından etkilenmemek mümkün değil.”
– Michael Mann
“Umut kırıcı ama ikna edici.”
– The Economist

İnsanların yerleşik hayata geçtiği günden beri maddi eşitsizlik uygarlıkların en temel ve belirgin özelliklerinden biri olageldi. Çok büyük bir zenginlik çok küçük bir zümrenin elinde toplanırken diğerleri kitleler hâlinde açlık ve sefalet içinde hayatta kalma mücadelesi verdiler. Bu durum o kadar yaygın biçimde kanıksandı ve dünyanın olağan hâli olarak görüldü ki herkesin kapısını er ya da geç çalacak olan ölüm, birçok kültürde her türlü eşitsizliği en sonunda ortadan kaldıran tek gerçek eşitleyici olarak algılandı. Hatta insanın ölümlü oluşu eşitsizliğin mağdurlarına zaman zaman huzur bile verdi. Peki, tarihte maddi eşitsizliklerin ortadan kalktığı zamanlar olmadı mı? Bundan sonra olamaz mı? Olursa bunun bedeli ne olacak ve biz buna hazırlıklı mıyız?

Walter Scheidel, birçok ödül kazanan, maddi eşitsizlik sorununa sarsıcı bir bakış getirdiği bu abidevi çalışmasında, işte bu temel sorulara bir yanıt arıyor. Tarih boyunca eşitsizliği ortadan kaldıran, zengin ile yoksulu ayıran servet dağlarını dümdüz eden, yüz yüze gelenlere kıyamet saatinin geldiğini düşündüren mahşerin gerçek dört atlısıyla bizi tanıştırıyor: büyük savaşlar, devrimler, salgınlar ve devletlerin yıkılışı. Primat atalarımızın yaşadığı Afrika’nın savanlarından, Amerika’nın en eski yerli uygarlıklarına, Uzakdoğu ve Mezopotamya’nın kültürlerinden Avrupa’nın Ortaçağına ve bugünün modern dünyasına kadar, bu yıkıcı güçlerin bireylerin ve ulusların kaderini nasıl durmaksızın yeniden şekillendirdiğini ve oyun alanını nasıl eşitlediğini gözler önüne seriyor.

Bir anlatıdan ziyade manifesto niteliği taşıyan bu kitap, herkesin bildiği sırları ifşa etmenin ne denli zahmetli bir iş olduğunu da gösteriyor.

İÇİNDEKİLER

Teşekkür 15
Giriş
Eşitsizliğin Meydan Okuması 19
Birinci Kısım
Eşitsizliğin Kısa Tarihi
1
İlkel Düzlenme 51
2
Eşitsizlik İmparatorlukları 102
3
Bir Aşağı Bir Yukarı: İkiz Tepeler 135
İkinci Kısım
Savaş
4
Topyekûn Savaş 173
5
Büyük Azalma 193
6
Sanayi Öncesi Savaşlar ve İç Savaş 248
Üçüncü Kısım
Devrim
7
Komünizm 297
8
Lenin’den Önce 322
Dördüncü Kısım
Çöküş
9
Devletin İflası ve Sistemlerin Çöküşü 355
Beşinci Kısım
Veba 397
10
Kara Ölüm 399
11
Salgın Hastalıklar, Kıtlık ve Savaş 427
Altıncı Kısım
Alternatifler
12
Reform, Durgunluk ve Temsil 467
13
İktisadi Kalkınma ve Eğitim 498
14
Öyle Olsaydı Ne Olurdu? Tarihten
Karşıolgulara
526
Yedinci Kısım
Tekrarlanan Eşitsizlik ve Düzlenmenin Geleceği
15
Bugün 545
16
Gelecek Ne Getiriyor? 569
Ek
Eşitsizliğin Sınırları 597
Kaynakça 612
Dizin 682

ŞEKİLLER VE TABLOLAR

Şekiller
Şekil I.1 ABD’de en yüksek %1’lik gelir payı (yıllık) ve “gelir eşitsizliği” referansları (üç yıllık hareketli ortalamalar),
1970-2008
21
Şekil 1.1 Tarım toplumlarının toplumsal yapısının genel biçimi 80
Şekil 3.1 Uzun vadede Avrupa’da eşitsizlik eğilimleri 136
Şekil 3.2 İtalya ve Alçak Ülkeler’de servet dağılımının Gini
katsayıları, 1500-1800
151
Şekil 3.3 İspanya’da ortalama kişi başına GSYİH’nın ücretlere
ve reel ücretlere oranı, 1277-1850
152
Şekil 3.4 Uzun vadede Latin Amerika’da eşitsizlik eğilimleri 158
Şekil 3.5 Uzun vadede ABD’deki eşitsizlik eğilimleri 169
Şekil 4.1. Japonya’da en yüksek gelir payları, 1910-2010 174
Şekil 5.1 Dört ülkede en yüksek %1’lik gelir payları, 1935-
1975
194
Şekil 5.2 Almanya ve Birleşik Krallık’ta en yüksek %0,1’lik
gelir payları
195
Şekil 5.3 On ülkede en yüksek %1 servet payları, 1740-2011 203
Şekil 5.4 Fransa, Almanya, Birleşik Krallık ve dünyada özel
servetin milli gelire oranları, 1870-2010
205
Şekil 5.5 Fransa, İsveç ve ABD’de en yüksek gelire sahip %1’lik
kesimin toplam brüt geliri içinde sermaye gelirinin payı, 1920-
2010
206
Şekil 5.6 Yedi ülkede devlet harcamalarının milli gelir içindeki
payı, 1913-1918
207
Şekil 5.7 Dokuz ülkede en yüksek marjinal vergi oranları, 208
1900-2006 208
Şekil 5.8 Yirmi ülkede ortalama en yüksek gelir ve miras vergisi oranları, 1800-2013
211
Şekil 5.9 Birinci Dünya Savaşı ve on yedi ülkede ortalama en
yüksek gelir vergisi oranları
212
Şekil 5.10 Almanya’da en yüksek %1’lik gelir payı, 1891-1975 219
Şekil 5.11 İsveç’te en yüksek %1’lik gelir payı, 1903-1975 230
Şekil 5.12 İsveç’te eyalet marjinal gelir vergisi oranları, 1862-
2013
230
Şekil 5.13 On OECD ülkesinde sendika yoğunluğu, 1880-
2008
239
Şekil 6.1 Büyük güç devletlerinde savaş yıllarında askeri büyüklük ve seferberlik oranları, 1650-2000
249
Şekil 6.2 İspanya’da gelirin Gini katsayıları ve en yüksek
%0.01 gelir payı, 1929-2014
289
Şekil 9.1 Demir Çağı’ndan Erken Ortaçağa kadar Britanya’da
medyan ev büyüklükleri
370
Şekil 9.2 Demir Çağı’ndan Erken Ortaçağa kadar Britanya’da
ev büyüklüğü çeyrekleri
370
Şekil 9.3 Demir Çağı’ndan Erken Ortaçağa kadar Britanya’da
ev büyüklüklerinin Gini katsayıları
371
Şekil 10.1 Avrupa ve Levant’ta kentli vasıfsız işçilerin reel ücretleri, 1300-1800
411
Şekil 10.2 Avrupa ve Levant’ta kentli vasıflı işçilerin reel ücretleri, 1300-1800
412
Şekil 10.3 İngiltere’de tahıl cinsinden ölçülen kırsal reel ücretler, 1200-1869
413
Şekil 10.4 Piedmont’un kentlerinde en yüksek %5’lik servet
payları ve servet dağılımının Gini katsayıları, 1300-1800
418
Şekil 10.5 Poggibonsi’de servetin Gini katsayıları, 1338-1779 420
Şekil 10.6 Toskana’da en yüksek %5 servet payları, 1283-1792 421
Şekil 10.7 Lucca’da en yüksek %5 servet payları ve servet dağılımının Gini katsayıları, 1331-1561
421
Şekil 11.1 Orta Meksika’da katkısız tüketim sepetlerinin katları olarak ifade edilen reel ücretler, 1520-1820
431
Şekil 11.2 Mısır’da vasıfsız kır ve kent işçilerinin günlük buğday ücretleri, MÖ. 3. yüzyıldan MS. 15. yüzyıla
439
Şekil 11.3 Roma Mısır’ında MS. 100-160’lar ve 190-260’lar
arasında reel fiyat ve kiralardaki değişimler
444
Şekil 11.4 Augsburg’da servet eşitsizliği: vergi mükelleflerinin
sayısı, ortalama vergi ödemeleri ve vergi ödemelerinin Gini
katsayıları, 1498-1702
456
Şekil 13.1 Farklı ülkelerde Gayri Safi Milli Gelir ve Gini katsayıları, 2010
504
Şekil 13.2 Latin Amerika için tahmin edilen ve varsayılan gelir
Gini katsayıları, 1870-1990 (dört, altı ve on altı ülke için nüfus ağırlıklı ortalamalar)
517
Şekil 14.1 20. yüzyılda karşıolgusal eşitsizlik eğilimleri 540
Şekil 15.1 Yirmi OECD ülkesinde en yüksek %1’lik gelir payları, 1980-2013
549
Şekil A.1 Gelir İmkânları Sınırı (GİS) 598
Şekil A.2 Sanayi öncesi toplumlarda tahmin edilen gelir Gini
katsayıları ve Gelir İmkânları Sınırı (GİS)
601
Şekil A.3 Sanayi öncesi toplumlar için artığa el koyma oranları
ve bunlara karşılık gelen modern toplumlar
602
Şekil A.4 Toplumsal asgarinin farklı değerleri için Gelir
İmkânları Sınırı (GİS)
605
Şekil A.5 Farklı türde Gelir İmkânları Sınırı (GİS) sınırları 609
Tablolar
Tablo 2.1 Roma toplumunda bildirilen en büyük servetlerin
ve Roma denetimi altındaki nüfusun gelişimi, MÖ. 2. yüzyıldan MS. 5. yüzyıla kadar
115
Tablo 5.1 Dünya savaşları sırasında en yüksek gelir paylarının gelişimi
196
Tablo 5.2 En yüksek %1’lik gelir paylarındaki azalma oranının dönemlere göre değişimi
199
Tablo 6.1 Güneyli beyazlar için, 1860 yılına göre 1870 yılında mülkiyet (1860 = 100)
252
Tablo 6.2 Güneyli hanehalkı gelirlerinin eşitsizliği 254
Tablo 8.1 Fransa’da gelir payları, 1780-1866 329
Tablo 11.1 Augsburg’da vergi dilimine göre vergiye tabi
hanelerin payı ve sayısı, 1618 ve 1646
461
Tablo 15.1 Seçilmiş ülkelerde en yüksek gelir payları ve gelir
eşitsizliğindeki eğilimler, 1980-2010
546